قتیل لاهوری
محمد حسن خان قتیل لاهوری (زاده ۱۱۷۰ق[۱]، درگذشته ۱۲۳۳ق[۲]) مشهور به میرزا قتیل و قتیل لاهوری به خاطر اشعار عرفانی زیبا در ایران و شبه قاره هند شهرت دارد.[۳] قتیل در شعرهای خود زادگاهش را دهلی و یا شاه‌جهان‌آباد خوانده است[۴]:
| گرچه باشد مولد من خاک دهلی ای قتیل | کم کسی چون من ز یزد و ایروان برخاسته است |
و همچنین[۵]:
| رحم کن رحم بر این عاشق همشهری خویش | مولد خاص تو هم شاه‌جهان‌آباد است |
غلام همدانی مصحفی در کتاب خود «عقد ثریا» (۱۱۹۹ق)، نام هندی قتیل را «دیوالی سنگهه» نگاشته و او را از قومِ کهتری (به انگلیسی: Khatri) بهنداری (به انگلیسی: Bhandari) پتالئی دانسته است [۶]. قتیل نخست هندو بوده و بعدآً به اسلام گرویده است.[۷] بنا به همین سند نیز نامه نواب نظام الملک بهادر سپه سالار غازی الدهجان دربارهٔ میرزا قتیل شاعر به صاحب زاده خود نوشته، آمده است و در آن به موسی و طور سینا و ارتباط حروف بین این دو کلمه و چند بیت از اشعار وی اشاره شده‌است.[۷].
شیخ آغا بزرگ طهرانی در ذیل عنوانِ «دیوان قتیل لاهوری» در الذریعة[۸] می‌فرماید:
«و هو المیرزا محمد حسین بن درگاهی مل من هنود کایته. نزل مع أبیه فیض آباد ، و اسلم هو وعمره ثمانیة عشر سنة علی ید المیرزا محمد باقر الشهید ، واعتنق التشیع وتخلص قتیل، ثم نزل لکهنو وتوفی ۱۲۴۰ »[۹]
برگردان:
«و او میرزا محمد حسین ابن درگاهی، از اهل کایته هندی است. او به همراه پدرش به فیض‌آباد آمد و اسلام را در هجده سالگی در پیشگاه میرزا محمد باقر شهید پذیرفت. او به تشیع گروید و قتیل تخلص کرد. سپس به لکهنؤ رفت و در ۱۲۴۰ [قمری] درگذشت.»
آثار
[ویرایش]آثار قتیل همه به زبان فارسی است و عبارتند از:
- ديـوان قتيل
- مثنوي صبح بهار
- مظهر العجائب
- درياي لطافت
- چهار شربت
- شجرة الامانی: به سال ۱۲۰۶ قمری به خواهش دوست مؤلفش سید امان‌علی نوشته شده است. این کتاب توسط محمدسلیم مظهر و مرتضی چرمگی عمرانی تصحیح شده است[۱۰].
- نهر الفصاحت
- هفت تماشا: به خواهش آقا محمد صادق خان فراهانی و آقا ابوالحسن خان قزوینی، در آداب و رسوم هندوان و مسلمانان ساکن شبه قاره هند است[۱۱].
نمونه شعر
[ویرایش]مشهورترین غزل عارفانه قتیل لاهوری که دستمایه قوالان هند نیز بوده بدین شرح است:[۹]
| ما را به غمزه کشت و قضا را بهانه ساخت | خود سوی ما ندید و حیا را بهانه ساخت | |
| دستی به دوش غیر نهاد از رهِ کرم | ما را چو دید لغزشِ پا را بهانه ساخت | |
| آمد برونِ خانه چو آواز ما شنید | بخشیدنِ نواله، گدا را بهانه ساخت | |
| رفتم به مسجد از پی نظّاره رُخش | دستی به رخ کشید و دعا را بهانه ساخت | |
| زاهد نداشت تابِ جمالِ پری‌رخان | کنجی گرفت و ترسِ خدا را بهانه ساخت |
پانویس
[ویرایش]- ↑ شجره امانی، قتیل لاهوری، به تصحیح محمدسلیم مظهر، مرتضی چرمگی عمرانی ص ۱۵.
- ↑ شجره امانی، قتیل لاهوری، به تصحیح محمدسلیم مظهر، مرتضی چرمگی عمرانی ص ۱۸.
- ↑ آرشیو کتاب
- ↑ قتیل، دیوان غزلیات، ص ۲۴۴.
- ↑ قتیل، دیوان غزلبات، ص ۸۵۲.
- ↑ شجره امانی، قتیل لاهوری، به تصحیح محمدسلیم مظهر، مرتضی چرمگی عمرانی ص ۱۵.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ آرشیو کتاب
- ↑ «5822: ديوان قپلان سپاهي - ذریعة إلی تصانیف الشیعة جلد 28». library.tebyan.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۱۰.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ رحیق مختوم[پیوند مرده]
- ↑ «شجرة الامانی در کتابخانه تخصصی ادبیات».
- ↑ رفوگران, مروارید (1396-07-01). "بررسی متن شناختی نسخه خطی هفت تماشا از منظر مردم شناسی". آینه میراث. 61 (15): 199–216.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help)
 | این یک مقالهٔ خرد ادبیات است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |