سید محمد سجادی

دکتر محمد سجادی
دکتر محمد سجادی
آخرین رئیس مجلس سنای ایران
	دوره مسئولیت; ۱۳۵۷ – ۱۳۵۷
وزیر دارایی
	دوره مسئولیت; ۱۳۳۴ – ۱۳۳۶
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	حسین علاء
	دوره مسئولیت; ۱ – ۴ تیر ۱۳۲۹
نخست‌وزیر	علی منصور
پس از	علی‌اصغر فروزان (سرپرست)
پیش از	تقی نصر
وزیر دادگستری
	دوره مسئولیت; ۲۲ اسفند ۱۳۲۷ – فروردین ۱۳۲۹
نخست‌وزیر	محمد ساعد
پس از	محمدعلی بوذری (سرپرست)
وزیر بازرگانی
	دوره مسئولیت; ۱۳۳۹ – ۱۳۴۰
نخست‌وزیر	جعفر شریف‌امامی
وزیر اقتصاد ملی
	دوره مسئولیت; ۱۹ شهریور ۱۳۲۶ – ۱۳۲۷
نخست‌وزیر	احمد قوام و ابراهیم حکیمی
پس از	ابوالحسن صادقی
وزیر راه
	دوره مسئولیت; ۲۸ آذر – ۲۱ اسفند ۱۳۲۷
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	محمد ساعد
پس از	محمد سعیدی (سرپرست)
پیش از	نادر آراسته
	دوره مسئولیت; ۱۱ دی ۱۳۱۷ (سرپرست) ۲۷ شهریور ۱۳۱۸ (وزیر) – ۱۳ آذر ۱۳۲۰
پادشاه	رضا شاه
نخست‌وزیر	محمود جم ; احمد متین دفتری; علی منصور ; محمدعلی فروغی
پس از	مجید آهی
پیش از	امان‌الله جهانبانی
وزیر آموزش و پرورش
	دوره مسئولیت; ۳۰ آبان ۱۳۲۷ – ۲۸ آذر ۱۳۲۷
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	محمد ساعد
پس از	منوچهر اقبال
پیش از	عبدالحمید زنگنه
وزیر مشاور
	دوره مسئولیت; ۱۳۳۲ – ۱۳۳۴
نخست‌وزیر	سپهبد فضل‌الله زاهدی
سناتور
حوزه انتخاباتی	تهران (دوره‌های دوم تا هفتم)
شهردار تهران
	دوره مسئولیت; آذر ۱۳۲۰ – ۱۳۲۱
پس از	مصطفی قلی رام
پیش از	مهدی مشیر فاطمی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۷۸ خورشیدی; تهران
درگذشته	۱۳۶۶ خورشیدی; تهران
ملیت	ایران

دکتر سید محمد سجّادی (۱۲۷۸ تهران – ۱۳۶۶) آخرین رئیس مجلس سنای ایران و قاضی دوران قاجار و پهلوی و عهده‌دار مشاغل مهم دولتی و قضائی و قانونگذاری در سراسر دوران پهلوی بود.

تقسیم‌بندی کارکنان دولت به بند الف، ب، ج و د در پایان دهه بیست خورشیدی از جنجالی‌ترین قضایای مربوط به محمد سجادی است.

تحصیلات

سید محمد فرزند حاج میرزا یحیی مجتهد و نوه دختری میرزا حسن آشتیانی، روحانی بانفوذ دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار، بود. علاوه بر تحصیلات قدیمه دینی به تحصیلات جدید نیز پرداخت و از مدرسه حقوق فارغ‌التحصیل شد. سپس به خدمت عدلیه درآمد و چند سالی به مشاغل قضائی اشتغال داشت تا اینکه برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و دکترای حقوق گرفت.^[۱]

آغاز کار

دکتر سجادی پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۰ مدعی‌العموم (دادستان) مشهد و سپس مدعی‌العموم خراسان شد. سپس به تهران انتقال یافت و دادیار پارکه دیوان عالی تمییز (دادسرای دیوان عالی کشور) شد.^[۱]

پس از آنکه در شهریور ۱۳۱۲ علی‌اکبر داور وزیر عدلیه در دولت محمدعلی فروغی عهده‌دار وزارت مالیه شد، شماری از قضات از جمله سجادی را با خود به وزارت مالیه برد. سجادی ابتدا مدیر کل انحصار تریاک و پس از چندی، مدیر کل گمرک شد.^[۱]

