پرش به محتوا

فرخ‌خان غفاری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
فرخ‌خان غفاری
فرخ‌خان در ۱۸۵۷
اطلاعات شخصی
زاده۱۸۱۲
ایران قاجاری
درگذشته۵ مه ۱۸۷۱
ایران قاجاری
آرامگاهحرم فاطمه معصومه، قم
فرزندانمحمدابراهیم غفاری
مهدی‌خان غفاری کاشانی
خویشاوندانابوالحسن مستوفی غفاری (عموی بزرگ)
میرزا هاشم خان غفاری (برادر)
صنیع‌الملک
ابوتراب غفاری
کمال‌الملک
پیشهٔ نویسندگی
زبان(ها)فارسی
کار(های) برجستهمخزن‌الوقایع

فرخ‌خان غفاری (۱۸۱۲ م. / ۱۲۲۹ ه‍.ق – ۵ مه ۱۸۷۱ / ۱۸ صفر ۱۲۸۸)[۱] که با نام امین‌الدوله هم شناخته می‌شود، مقام عالی‌رتبهٔ ایرانی از خانوادهٔ غفاری بود. او بین سال‌های ۱۸۵۵ تا ۱۸۵۷ به‌عنوان فرستادهٔ ایران به دربار فرانسه در پاریس خدمت کرد و در امضای معاهده پاریس نقش داشت و بدین ترتیب به جنگ شکست‌خورده ایران و انگلستان پایان داد و ارتش ایران را از هرات خارج کرد.

فرخ‌خان کار خود را در دربار به‌عنوان پیش‌خدمت مخصوص فتحعلی‌شاه آغاز کرد. در سال ۱۸۳۳ به دستور ولیعهد عباس میرزا در محاصره هرات شرکت کرد و بعداً قیام‌های استان مازندران، اصفهان و گیلان را سرکوب نمود. او اقدامات ارتش ایران طی محاصرهٔ سال ۱۸۳۸ هرات را به‌صورت مکتوب ثبت کرد و در سال ۱۸۵۰ به‌عنوان خراج‌گیر کل کشور انتخاب شد. او در سال ۱۸۵۴ به سمت خزانه‌دار شخصی ناصرالدین‌شاه منصوب شد. فرخ‌خان در جریان نزاع ایران با انگلیس بر سر هرات، با دیپلمات‌های انگلیسی در پاریس مذاکره کرد و بعداً معاهده پاریس را در سال ۱۸۵۷ به امضا رساند که به جنگ پایان داد و ایران را ملزم به ترک هرات و چشم‌پوشی از همهٔ ادعاهای خود نسبت به افغانستان کرد. او همچنین با ایالات متحده روابط دیپلماتیک برقرار کرد، با کشورهای اروپایی تعامل داشت و با متقاعدسازی ناصرالدین‌شاه به اعزام ۴۲ دانشجو به اروپا، پیشرفت تحصیلی آن دوران را ارتقا بخشید.

فرخ‌خان در طول مأموریت دیپلماتیک دو ساله خود، به دبیرش حسین سرابی دستور داد تا او را در نوشتن خاطرات سفرهایش با عنوان مخزن‌الوقایع یاری کند. این سفرنامه که در ابتدا منتشر نشده بود، توجه شاه قاجار و دیگر اعضای دربار ایران را به خود جلب کرد و در نهایت برای مورخانی که سیاست بین‌المللی آن دوره را بررسی می‌کردند، حیاتی شد. محققان تعاملات فرخ‌خان با بزرگان غربی، از جمله ناپلئون سوم، لئوپولد یکم، پادشاه بلژیک، و ملکه ویکتوریا، همراه با روایت‌های دیپلماتیک دقیق او را دارای اهمیت بالایی می‌دانند.

فرخ‌خان در تهران، کاشان و جاهای دیگر در پروژه‌های ساختمانی مختلفی از جمله تیمچه امین‌الدوله در کاشان که «نمونه‌ای باشکوه از معماری ایرانی» توصیف شده است نقش داشت. وی در سال ۱۸۷۱ بر اثر سکته قلبی درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در قم دفن شد.[۲]

زندگانی

[ویرایش]

در سلطنت فتحعلی شاه

[ویرایش]

ابوطالب غفاری در ابتدا از غلام بچگان خاص فتحعلی شاه بود. پس از آنکه از پیش خدمتان خاص شاه شد، فتحعلی شاه نام او را فرخ گذاشته و مدتی او را به نام فرخ بیک خطاب می‌کرد و پس از چندی فرخ خان شد. یکی از کارهای وی این بود که لباس‌های بسیار قشنگ در برمی‌کرد که کاملاً توجه حضار را جلب نماید.[۳]

در سلطنت محمدشاه

[ویرایش]

وی در زمان محمدشاه قاجار (آبان ۱۲۱۳ تا شهریور ۱۲۲۷) پیش خدمت مخصوص و جزو عمله خلوت بود.[۳] در سال ۱۲۵۲ قمری (۱۲۱۵ خورشیدی) برای رفع شورش مازندران به شهر ساری اعزام شد و پس از عزل حاکم مازندران، فضل‌علی‌خان قره‌باغی ملقب به بیگلربیگی، چند ماهی تا پس از ورود حاکم تازه به اداره امور حکومتی می‌پرداخت. در سال ۱۲۵۳ قمری (۱۲۱۶ خورشیدی) برای رفع شورش اصفهان به آن شهر که حاکم را در عمارت هفت دست محصور نموده بودن اعزام شد و پس از عزل حاکم اصفهان، خسروخان گرجی، چهار ماه تا پس از ورود حاکم تازه به اداره امور حکومتی اصفهان پرداخت و به تهران بازگشت. در سال ۱۲۵۶ قمری (۱۲۱۹ خورشیدی) به واسطه اهمال کاری‌های حاکم گیلان و وزیر وی به شهر رشت رفت تا ایشان به تهران اعزام و خود به اداره امور بپردازد. وی مدت هشت ماه در رشت باقی ماند تا اینکه حاکم گیلان با وزیر جدید دوباره به رشت آمدند.[۳]

در سلطنت ناصرالدین شاه

[ویرایش]

وی در سلطنت ناصرالدین شاه ترقی زیادی نموده و از مقربین و محارم وی محسوب می‌گردید و متصدی مشاغل مختلف و مهمی بود.[۳] در سال ۱۲۷۲ قمری (۱۲۳۴ خورشیدی و ۱۸۵۵ میلادی) از ناصرالدین شاه لقب امین‌الملک گرفت و از طرف میرزا آقاخان نوری با اختیارات تام جهت مذاکره و حل و فصل مناقشات بین ایران و انگلیس به اسلامبول فرستاده شد ولی لرد ردکلیف،[۴] سفیر انگلیس در اسلامبول، درخواست ملاقات وی را نپذیرفت. تا آنجا که قبول نمود کتباً اذعان نماید که از طرف دولت ایران موظف است رضایت دولت انگلیس را فراهم نموده و دولت ایران نیروهای مسلح خود را از هرات و افغانستان بازگردانده و به هیچ وجه در امور افغانستان دخالت ننموده و خسارات وارده به ارتش افغانستان از خزانه دولت ایران پرداخت شود. ولی پس از فتح هرات توسط حسام‌السلطنه (در ۷ صفر ۱۲۷۳ قمری برابر ۱۵ مهر ۱۲۳۵[۵]) به دستور ناصرالدین شاه تمام تعهدات داده شده را باطل اعلام نمود. و با یک کشتی جنگی فرانسوی عازم سواحل جنوبی فرانسه شد و در ۲۴ جمادی الاولی ۱۲۷۳ (۳۰ دی ۱۲۳۵) وارد پاریس گردید.[۳]

فتح هرات توسط دولت ایران موجب آغاز نبرد دوم بین ایران و انگلیس در ۳۰ ژانویه ۱۸۵۷ (۱۰ بهمن ۱۲۳۵) گردید.[۶] در پی آن میرزا آقاخان نوری طی حکمی به حسام‌السلطنه نوشت که هرات را تخلیه نموده و به مشهد بازگردد تا انگلیس دست از حمله و جنگ در بنادر خلیج فارس بردارد.[۷]

سرانجام با وساطت ناپلئون سوم در ۴ مارس ۱۸۵۷ (۸ رجب ۱۲۷۳ و ۱۳ اسفند ۱۲۳۵) معاهده پاریس (۱۸۵۷) طی مذاکرات فرخ خان امین الملک با لرد کولی[۸] در ۱۵ ماده بسته شد.[۳]

میرزا فرخ خان پس از سفر سه ساله خود به ایران بازگشت و به لقب امین‌الدوله نائل آمد. وی مدتی وزیر دربار ناصری بود و مدتی هم به حکومت خوانسار و نطنز رسید.

او در ۵۹ سالگی در سال ۱۲۸۸ قمری (یا ۱۲۹۰ قمری) در تهران درگذشت و در یک مقبرهٔ خصوصی در قسمت غربی صحن عتیق در حرم معصومه واقع در قم دفن شد.[۹]

سفرنامه

[ویرایش]

وی در مدت اقامت خود در اروپا سفرنامه ای نوشت[۱۰] که به خاطر ثبت مذاکرات سیاسی با افرادی نظیر ناپلئون سوم، هوسمان، لئوپولد بلژیک، و شاهزاده ویکتوریای انگلیس توجه مورخان را جلب کرد. سفرنامه وی یکی از منابع مهم در شکل‌گیری تجربه ای بومی از مدرنیته در ایران شناخته شده است.[۱۱]

خانواده

[ویرایش]

فرخ خان پنج پسر و یک دختر داشت، به شرح زیر:[۱۲]

  1. محمدحسن خان (بلا اولاد)
  2. محمدابراهیم غفاری، ملقب به معاون‌الدوله
  3. مهدی خان وزیرهمایون
  4. نصرالله خان (بلا اولاد)
  5. محمدحسین خان، فقط یک دختر داشت به نام خورشیدلقا خانم که با انتظام‌السلطنه ازدواج کرد و صاحب دو پسر به نام‌های عبدالله انتظام و نصرالله انتظام شد.
  6. فاطمه سلطان خانم، عیال پسرعمویش میرزا محمدخان اقبال‌الدوله غفاری

آثار

[ویرایش]

نگارخانه

[ویرایش]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. «فرخ خان امین الدوله غفاری کاشانی». مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. ۳۰ خرداد ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۶ بهمن ۱۴۰۳.
  2. Vahdat، Vahid. Occidentalist Perceptions of European Architecture in Nineteenth-Century Persian Travel Diaries. New York: Taylor & Francis Group. ص. ۳۱. شابک ۹۷۸۱۳۱۵۵۴۷۵۱۰.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ بامداد. شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، جلد ۳. ص. ۸۰ تا ۸۶.
  4. * مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Stratford Canning, 1st Viscount Stratford de Redcliffe». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۴.
  5. بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، جلد 2. ص. ۱۰۶.
  6. * مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Anglo-Persian War». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۴.
  7. بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، جلد 2. صص. ۱۰۶ و ۱۰۷.
  8. * مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Henry Wellesley, 1st Earl Cowley». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۴.
  9. «امیران و وزیران دفن شده در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام». دفتر آستانه مقدسه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ مارس ۲۰۲۰.
  10. مجموعه اسناد و مدارک فرخ خان امین الدوله. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ۱۳۵۸.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Vahid Vahdat. 'Occidentalist Perceptions of European Architecture in Nineteenth-Century Persian Travel Diaries: Travels in Farangi Space Routledge, 2017 ISBN 1-4724-7394-9
  12. نراقی، حسن (۱۳۵۳). «تاریخچه و شجره خاندان غفاری کاشانی». فرهنگ ایران زمین (۲۰): ۱۴۵–۲۰۵.
  13. مرآت البلدان - جلد ۴. انتشارات دانشگاه تهران. ص. ۱۹۷۲.