فارسی‌ستیزی در افغانستان

فارسی‌ستیزی در افغانستان به رفتار ستیزه‌جویانه یا نفرت نسبت به زبان فارسی و فارسی‌زبانان و مظاهر فرهنگی آن‌ها و تلاش برای محو و نابودی این زبان در این کشور گفته می‌شود.

زبان فارسی زبان‌ رسمی و رایج در افغانستان است. این زبان ریشه‌های عمیق در تاریخ و فرهنگ افغانستان دارد. زبان فارسی‌زبان اکثریت مطلق از مردم افغانستان مثل مردم تاجیک، هزاره، ایماق و قزلباش می‌باشد.

دوران دوم طالبان

از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان رویدادهای گوناگونی دربارهٔ فارسی‌ستیزی و تلاش برای حذف زبان فارسی از افغانستان رخ داده‌است. تغییر نام‌های فارسی در ادارات، اماکن و معابر و ایجاد محدودیت برای استفاده از زبان فارسی بخشی از اقدامات فارسی‌ستیزانه طالبان است.

اقدامات طالبان

• تضعیف رسم‌الخط فارسی و به‌کارگیری زبان پشتو در بیشتر مکاتبات اداری دولت.
• ساخت مدارس تروریستی و طالبانی در نقاط جدیدی که آموزش فارسی ممنوع شده‌است.
• اقدام طالبان برای قتل و کشتار فارسی‌زبانان، و همچنین تحریک مردم پشتون برای قتل فارسی زبانان.
• حمله به مراسم‌های زبان فارسی و ممنوعیت صحبت به زبان فارسی در مراسمات.
• تغییر تقویم سالانه کشور از شمسی به قمری و حذف برخی از مناسبت‌هایی که ریشه در فرهنگ و تمدن فارسی‌زبان‌ها دارد؛ مانند حذف رسمیت جشن نوروز و تعطیلات آن از تقویم افغانستان و نیز حذف تعطیلات روز عاشورا.
• جابه‌جایی کوچی‌ها در مناطق کلیدی فارسی‌زبان‌ها.
• به پایین کشیدن تابلوهای به خط فارسی از سر دروازه‌های برخی ادارات رسمی دولتی، مخصوصاً دانشگاه‌ها و خیابان‌ها.
• برخورد تبعیض‌آمیز ادارات دولتی نسبت به کسانی که به زبان پشتو صحبت نمی‌توانند و ایجاد سهولت برای مراجعین پشتوزبان.
• فارسی‌زدایی از متون نوشتاری به بهانه این‌که واژه‌ها ایرانی است.
• ارائه سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مطبوعاتی مقام‌های حکومتی فقط به زبان پشتو.
• تخلیه ادارات دولتی از حضور کارمندان غیرپشتون و استقرار افراد پشتون بجای آن‌ها؛ بدون کوچک‌ترین توجه به تخصص و میزان تحصیل.
• سپردن حداقل نود درصد وزارتخانه‌ها، معینیت‌ها، ریاست‌های مستقل، ولایت‌ها، و ریاست‌های وابسته به ولایت‌ها و وزارتخانه‌ها، دادگاه‌های مرکز و ولایات به قوم پشتون.
• ملا هیبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، ملا محمدحسن آخوند، نخست‌وزیر، سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله، ملا محمد یعقوب، وزیر دفاع و شیخ خالد حنفی، وزیر امر به معروف و نهی از منکر این گروه از چهره‌های کلیدی کابینه طالبان‌اند که هیچ‌کدامشان تاکنون به زبان فارسی صحبت نکرده‌اند.
• عکس‌های شاهان، شاعران فارسی‌زبان و مفاخر تاریخ و ادبیات فارسی از «دیوار فرهیختگان» در شهر مزارشریف، هرات، دیوارهای دیپارتمنت زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کابل و کتابخانه‌های تمام دانشگاه دولتی در افغانستان حذف شدند.

