حزب سومکا

سومکا
رهبر	داوود منشی زاده
سخنگو	امیرشاپور زندنیا
بنیان‌گذاری	۲۱ ژوئیه ۱۳۲۹ (۱۳۲۹-07-۲۱) (رسمی)
ستاد	چالوس، تهران خیابان خانقاه
مرام سیاسی	ملی‌گرایی نازیسم در ایران باستان‌گرایی ایرانی ضد کمونیسم ضدسرمایه‌داری سوسیالیسم امپریالیسم‌ستیزی
سیاست در ایران حزب‌ها انتخابات

سومکا که کوتاه شدهٔ حزب سوسیالیست ملی کارگران ایران است حزبی با ایدئولوژی نازیسم و ناسیونالیسم بود که بعد ازجنگ جهانی دوم در ایران پایه‌گذاری شد. رهبر این حزب داوود منشی‌زاده بود؛ او و چند تن از سران این حزب تا پیش از شکست رایش سوم آلمان عضو حزب ناسیونال‌سوسیالیست کارگران آلمان بودند. اما پس از شکست رایش سوم آلمان به ایران بازگشتند و حزب سومکا را بنیانگذاری کردند.

این حزب بجز تهران در شهرهای اهواز، تبریز و چند شهر دیگر شعبه دایر کرد.

بنیان‌گذاری

دلیل تشکیل حزب سومکا همچنان مورد بحث است. از نظر برخی افراد دلیل اصلی تشکیل حزب، مبارزه با متفقین سابق در چارچوب نهضت، به‌دست گرفتن قدرت و تشکیل جمهوری در ایران بود. از دیدگاه گروهی دیگر، هدف اصلی تشکیل این حزب مبارزه با توده ای ها بود و در اصل، به صورت غیر مستقیم، توسط خود دربار ایجاد شده بود.

حزب را عده ای از تحصیل کردگان ایرانی در آلمان که در راسشان منوچهر مکری قرار داشت جمع شده بودند و به تقلید از آلمانها حزب سومکا را ساخته بودند. بعد چون هیچ‌کدام آن جذابیت را نداشتند که مردم را گرد آورند از یک دوست دیگر، همکلاسی پیشینشان در آلمان به نام داوود منشی زاده که در آن هنگام در دانشگاه اسکندریه درس می‌داد دعوت کردند که به ایران بیاید و رهبر این حزب بشود.

داوود منشی‌زاده استاد ادبیات دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ بود. وی همچنین به دلیل همکاری با نیروهای اس اس در نبرد برلین زخمی شد. داوود منشی‌زاده عامل مؤثری در ارتباط بین آلمان نازی و ایران بود. حزب سومکا علاوه بر عضوگیری از دانشگاههای ایران دوام زیادی نداشت.

گروه به‌طور عمده از ملی‌گرایان تشکیل شده بود. اما بسیاری از رفتارهای اعضای حزب از حزب ملی سوسیالیست کارگران آلمان برگرفته شده بود، مانند سلام به سبک حزب نازی. نشان سواستیکا و رنگ‌های سیاه و سفید به عنوان رنگ‌ها و نشان حزب برگزیده شده بودند، با این حال اعضای حزب به شاه نیز احترام می‌گذاشتند. با این تفاوت که به‌جای سواستیکا نازیسم، نماد فر کیانی ایران باستان در وسط آن نقش بسته‌است. حزب آریا شاخه‌ای از حزب سومکا بود.

مقر حزب واقع در خیابان خانقاه تهران

روزنامه رسمی حزب سومکا در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی

داوود منشی زاده بنیانگذار حزب سومکا

یونیفرم اعضای حزب پیراهن سیاه بود که عقابی برنزی به سینه می‌زدند و بازوبندی که شکل عقاب داشت را هم به بازو می‌بستند این عقاب طرح ساده ای داشت: بال‌هایش را راست گشوده بود وخودش راست ایستاده بود؛ به صورتی شبیه علامت فروهر ساده شده بود. منشی زاده طراح این آرم بود. اعضای آن مشابه نازی‌های اس‌اس با یونیفرم‌های سیاه و قهوه‌ای وارد خیابان می‌شدند.

در زمانی حزب سومکا درباره‌ی ناسیونال‌سوسیالیسم چنین نگاشته است:

«اگر ناسیونال سوسیالیسم را با سوسیالیسم در کادر ملیت تعریف کنند، مرتکب اشتباه جبران ناپذیری شده‌اند. ناسیونال سوسیالیسم یک کلمه‌ی ترکیبی است اما یک مفهوم ترکیبی نیست و آن‌ها که این نام را برای خود برگزیدند در طی ۱۲ سال نشان دادند که مقصودشان برقراری یک رژیم سوسیالیستی در کادر ملیت نبوده است، بلکه به یک مفهوم مستقلی نظر داشتند.»

منش حزب سومکا

ایدئولوژی سومکا برپایه همان شعارهای نازی‌ها بود. حزب در ایران و در مرحله اول بر ضد متفقین اشغالگر فعالیت می‌کرد ولی هدف اصلی حزب برضد ایدئولوژی کمونیسم و بها دادن به ارزش‌های پارسی باستان بود. سرانجام این حزب در برابر دودمان پهلوی ایستاد و رهبرش به بیرون از کشور رفت. پس از آن چندی یک دگرگونی بنیادی در حزب صورت گرفت و اعضای باقی‌مانده به همراهی با نیروهای بهرام آریانا پرداختند و بر ضد جمهوری اسلامی فعالیت کردند. نفرت از اعراب و کمونیست‌ها و جذب روشنفکران از ویژگی‌های حزب سومکا بود.هارون یشایایی تهیه‌کننده سینمای ایران، در گفتگو با «تاریخ ایرانی» بدون ذکر جزئیات دقیق، مدعی اقدامات ضد یهودی افراد این حزب نظیر شعار دادن در جلوی مدرسه یهودی ها و ایجاد رعب و وحشت در بین جوانان یهودی شده است. ولی داریوش همایون یکی از رهبران و عضو سابق این حزب اقدامات یهود ستیزی سومکا را رد می‌کند:

حزب خیلی زیاد تحت تأثیر حزب ناسیونال سوسیالیست آلمان بود ولی طبعاً فاقد زیاده‌روی‌هایی که در مورد یهودیان وجود داشت و ما برعکس به سبب سنتی که ایرانیان با یهودیان داشتند از دوره کوروش، نمی‌توانستیم ضدیهودی به آن صورت باشیم. ولی از نظر تأکیدی که در ملیت و بر ناسیونالیسم و بر نژاد آریایی ایران می‌کردیم بی‌شباهت به ناسیونال-سوسیالیست‌ها نبودیم.

داوود منشی زاده رهبر حزب نیز از داشتن روابط صحیح با دولت اسرائیل در کتاب خود دفاع کرده‌است.

داریوش همایون دربارهٔ جهان بینی حزب گفته‌است:

حزبی بود که از یک جهان‌بینی بسیار شدید ناسیونالیستی و نژادی، طرفداری می‌کرد. البته نژادی نه باز به این معنی که نژاد سیاه یا قهوه‌ای را نژاد مادون بداند ولی روی آریایی بودن نژاد ایران خیلی تکیه می‌کرد به عنوان یکی از مایه‌های غرور ملی چون معتقد بود که ایرانیان فاقد غرور ملی هستند و به این دلیل تحت تأثیر خارجی‌ها قرار می‌گیرند، به این دلیل ایدئولوژی کمونیستی در آنها رخنه پیدا کرده و به همین دلیل از تسلط شوروی یا انگلستان بر کشور خودشان چندان نگران و ناراحت نیستند…

اقدامات و تأثیرات سومکا

مهم‌ترین تأثیر این حزب شاید این بود که در جاهای نسبتاً زیادی حزب توده را از صحنه بیرون کرد یا در مقابل حزب توده به‌طور مؤثری ایستادگی کرد. البته وقتی در پایان دوره مصدق کار به تظاهرات دسته جمعی رسید حزب توده برتری فوق‌العاده خودش را بر خیابان‌های تهران، هم به حزب سومکا و هم به جبهه ملی و امثال آن نشان داد و توانست جماعت بسیار بزرگتری را تجهیز کند و به خیابان‌ها بیاورد. ولی در مدارس و دانشگاه‌ها، و در پاره‌ای از کارخانه‌ها افراد وابسته به سومکا توانستند مبارزه قابل ملاحظه‌ای با حزب توده بکنند و خلأ سیاسی آن سال‌ها را تا حدی پر بکنند. یکی از عواملی بودند برای پر کردن خلأیی که در مقابل حزب توده وجود داشت، حزب توده به قدری در آن سال‌ها نیرومند شده بود بر خیابان‌ها، بر مدارس، بر کارخانه‌ها مسلط شده بود که هیچ چالش به اصطلاح جدی به آن نمی‌شد. حتی آن اواخر دیگر جبهه ملی به هیچ وجه یارای مقابله با حزب توده نداشت. حزب سومکا که حزب کوچکی بود ولی کوچکیش را شور و هیجان فوق‌العاده افرادش تا حدی جبران می‌کرد، توانست اقلاً تا سال ۱۳۳۱ با همکاری با بقیه عناصر جبهه ملی این خلأ را تا حدودی پر بکند.

فروپاشی حزب

در اوج تعارضات مصدق و شاه ایران در مرداد سال ۱۳۳۲، محمد رضا پهلوی تصمیم به خروج از ایران گرفت. داوود منشی زاده که به دستور دولت مصدق در زندان بود مقاله انتقادی تندی را بر ضد شاه به روزنامه سومکا فرستاد که با نام خودش چاپ شد. او در این مقاله نوشته بود که شاه با خروج از ایران نشان داد که توانایی دفاع از ایران و تاج و تخت خودش را ندارد و دیگر نمی‌شود روی او حساب کرد و باید فکر دیگری کرد. با اینحال خروج شاه باعث برانگیخته شدن احساسات گروهی از مردم بر ضد مصدق شد و خود منشی زاده که آزاد شده بود در روز ۲۸ مرداد با جیپی که اعضای حزب قبلاً از افراد حزب توده به غنیمت گرفته بودند در شهر می‌چرخید و مرتب برای مردم بر ضد مصدق سخنرانی می‌کرد. با شکست مصدق و بازگشت محمد رضا پهلوی به ایران، موفق به دیدار با شاه شد و تقاضای مسلح شدن حزب برای دفاع از سلطنت را مطرح کرد که از طرف شاه پذیرفته نشد. او خیلی زود در کودتای نافرجام سید محمدولی قرنی بر ضد شاه شرکت کرد، با شکست کودتا با توجه به سوابقش به او سختگیری نشد و فقط به وی دستور داده شد که ایران را ترک کند.

تصاویر

• افراد:

• 
  یک عضو ملبس به یونیفرم گروه حمله حزب سومکا در حال سلام حزبی
• 
  داوود منشی زاده در کنار شماری از اعضای حزب و سگی که شبیه بلوندی سگ هیتلر است.
• 
  داوود منشی زاده در کناره شماری از اعضای حزب سومکا
• 

• نشان‌ها:

• 
  نشان شاخه جوانان
• 
  نشان گروه حمله
• 
  نشان گروه فنی
• 
  نشان رهبری

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «حزب سومکا». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳ آبان ۱۳۸۹.

پیوند به بیرون

• پرچم حزب سومکا