وزارت

در ۲۹ شهریور ۱۳۱۵ مجید آهی وزیر طرق و شوارع (راه)، دکتر سجادی را به معاونت خود معرفی کرد. دو سال بعد آهی مغضوب شد و در دی ۱۳۱۷ کنار رفت. محمود جم در مجلس دلیل استعفای او را کسالت عنوان کرد و در یازدهم دی، سجادی را به عنوان کفیل (سرپرست) وزارت راه معرفی کرد و در ۲۷ شهریور ۱۳۱۸ به وزارت رساند. در دولتهای متین دفتری، علی منصور و فروغی نیز که پس از آن روی کار آمدند، سجادی جایگاه وزیر راه را حفظ کرد تا اینکه در آذر ۱۳۲۰ از دولت کنار رفت و شهردار تهران شد.

انتقال دارایی رضاشاه به مردم

در اواخر شهریور ۱۳۲۰ که رضاشاه از سلطنت کناره گرفت و راهی ترک ایران شد، دکتر سجادی از طرف دولت مأمور شد تا به اصفهان برود و ضمن دیدار با رضاشاه، موجبات انتقال ثروت او را فراهم آورد. رضاشاه در حضور سجادی همه دارایی های منقول و غیرمنقول خود را به دولت شاهنشاهی ایران و مردم ایران انتقال داد و پس از آن به ژوهانسبورگ به تبعید رفت.^[۱]

زندان متفقین

سجادی در سال ۱۳۲۱ معاون نخست‌وزیر و سال بعد رئیس بانک رهنی شد اما اواسط همان سال همراه با شماری از رجال و مقامات و افسران به جرم همکاری با آلمان نازی به بازداشت متفقین درآمد و نزدیک به یک سال در اسارتگاه اراک به سر برد. پس از آزادی از زندان به ریاست بنگاه صنعتی و بازرگانی منصوب شد و مدتی هم ریاست کمیسیون ارز با او بود.^[۱]

پاکسازی نافرجام کارکنان دولت

در دولت قوام در شهریور ۱۳۲۶ سجادی وزیر پیشه و هنر و بازرگانی شد. در هفتم آبان نام این وزارت‌خانه به اقتصاد ملی تغییر یافت. سجادی در دولت حکیمی نیز وزیر اقتصاد ملی ماند، در دولت ساعد چند هفته وزیر فرهنگ، کمتر از سه ماه وزیر راه و سپس وزیر دادگستری شد.

مهمترین اقدامی که سجادی در کارنامه خود ثبت کرد، به تصویب رساندن قانون «تجدیدنظر در سازمان وزارتخانه‌ها و تصفیه کارمندان دولت» بود که کارکنان وزارتخانه‌ها و ادارات و شهرداری‌ها و بنگاه‌هایی را که با سرمایه دولت تشکیل شده بودند، به سه گروه الف و ب و ج تقسیم می‌کرد. گروه الف کارمندانی که بودند که وجودشان ضروری بود، گروه ب کارمندانی که وجودشان لازم نبود اما ممکن بود بعداً در «کارهای تولیدی و انتفاعی و فرهنگی» از آنها استفاده شود و گروه ج کارمندانی که شایستگی خدمات دولتی نداشتند و مشمول قانون بازنشستگی هم نبودند.^[۲]

ارزشیابی کارکنان دولت و تقسیم‌بندی آن‌ها به این سه گروه به هیئتی هفت نفره از اشخاص «بصیر و مورد اعتماد» به انتخاب دولت واگذار شد^[۲] که سجادی به ریاست آن منصوب شد. انتشار فهرست تقسیم‌بندی کارکنان دولت که نام عده زیادی از رجال و بزرگان و نمایندگان مجلس را در بخش ج بر می‌گرفت، سر و صدا و جنجال به پا کرد. در مجلس نطق‌ها ایراد و اتهاماتی به اعضاء هیئت زده شد که سجادی نیز بی نصیب از اتهام و بغض و کینه نماند. آن فهرست نیز هیچوقت ملاک کار قرار نگرفت.