گاهشماری وقایع

۱۹ تیر ۱۴۰۰

• در افتتاح فرودگاه خوست تنها از اسامی پشتو و انگلیسی استفاده شده بود، این اتفاق در حالی بود که فارسی یکی از زبان‌های رسمی این کشور است.

۲۱ اسفند ۱۴۰۰

• طالبان واژه فارسی «دانشگاه» را از سر در تابلوی ساختمان کهنه دانشگاه بلخ حذف کرد.

۲ اردیبهشت ۱۴۰۱

• حکومت طالبان، زبان فارسی را از تابلوی دادگاه عالی خود حذف کرد. در تابلوی جدید، دادگاه عالی طالبان به دو زبان پشتو و انگلیسی نوشته شده‌است و همچنان نام سترمحکمه (دادگاه عالی) به «قضائیه قوه» تغییر کرده‌است.

۸ اردیبهشت ۱۴۰۱

طالبان ۵۰ استاد فارسی‌زبان از دانشگاه بلخ اخراج کرد.

۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱

• تابلوی جدیدی در ورودی ساختمان ولایت بامیان نصب شد که، نام «امارت اسلامی طالبان» و «وزارت امور داخله» به هر دو زبان پشتو و فارسی آمده، اما عنوان اصلی شهر را با نام «مقام ولایت بامیان» با خط درشت تنها به زبان پشتو نوشته شده‌است.

۲۸ خرداد ۱۴۰۱

• طالبان قسمت زبان فارسی تابلوهای دروازه ورودی شهر کابل را حذف کردند. تابلوهای دروازه‌های ورودی کابل که به سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی بود.

۳۰ خرداد ۱۴۰۱

• طالبان با صدور حکمی به دانشگاه‌های خصوصی تعداد واحدهای ثقافت اسلامی (فرهنگ و تمدن اسلامی) را سه برابر و واحد درسی ادبیات فارسی را از برنامه درسی این دانشگاه‌ها حذف کردند. با این حال، شماری از استادان ادبیات دانشگاه‌های خصوصی در کابل می‌گویند که دانشگاه‌های خصوصی به دلیل افزایش واحدهای ثقافت اسلامی، مضمون ادبیات فارسی را از مواد درسی خود حذف و ثقافت اسلامی را جایگزین آن کرده‌اند.

۲۲ شهریور ۱۴۰۱

• طالبان، دستور حذف زبان فارسی از تابلوی ورودی بیمارستان حوزوی شهر هرات را صادر کرده‌است. طالبان این تابلو را که به زبان فارسی بوده را پایین آورده و تابلوی جدیدی به زبان‌های پشتو و انگلیسی جایگزین آن کرده‌اند.

۲۸ شهریور ۱۴۰۱

• طالبان کلمه «دانشگاه» را از تابلوی سر در دانشگاه بلخ پایین آوردند. احمد تقی سخنگوی تحصیلات عالی طالبان وجود کلمه دانشگاه را غیرقانونی دانسته و گفته‌است که پس از این بجای کلمه دانشگاه کلمه پوهنتون را به دری می‌نویسند. طالبان چند ماه پیش، واژه «دانشگاه» را از تابلوی ساختمان کهنه دانشگاه بلخ نیز حذف کرده بودند.

۳۰ شهریور ۱۴۰۱

• منابع محلی از ولایت هرات با ارسال چند عکس می‌گویند طالبان به روند پاکسازی زبان فارسی از تابلوهای ادارات دولتی ادامه داده‌اند. طالبان تابلوهای قدیمی را از شعبه‌های ریاست معارف ولایت هرات برداشته و تابلوهای تازه‌ای را تنها به زبان پشتو در این شعبه‌ها نصب کرده‌اند.

۱ مهر ۱۴۰۱

• طالبان در تخار، تابلوی سر در دانشگاه این ولایت را که به چهار زبان فارسی، پشتو، ازبکی و انگلیسی نوشته شده بود برداشتند و تابلوی با زبان پشتو و انگلیسی را جایگزین آن کردند.

۶ مهر ۱۴۰۱

• منابع محلی در بغلان از حذف واژه دانشگاه روی تابلوی دانشگاه بغلان توسط طالبان خبر می‌دهند.
• طالبان در دانشگاه هرات تابلو جدید نصب کرده و در آن تنها از واژه پشتوی «پوهنتون» استفاده شده‌است. دانشگاه هرات طی چندسال گذشته به‌دلیل جنجال بر سر واژه‌های «دانشگاه» و «پوهنتون» بدون تابلو بود.

۱۵ مهر ۱۴۰۱

• منابع محلی در ولایت بلخ خبر دادند که طالبان زبان فارسی را از تابلوی گمرک این ولایت حذف کرده‌اند. در تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، دیده می‌شود که تابلوی جدیدی تنها به زبان پشتو، بر فراز در گمرک نصب شده‌است. طالبان در یک سال گذشته پیوسته زبان فارسی را از تابلوهای دولتی حذف کرده‌اند.

۱۸ آذر ۱۴۰۱

• دولت طالبان برای ورود کتاب از ایران و دیگر کشورها مالیاتی مصوب کرد. این اتفاق سبب که شد که صادرات کتاب ایران به افغانستان به کمتر از ۵ درصد برسد. دولت طالبان مالیات واردات کتاب را برای ترکیه لحاظ نمی‌کند و این کشور را از مالیات معاف کرده‌است.

۲۶ آذر ۱۴۰۱

• طالبان نام شهر چاریکار، مرکز ولایت پروان را به شهر «امام اعظم» یا «امام ابوحنیفه» تغییر داده‌است. مردم شهر بیشتر فارسی‌زبان و تاجیک هستند.

۱۱ خرداد ۱۴۰۲

• وزارت تحصیلات عالی طالبان با صدور دستوری، به تمام استادان و کادرهای علمی دانشگاه‌های افغانستان دستور داده‌است که از اصطلاحات و کلمات «زبان دیگر» در آثار علمی خود استفاده نکنند. در این دستور هفت ماده ای از استادان و کادرهای علمی دانشگاه خواسته شده که از جمله از استفاده کلماتی مثل «دادگاه، دادستانی، دانشجو، دانشگاه و دانشکده» در آثار علمی، پژوهش‌ها، تالیفات و ترجمه‌های خود اجتناب کنند. وزارت تحصیلات عالی طالبان همچنین تمام استادان و هیئت علمی دانشگاه‌های افغانستان را ملزم به تسلط و توانایی تدریس به هر دو زبان رسمی افغانستان (پشتو و فارسی) کرده‌است. در مکتوب این وزارت آمده‌است که استادان باید با هر دو زبان آشنایی کامل داشته باشند و آثار علمی خود را به هر دو زبان بنویسند.

۱۳ مهر ۱۴۰۲

• گروه طالبان واژه «دانشگاه» را از سر در دانشگاه البیرونی حذف کردند. طالبان واژه دانشگاه و دانشکده را حذف و واژه پشتوی پوهنتون، پوهنځی جایگزین آن کرده‌اند. منابع می‌گویند که استادان و دانش‌جویان دانشگاه البیرونی که بیش‌تر شان فارسی‌زبان هستند و از ترس طالبان نمی‌توانند در برابر حذف زبان فارسی از سردر دانشگاه اعتراض کنند.

جستارهای وابسته

• فارسی‌ستیزی
• پان پشتونیسم
• پان‌ترکیسم
• نژادپرستی
• فاشیسم
• شوونیسم
• اسلام‌گرایی
• اخوانی‌گرایی
• دیوبندی
• امارت اسلامی
• خلافت اسلامی
• جهادگرایی
• جهادگرایی سلفی
• طالبان
• پشتون‌سازی

پیوند به بیرون

• فارسی‌زدایی طالبان علیه وحدت ملی افغانستان است
• طالبان و سیاست دوگانه زبانی در افغانستان؛ «از تعهد به حفظ زبانهای بومی تا فارسی ستیزی آشکار»
• طالبان و فارسی ستیزی | استاد سابق دانشگاه هرات: حذف زبان فارسی از افغانستان غیرممکن است