فضل‌الله جمالی اردستانی

فضل الله جمالی اردستانی
زادهٔ	اردستان
درگذشت	879 فهره اردستان
آرامگاه	محله فهره اردستان
ملیت	ایران
پیشه(ها)	شاعر و عارف
سال‌های فعالیت	قرن نهم
مکتب	پیرجمالیه
آثار	مرآة الاءفراد،شرح الکنوز و کشف الرموز،مفتاح الفقر،تنبیه العارفین و ...
دوره	تیموریان

فضل الله جمالی اردستانی (متولد روستای کوچویه سنگ در نزدیکی اردستان)متخلص به (جمال الدین، عاشق اصفهانی) معروف به پیر جمالی اردستانی شاعر و عارف و نویسنده معروف ایرانی در قرن نهم است. مصلح الدین مهدوی در کتاب اعلام اصفهان از پیر جمالی نام برده است.

زندگی

فضل الله جمالی اردستانی که حاج خلیفه نام او را جمال الدین احمد نوشته از شاعران و مؤلفان و عارفان معروف، در قرن نهم هجری است. تاربخ تولد او مشخص نیست همچنین بعضی او را محمد و احمد خوانده‌اند وی مرید پیر مرتضی اردستانی بود و بعدها سلسله‌ای از صوفیان به نام سلسله پیرجمالیه را ایجاد کرد که یکی از معروفترین شعب سلسله سهروردیه در ایران بود او به پیرجمالی شهرت داشت و تخلصش در غزلها جمالی است.

جمالی در نظم و نثر توانا و دارای آثار متعدد بود. ازآن جمله، کلیات او که از آن نسخی درایران و خارج موجود بوده و مشتمل است بر چند رساله مرکب از نظم و نثر، مثنویات، قصائد٬ ترجیعات، غزلیات و رباعیات.

وفات جمالی در سال ۸۷۹ اتفاق افتاد و در برخی از آثارش تاریخ‌هایی از دوران حیاتش قیدشده مانند تاریخ ختم مصباح الارواح سال۸۶۸ و تاریخ اتمام فتح الابواب سال ۸۷۳ است. بلوشه سال وفاتش را ۹۰۱ نوشته واین درست به نظر نمی‌رسد.

آثار

فضل الله جمالی اردستانی آثار بسیاری در باب حالات و مقامات صوفیه از خود به جای نهاده است. بر اساس فهرستهای موجود حدود 30 اثر ، برای وی می‌توان برشمرد که همه آن‌ها به زبان فارسی به صورت منظوم و منثور تألیف شده‌است . معصوم علی شاه در طرائق‌الحقایق ، به نسخه‌ای از آن خود ، از آثار پیر جمال اشاره دارد که مشتمل بر 28 رساله بوده و از وی به سرقت رفته‌است .  رضا قلی خان هدایت او را از جهت کثرت آثار ، نظیر عطار دانسته و سرایش بیش از پنجاه هزار بیت را بدو نسبت می‌دهد. متأسفانه بسیاری از آثار جمالی اردستانی، به جهت تشابه اسمی با جلال خان جمالی دهلوی ( تذکره‌نویس قرن دهم هجری ، صاحب سیرالعارفین و متخلّص به جمالي ) خلط گردیده و انتساب این آثار به روشنی قابل تشخيص نیست و برخی نیز نام‌گذاری و دسته‌بندی خاصی ندارد و نسخه‌های آن با نام‌های متفاوت ، پراکنده و آشفته است . آثاری که در بیشتر منابع ، به جمالی اردستانی منسوب است عبارتند از:

1. دیوان که به نام منظومه مفتاح الفقر نیز از او یاد شده ( و گاه نیز با دو عنوان جداگانه ) و شامل قصاید ، ترجیعات ، ترکیبات ، غزلیات ، رباعیات ، مفردات ، قطعات ، مستزادها و فهلویات اوست و در برخی از منابع به‌طور جداگانه از هر کدام از این بخش‌های دیوان یاد شده‌است .
2. بیان حقایق احوال المصطفی که مشتمل است بر هفت رساله مستقل ، با نام‌های مصباح الارواح ( کامل شده در 868 قمری ) ، احکام المحبین ، نهایه الحکمه (868 ) ، بدایه المحبه ( 869 ) ، هدایه المعرفه ( و یا بدایه المعرفه ) ، فتح الابواب و حقیقه الآداب (873 ) و شرح الواصلین ( 876 ) . این اثر مثنوی بزرگی است آمیخته به نثر که به شرح زندگانی پیامبر ( ص ) ، به عنوان نمونه کامل عارفان ، می‌پردازد .
3. شرح الکنوز و کشف الرموز مثنوی‌ای است دربارهٔ اسرار و رموز عرفانی که در سال 864 قمری تألیف گردیده است .
4. روح‌القدس که مشتمل است بر سه بخش شریعت و طریقت و حقیقت و برخی این رساله را بخش سوم شرح‌الکنوز می‌دانند .
5. تنبیه‌العارفین که این اثر نیز مثنوی‌اي است آمیخته به نثر که به شرح رموز عرفانی می‌پردازد .
6. مجموعه رباعیات عرفانی با عنوان کنز الدقایق ، که به نام‌های میزان الحقایق ( مشتمل بر 253 رباعی  عرفانی ) و مشکوه المحبین نیز آمده است و گاه نیز به‌طور جداگانه از هر یک از آن‌ها نام برده شده‌است .
7. مراه الافراد : مشتمل است بر 165 رسالة منثور و منظوم که به تفاسیر آیات قرآن و احادیث ، به همراه شرح برخی از اقوال و دیدگاههای صوفیانه می‌پردازد .
8. کشف الارواح که به یوسف و زلیخا و یا یوسف‌نامه نیز مشهور است و اثری است منظوم آمیخته به نثر ، در تفسیر و تأویل سوره یوسف که پیر جمالی ، اندیشه‌های عرفانی خود را دربارهٔ عشق الهي و رمز و رازهای آن بر اساس نظریه وحدت وجود مطرح نموده است ( رک . خوشحال دستجردی ، 1387 : 12 به بعد ) .
9. نور علی نور : منظومه‌ای است آمیخته به نثر ، در دو بخش که بخش اول با آفرینش عقل و بخش دوم با آفرینش نور شروع می‌گردد .
10. معلومات : نام کامل آن معلومات اسرار القلوب و مفهومات انوار القلوب است و اثری است عرفانی دربارهٔ عشق الهی .
11. مرآه الحبیب که به نام‌های فرصت‌نامه ، نصرت‌نامه و قدرت‌ نامه نیز آمده است و مجموعه‌ای از رباعیات اوست .
12. المسطور فی رق المنشور ، اثری است منثور .
13. منشآت که مجموعه نامه‌های اوست .
14. رساله‌ای منثور دربارهٔ عقل .
15. محبوب الصدیقین : مثنوی‌ای است عرفانی دربارهٔ عشق الهی ، فنا ، هستی ، نیستی و برخی آن را بخشی از کشف‌الکنوز او می‌دانند .
16. مهر قلوب : اثری است منظوم ، دربارة عشق الهی که به نام مهرافروز نیز آمده و برخی نیز این دو اثر را جداگانه نوشته‌اند .
17. ناظر و منظور : رساله‌ای است عرفانی در شرح و تفسیر آیه الله نور السموات و الارض .
18. استقامت‌نامه : اثری منظوم آمیخته به نثر که در ذیل به معرفی آن پرداخته می‌شود .

استقامت‌نامه تا کنون به زیور چاپ آراسته نشده و متن اثر تا کنون به صورت نسخه خطی است . این اثر مشتمل است بر حدود 950 بیت که در لا به لای اشعار ، عباراتی منثور در تفسیر و شرح آیات و احادیث درج گردیده است.