محوطه سنگ معدن
| محوطه باستانی سنگ معدن | |
|---|---|
| نام | محوطه باستانی سنگ معدن |
| کشور | ایران |
| استان | کرمانشاه |
| شهرستان | شهرستان کرمانشاه |
| بخش | بخش مرکزی |
| اطلاعات اثر | |
| نوع بنا | محوطه باستانی |
| کاربری | مسکونی |
| دیرینگی | پارینه‌سنگی کهن |
  محوطه باستانی سنگ معدن | |
محوطه سنگ معدن یک محوطۀ باستان‌شناسی باز است که در جنوب غربی شهر کرمانشاه مرکز استان کرمانشاه ایران قرار دارد. این محوطه به دورۀ پارینه‌سنگی کهن مربوط است.[۱] [۲] [۳]
منطقۀ سنگ معدن
[ویرایش]سنگ معدن نام منطقه‌ای در جنوب غربی شهر کرمانشاه است که از بخش‌های تپه ماهوری تشکیل شده‌است. این منطقه هم‌اکنون محلهای از شهر کرمانشاه محسوب می‌شود.[۱]
کاوش در محوطۀ پارینه‌سنگی کهن سنگ معدن
[ویرایش]محوطۀ سنگ معدن نخستین بار از ۱ تا ۸ آبان سال ۱۴۰۰ به سرپرستی مشترک سامان حیدری گوران و احمد آزادی، زیر نظر پژوهشکدۀ باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی اولیه ده‌ها تبرسنگی، ساطور ابزار و سنگ مادر مربوط به دورۀ آشولی (Acheulean period) پارینه‌سنگی کهن در این محوطه کشف شد.[۱]
تبرسنگی به ابزاری سنگی گفته می‌شود که در دوره پارینه‌سنگی کهن در بازۀ زمانی ۲۵۰ هزار تا ۱/۵ میلیون سال پیش ساخته می‌شده‌است.[۳]
بر اساس یافته‌های باستان‌شناختی اولیه، جوامع انسان‌ریخت به دلیل وجود منابع سنگی باکیفیت و نزدیکی به دشت حاصلخیز کرمانشاه در این نقطه سکونت کرده‌اند.[۱]
اهمیت محوطه
[ویرایش]اهمیت محوطۀ سنگ معدن از آنجا نشأت می‌گیرد که تاکنون تعداد اندکی مکان پارینه‌سنگی در سرزمین ایران کشف شده‌است. به عبارت دیگر محوطه‌های باستان‌شناختی که استقرار پارینه‌سنگی کهن مربوط به پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش در آن کشف شده‌باشد در ایران بسیار اندک بوده‌است.[۱]
پیش از این در دهۀ ۱۹۶۰ هیأتی به سرپرستی رابرت بریدوود از دانشگاه شیکاگو یک تبر سنگی را در تپۀ باستانی روستای گاکیه کشف کرده‌بود.[۳] پس از آن و در سه دهۀ اخیر نیز ابزارهای پارینه‌سنگی قدیم از جمله تبردستی در همان منطقه و همچنین در غرب هرسین کشف شده‌است. [۴]
بر اساس شواهد به‌دست‌آمده از محوطۀ سنگ معدن می‌توان در مورد سن استقرار انسان‌ریخت‌ها در منطقۀ کرمانشاه به صورت نسبی گمانه‌زنی کرد. با توجه به ابهاماتی که در رابطه با چگونگی گسترش انسان‌ریخت‌ها از قارۀ آفریقا به اوراسیا در حدود ۲/۵ میلیون سال پیش وجود دارد، این کشف می‌تواند نقشۀ گسترش یافتن سکونت انسان‌ریخت‌ها به اوراسیا را تکامل ببخشد.[۱] بر این اساس مشخص می‌شود که منطقۀ زاگرس مرکزی و مشخصاً دشت کرمانشاه محل وقوع برخی تحولات مربوط به دگرگشت انسان‌ریخت‌ها بوده‌است. همچنین مشخص می‌شود که در منطقۀ کرمانشاه از دورۀ پارینه‌سنگی کهن (حدود ۱ میلیون سال پیش) تا دوره‌های بعدی مانند پارینه‌سنگی میانی، نوین، فراپارینه‌سنگی، نوسنگی و پس از آن توالی سکونتی و استقرار انسان‌ریخت‌ها وجود داشته‌است. منطقۀ کرمانشاه به دلیل کیفیت شرایط زیست‌محیطی و وجود منابع غنی آب و سنگ مورد توجه انسان‌ریخت‌ها بوده‌است.[۳]
علاوه بر این‌ها این محوطه به لحاظ بزرگی و یکدستی نیز در میان اندک محوطه‌های پارینه‌سنگی کهن مشابه در ایران اهمیت دارد. احتمال داده‌شده که انسان‌ریخت‌ها برای مدتی طولانی در سنگ معدن ساکن بوده‌اند.[۳]
قدمت
[ویرایش]قدمت استقرار انسانی در این محوطه هنوز به صورت دقیق مشخص نشده‌است. بررسی‌های اولیه حاکی از آن بود که ابزارهای به‌دست‌آمده از این محوطه احتمالاً بین ۷۰۰ هزار تا ۱ میلیون سال پیش ساخته شده‌اند.[۳] بررسی‌های بعدی از شواهد به‌دست‌آمده سن یافته‌ها را از یک میلیون تا ۴۰ هزار سال پیش نشان داد که شواهدی مبنی بر فرهنگ‌هایی همانند فرهنگ آشولی از آن بدست آمده است. همچنین مشخص شد که از دورۀ پارینه‌سنگی کهن تا دورۀ پارینه‌سنگی میانی، جوامع متنوعی با فرهنگ‌های متفاوت از این محوطه استفاده کرده‌اند. دلیل مورد توجه قرار گرفتن این محوطه در آن عصر، وجود منابع سنگ خام در آن بوده که انسان‌ریخت‌ها با استفاده از این سنگ‌ها، دست‌افزارهای مختلفی برای شکار حیوانات، شکستن استخوان حیوانات شکارشده و سایر امور معیشتی می‌ساختند.[۵]
گونۀ انسانی
[ویرایش]بر اساس بررسی‌های اولیه از ابزارهای سنگی کشف‌شده احتمال داده شده که انسان‌ریخت ساکن سنگ معدن از گونۀ انسان راست‌قامت (هوموارکتوس) بوده‌باشد.[۳]
آسیب‌ها به محوطه
[ویرایش]محوطۀ سنگ معدن کرمانشاه محل فعالیت‌های شهرک‌سازی و جاده‌سازی بوده و در آن ساخت و سازهای بسیاری صورت گرفته که در نتیجۀ آن بخش گسترده‌ای از محوطه از بین رفته‌است. همچنین برخی اقدامات باغداران و کشاورزان زمین‌های اطراف سبب آسیب رساندن به این محوطۀ باستانی شده‌است. تداوم این فعالیت‌های شهرک‌سازی می‌تواند سبب نابودی کامل این محوطه شود.[۱] [۳] در مرداد ۱۴۰۳ یکی از اعضای تیم کاوش اعلام کرد که وقتی پس از نزدیک به ۳ سال پس از کشف این محوطه، بار دیگر برای عملیات مستندسازی بدان مراجعه کرده، مشاهده کرده که محلهای نشانه‌گذاری‌شدۀ کشف برخی دست‌افزارها در زیر زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی دفن شده‌اند.[۵]
مستندسازی
[ویرایش]در اوایل مرداد ۱۴۰۳ عملیات مستندسازی محوطۀ سنگ معدن کرمانشاه انجام شد. در این بررسی‌ها مشخص شد که محوطۀ سنگ معدن بسیار وسیع است و بخشی از آن که پیمایش و به‌صورت روشمند بررسی شده، مساحتی در حدود ۳۲۰ هکتار دارد.[۵]
عرصه و حریم
[ویرایش]هنوز عرصه و حریم این محوطه تعیین نشده و مستندسازی دربارۀ آن صورت نگرفته‌است.[۱] در مرداد ۱۴۰۳ اعلام شد که طرح تعیین عرصه و پیشنهاد حریم این مکان به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان و پژوهشکده باستان‌شناسی ارائه شده‌است.[۵]
جستارهای وابسته
[ویرایش]یادداشت‌ها
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کشف محوطۀ بزرگ دورۀ پارینه‌سنگی کهن در منطقۀ سنگ معدن کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۸ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۹ آبان ۱۴۰۰.
- ↑ رادیو ارم: کشف محوطۀ بزرگ دورۀ پارینه‌سنگی کهن در منطقۀ سنگ معدن کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۸ آبان ۱۴۰۰؛ بایگانی‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ آبان ۱۴۰۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جزئیاتی از یک کشف مهم باستانی/ ردپای هوموارکتوس‌ها در کرمانشاه پیدا شد، نوشته‌شده در ۱۹ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۹ آبان ۱۴۰۰.
- ↑ Biglari, F. and Shidrang, S., (2006) The Lower Paleolithic Occupation of Iran, Near Eastern Archaeology 69(3–4): 160-168
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مستندسازی محوطه باستانی یک میلیون ساله در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۸ مرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۰ مرداد ۱۴۰۳.