سجادی در آخرین روزهای دولت منصور وزارت دارایی را به عهده گرفت و گفته شد او را برای به تصویب رساندن قرارداد الحاقی نفت به سر کار آورده‌اند. در سال ۱۳۳۰ دکتر مصدق او را به جای دکتر اقبال به استانداری آذربایجان شرقی و ریاست دانشگاه تبریز منصوب کرد. در اواخر حکومت مصدق، سجادی به دادستانی انتظامی ارتش رسید.

پس از سقوط دولت دکتر مصدق، سجادی وزیر مشاور کابینه‏ سپهبد زاهدی و در دولت بعدی که حسین علاء تشکیل داد، وزیر دارایی شد. پس از کنار رفتن دولت علاء، چندی استاندار اصفهان و مدتی استانداری خراسان بود تا اینکه در دولت شریف‌امامی وزیر بازرگانی و سرپرست امور اقتصادی و معاون نخست‌وزیر شد.

سجادی از دومین دوره مجلس سنا در سال ۱۳۳۲ به سناتوری تهران برگزیده شد و تا هنگام وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و پایان عمر این مجلس در آن حضور داشت. پس از کنار رفتن دولت شریف‌امامی، سجادی تنها در مجلس سنا حضور داشت. از دوره چهارم مجلس سنا، نایب رئیس این مجلس بود و در اواخر، چند ماهی هم به ریاست مجلس سنا رسید.

از دکتر محمد سجادی به عنوان مردی جامع از لحاظ علمی و آشنا به اصول و مبانی علم حقوق یاد می‌شود که در کار اداری به کاردانی و جدیت ضرب‌المثل بود، در عین کج‌سلیقگی و تندی و حمایت از عده‌ای نالایق، همگان تأییدش می‌کردند و از این رو، اولین و آخرین شخصی بود که از آغاز تا پایان خدمتش که پنجاه سال طول کشید، حتی برای چند روز هم بیکار نبود و همیشه مصدر شغلی قرار داشت.^[۱]

کابینه اول شریف‌امامی

**کابینه اول شریف‌امامی**
نخست‌وزیر: شریف‌امامی
معاون نخست‌وزیر: محمد سجادی
وزیر مشاور: احمد آرامش
وزیران
ر.	وزیر	وزارت‌خانه	ر.	وزیر	وزارت‌خانه
۱	محمدرضی ویشکایی	وزارت گمرکات و انحصارات	۸	ابوالحسن بهنیا	راه و ترابری
۲	صادق امیرعزیزی	کشور	۹	طاهر ضیایی	صنایع و معادن
۳	عبدالباقی شعاعی	دارایی	۱۰	محمدعلی ممتاز	دادگستری
۴	حسین قدس نخعی	امور خارجه	۱۱	جهانشاه صالح	فرهنگ
۵	علی اصغر نقدی	جنگ	۱۲	احمدعلی بهرامی	کار
۶	جواد آشتیانی	بهداری	۱۳	ابراهیم مهدوی	کشاورزی
۷	عبدالحسین اعتبار	پست، تلگراف و تلفن
وزیران مشاور
ر.	وزیر مشاور	وزارت مشاور	ر.	وزیر مشاور	وزارت مشاور
۱	محمد سجادی	سرپرست امور اقتصادی	۳	احمد آرامش	برنامه و بودجه
معاونان نخست‌وزیری
ر.	معاون	معاونت
۱	اشرف احمدی	وزیر مشاور و معاون نخست‌وزیر

پانویس

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ ^۱٫۴ ^۱٫۵ عاقلی، باقر (۱۳۸۰). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران - جلد دوم. تهران: نگاه. صص. ۷۸۷–۷۸۹.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ «مذاکرات جلسه ۱۵۸ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی سیزدهم اردیبهشت ۱۳۲۸».^{^{[پیوند مرده]}}

[:0-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ ^۱٫۴ ^۱٫۵ عاقلی، باقر (۱۳۸۰). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران - جلد دوم. تهران: نگاه. صص. ۷۸۷–۷۸۹.

[:1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ «مذاکرات جلسه ۱۵۸ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی سیزدهم اردیبهشت ۱۳۲۸».^{^{[پیوند مرده]}}

[۱]

[۲]

ن ب و وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالملک جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • مجید آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • مجید آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علی‌رضا قراگوزلو (بهاءالملک) (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • سید محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • رضا تجدد (–) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • سید فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • سید جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • محمداسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • سید مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶–۱۴۰۰) • امین‌حسین رحیمی (۱۴۰۰ تا کنون)