قواعد اعلال فعل
قواعد اعلال فعل به آن بخشی از صرفِ زبان عربی گفته می‌شود که به تغییرات مربوط به حروف عِلِّه در فعل می‌پردازد. بخشی از قواعد اعلال مربوط به فعل مضارع مثال واوی یا فعل ماضی اجوف یا فعل امر ناقص است، اما برخی دیگر از این قواعد نسبتاً عمومی‌اند و در هر نوع فعلی جریان دارند. به‌طور کلی قواعد عمومی اعلال فعل را می‌توان در ده مورد دسته‌بندی کرد. [۱]
قواعد ده‌گانه
[ویرایش]قاعده اول
[ویرایش]«واو» یا «یاء» متحرک اگر عین‌الفعل کلمه واقع شوند و ماقبلشان حرف صحیح و ساکن باشد، حرکت آنها به ما قبل داده می‌شود. به عنوان مثال:
قاعده دوم
[ویرایش]«واو» یا «یاء» مضموم یا مکسور اگر در اثناء کلمه واقع شوند و عین‌الفعل یا لام‌الفعل باشند و ماقبلشان حرف صحیح و متحرک باشد، پس از سلب حرکت ماقبل، حرکتشان به ما قبل داده می‌شود. به عنوان مثال:
قاعده سوم
[ویرایش]«واو» مضموم ماقبل مضموم و «یاء» مضموم یا مکسور ماقبل مکسور اگر در آخر کلمه قرار گیرند، حرکتشان می‌افتد. به عنوان مثال:
قاعده چهارم
[ویرایش]«واو» ساکن ماقبل مکسور قلب به «یاء» می‌شود. به عنوان مثال:
قاعده پنجم
[ویرایش]«واو» در صورتی که لام‌الفعل باشد و ماقبل آن مکسور، قلب به «یاء» می‌شود. به عنوان مثال:
قاعده ششم
[ویرایش]«واو» در صورتی که لام‌الفعل و ما قبل آن مفتوح باشد، قلب به «یاء» می‌شود؛ مشروط بر اینکه حرف چهارم به بعد کلمه باشد. به عنوان مثال:
نکته: باید توجه داشت که این قاعده بر قاعده هشتم مقدم است؛ یعنی در مواردی که امکان اجرای هر دو قاعده باشد، اول این قاعده جاری می‌شود و سپس قاعده هشتم.
قاعده هفتم
[ویرایش]«یاء» ساکن ماقبل مضموم، قلب به «واو» می‌شود؛ مشروط بر اینکه فاءالفعل باشد. به عنوان مثال:
قاعده هشتم
[ویرایش]«واو» و «یاء» متحرک ماقبل مفتوح، قلب به «الف» می‌شوند؛ مشروط به اینکه حرکت آنها عارضی نباشد. به حرکتی که قبل از «الف» یا «یاء» نسبت یا علامت تثنیه یا نون تأکید و یا به جهت دفع التقاء ساکنین باشد، حرکت عارضی گفته می‌شود. به عنوان مثال:
نکته: این قاعده در جایی که «واو» یا «یاء» در موضع حرکت باشند نیز جریان دارد؛ یعنی در موضعی که «واو» یا «یاء» به دلیل اجرای یکی از قواعد اعلال، ساکن شده باشند، در حالی که اصل آن متحرک است. به عنوان مثال:
قاعده نهم
[ویرایش]«الف» ماقبل مضموم، قلب به «واو» و «الف» ماقبل مکسور، قلب به «یاء» می‌شود. به عنوان مثال:
قاعده دهم
[ویرایش]حرف علّه در التقاء ساکنین حذف می‌شود. به عنوان مثال:
منابع
[ویرایش]- ↑ صرف ساده، محمدرضا طباطبایی، مؤسسه انتشارات دارالعلم، قم، 1373، صص 138 الی 140