علی مرادی

حاج علی مرادی کلان، شاعر محلی‌سرای جنوبی در خورموج مرکز شهرستان دشتی متولد شد.

علی مرادی کلان فرزند حاجی احمد، به قولی در سال ۱۳۰۳ خورشیدی و طبق شناسنامه‌اش در 1305 خورشیدی در خورموج مرکز شهرستان دشتی به دنیا آمد. تا ششم ابتدایی را در خورموج خواند و یکسال هم در دبیرستان سعادت بوشهر تحصیل کرد. استاد شفیق شهریاری از اساتید او در دبیرستان سعادت بود. وی سرودن را از سال ۱۳۵۴ آغاز کرد. علی مرادی خرداد سال ۱۳۹۰ در ۸۶ سالگی بر اثر سرطان پانکراس (لوزالمعده)درگذشت.

منظومه «کلاخا یاد مهدو

در روستاهای ناحیه ماندستان دشتی، در زمانی نامعلوم منظومه‌ای سروده شده بود. به علت مضامین تابوشکنانه آن، سراینده از ذکر نام خود ابا کرده بود. اما با توجه به این که این شعر زبان حال اقشار زخم خورده غالب اقشار اجتماعی دشتی بود، به سرعت محبوبیت یافت و هر کس به زعم خود تغییراتی در آن داد. از میان افراد مختلفی که در این زمینه طبع‌آزمایی کردند یکی نیز میرزا محمدجواد حامدی ساکن آباده بود. وی تغییرات خود را به حاج‌علی مرادی نشان داد تا نظر خود را درباره آن اعلام کند.حاج‌علی مرادی نیز به طبع‌آزمایی بر ان پرداخت و نتیجه را به حامدی برگرداند.

از این منظومه نسخه‌های زیادی مانده که غالباً شفاهی هستند. یکی از مشهورترین نسخه‌های این منظومه همان است که به حاج‌علی مرادی منسوب کرده‌اند. نخستین چاپ و نشر این منظومه به نام حاج‌علی مرادی در کتاب «شعر و مردم» اثر رحمت‌الله بنی‌اسدی صورت گرفت سپس عبدالمجید زنگویی آن را در جلد پنجم کتاب «شعر دشتی و دشتستان (از فاضل تا وامق)» نقل کرد. بعد از آن، مورد توجه سایر پژوهشگران فرهنگ عامیانه قرار گرفت و افراد زیادی چون اسکندر حامدنیا، عبدالله رضایی و رضا معتمد این منظومه را در آثار خود منتشر کردند. هنگامی که بهرسی و قربانی‌مقدم تصمیم به چاپ و نشر برگزیده اشعار حاج‌علی مرادی گرفتند، در سرآغاز مجموعه اشعار وی این منظومه را گنجاندند. اقدام ماندگار این مجموعه، درج برگردان منظومه کلاغا به زبان فارسی معیار با سرایش مسعود بهرامی، شاعر معاصر بود.. بند ترجیعی این منظومه بدین شکل است:

کلاخا یاد مهدو یاد مهدو

گل و گلغنچه و بازار مهدو

شعر رسمی مرادی

وی در شعر رسمی هم کار کرده‌است منظومه‌ای در پاسخ شعر عقاب خانلری سرود که مثنوی او تحسین خانلری را برانگیخت. علاوه بر این او دعای صباح را به صورت منظومه درآورده‌است که به صورت کتاب چاپ شده‌است.

شعر کلاخا یاد مهدو

قسمتی (بندی) از این شعر:

مو که ملا نبدسم ام شنفتن		که خوت چن جی کلوم الله ت گفتن
که عزت می‌دیم و هر که ام میت		و ذلت می‌دیم و هر که ام میت
برت خان خدامشناس عزیزن		که کهلش پر غلوم و پر کنیزن؟
سگ ارباب از سیری نمی‌خورد		هزارون گشنه مثل دیم و بوام مرد
تو دولت تو بت خان ات تپوندن		نماز و روزه ت هم ری مات بوروندن!!!
خداوندا یه چی می‌گم بدت نیت		کسی هرگس کس بیکس نوامبیت
فخیر هم توت زِتِن دارِ فخیری		چطو دی میلتن دسش بگیری
خداوندا مو هم سیه هم فخیرم		دو جا دار خوردسم خیری که دیرم
کلاخا یاد موهدو یاد موهدو		به یاد دولت آزاد موهدو

در حکایتهای شفاهی قدیمی نقل شده‌است که یک نفر سیاه از اهالی قریه مغدان به همراه خان دشتی به شیراز رفته و چون سفر طول کشیده ودلش برای ولایت و عیالش تنگ شده در آنحالت می‌بیند چند کلاغ روی درختی نشسته‌اند تصور می‌کند که شیراز کلاغ ندارد و قطعاً این کلاغها از مووهدو به شیراز آمده‌اند آن‌ها را مخاطب قرار داده و بیاد دیار دورافتاده خود و سختی‌های زندگی اش افتاده…

ترجمه اشعار فوق

من که هرگز قرآن تو را نخوانده‌ام اما شنیده‌ام

که در چند جای کلام‌الله فرموده‌ای

که هر که را بخواهی عزت می‌دهی

و هر که را اراده کنی خوار و ذلیل می‌کنی

آیا خان خدا نشناس نزد تو آنقدر عزیز است.

که قلعه اش را از غلامان و کنیزان پر کرده ای؟

و سگ ارباب آنقدر عزت دارد که از سیری پشت به غذا می‌کند

در حالیکه هزاران گرسنه چون پدر مادر من از گرسنگی می‌میرند؟

تو دولت و ثروت را درحلق خان جا کرده‌ای و

نماز و روزه ات را به گردن ما انداخته ای!!!

خداوندا با تو سخنی می‌گویم بر من خرده نگیر

کسی هرگز کس بیکس نگردد

فقیر هم تو مهر فقر بر پیشانیش زده‌ای

دیگر چگونه میل داری که دستش را بگیری!!!؟

خداوندا من از دو جا چوب عدالت تو خورده‌ام

من هم سیاه و هم فقیر هستم،

غیر از آنکه سال‌ها از خانواده و کاشانه نیز دور افتاده‌ام

کلاخا یاد موهدو یاد موهدو

به یاد دولت آزاد موهدو

منابع

• هفته نامه پیغام، (هفته نامه بوشهری)، ۱۹ مهرماه ۱۳۸۹.
• شاعر منظومه «کلاخا» درگذشت سوک، پایگاه خبری تحلیلی استان بوشهر.

پیوند به بیرون

• متن کامل و فایل صوتی منظومه کلاخا با سروده ای دیگر با صدای حاج علی مرادی
• وبسایت روستای مغدان، اتوبیوگرافی علی مرادی