معدن سَرِ سنگ یک معدن معروف لاجوَرد در ولایت بدخشان در افغانستان است که دیرینگی آن به دوران پیشاتاریخ (با پیشینه‌ای بالغ بر بیش از ۷۰۰۰ سال پیش[ ۲]
معدن سر سنگ تنها منبع لاجورد در عصر باستان بوده، بطوریکه لاجورد استخراج‌شده از این معدن در کشفیات باستان‌شناسی مشهور جهان چون گنجینهٔ شاهی اور و آرامگاه توت‌عنخ‌آمون ، فرعون مشهور در مصر باستان دیده شده‌است.[ ۳]
سَرِ سنگ■
پایگاه‌های باستان‌شناسی عمدهٔ افغانستان از عصر برنز و تمدن‌های تأثیرگذار در افغانستان در آن عصر.توجه: برای مشاهدهٔ موقعیت صحیح این پایگاه‌ها از تفکیک‌پذیری (resolution) ابعاد ۱۹۲۰ در ۱۰۸۰ و زوم %۱۰۰ در صفحهٔ نمایشگر خود استفاده کنید.
پایگاه‌ها و گنجینههای باستان‌شناسی افغانستان
عصر سنگ
آقکُپرُک (شامل آقکپرک ۳ و ۴) • اوچتپه • باد آسیا؟ • برخانِ زادیان • بهارک؟ • تاشقورغان • تاشگُذر • درهٔ کلان • رحمانگُل • سَندوکتی • سیاهریگان • شاهتپه •
قَرَهکَمَر • لَنگارکیش؟ •
هزارسُم نوسنگی (۸۰۰۰-۴۰۰۰ پیش از میلاد) آقکُپرُک (شامل آقکپرک ۳ و ۴) • جَرقودوق • چاشبابا • چیلیکِ قُل • چیلیکِ یاسخان • چیلیکِ یَلدَش • خواجه دوکوه • خواجه دوکوه نو •
درهٔ کور (بابا درویش) • سَفَروال • سیدآباد • قاق • قاقِ نظارآغا • قرهقُل • قَرهتپه • قورقودوق • کَوک • کیلیفت • گورزیوان • لَیرو؟ •
هزارسُم
عصر بُرُنز (۴۰۰۰-۱۵۰۰ پیش از میلاد)
آقکُپرُک (شامل آقکپرک ۳ و ۴) • اَرَنجی • اِسپیروَن • اکرمقلعه • اورتهبُز • اَیَتانتپه • باد سهغوندَی • باسیز • باغِ پولغوندی • بَرَگتوت • بوئینهقره • تیکَر • چادُرتپه • چارسنگتپه • چولِ آبدان • خوشبای •
خوشتپه (فُلول) •
درهٔ کور (بابا درویش) •
دَشلی (دَشلی ۱، دشلی ۳، دشلی شرقی و دشلی جنوبی؛ شامل آقچَپَر، اَرَنجی و فرخقلعه) •
دَم •
دِه‌مُراسی غوندَی • ده نو •
سَرِ سنگ • سسماق • سعید قلعهتپه • سیاهریگان •
شورتوغَی • شهر صفا • شیرآباد • علیآباد • فرخآباد •
قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگینآباد یا زورشهر) • قورغانتپه • قونسای • کهنه قلعه طالقان •
گردان‌ریگ • لَیرو •
مُندیگَک • مُندیحصار • هیردایتپه
عصر آهن (۱۵۰۰-۷۰۰ پیش از میلاد)
آقچَپَر • اُلجَتو • اَیَتانتپه • ایشانتوپ • بُراتتپه • بهارک • بیشکپه • بوری • پَرچَو • جلایِر • چولِ آبدان • خانُم • خُوستِ قشلاق • دشلی ۳ • دِهنو • رودِ شاهرَوان • زردکَمِر •
سَرِ سنگ • سیاهریگان • شاهتپه • شاهِ خَیله • شهرآباد • شیرآباد • شیرآبادِ شمالشرقی • شینگان •
طلاتپه • ظُلم • غارلولی • غارِ مُردهگوسفند • فیریتو • قلعۀ جَمَل •
قندهار (یا شهرِ کُهنه یا تگینآباد یا زورشهر) • قورغانتپه • قونسای • کافرقلعه رُستاق • کَلَفگان • کَلَفگان جنوبی • کَلَفگان شرقی • کوملی • کُهنهقلعه • گُدَرِ شاه • لَلمیبُز •
مُندیگَک •
میمنه •
نادِ علی (یا بینای کَی یا شهرِ سیستان یا زَردان؛ شامل سفیدداغ و سُرخداغ) • یکهتوت
↑ وارویک بال ، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، ۱۹۸۲، ص. ۲۳۶↑ Stone, S., 2010, LAPIS LAZULI in pursuit of a celestial stone
↑ وارویک بال ، 'بناهای افغانستان'، ۲۰۰۸، ص. ۲۶۱
Sarah Stone, 'LAPIS LAZULI in pursuit of a celestial stone', EAST and WEST PUBLISHING LTD, London, 2010, ISBN 978-1-907318-03-0
فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان (عنوان فرانسوی: Catalogue des sites archeologiques d'Afghanistan/عنوان انگلیسی: Archaeological gazetteer of Afghanistan)، جلد اول و دوم، نوشتهٔ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات Editions Recherche sur les civilisations، پاریس، ۱۹۸۲، ISBN 2-86538-040-8 .
بناهای افغانستان: تاریخ، باستان‌شناسی و معماری (عنوان انگلیسی: The Monuments of Afghanistan: History. Archaeology and Architecture)، نوشتهٔ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات I.B. TAURIS، نیویورک، ۲۰۰۸، شابک ۹۷۸−۱−۸۵۰۴۳−۴۳۶−۸ .
Wood, J. 1872. Journey to the Source of Oxus : 170-172. London.
Le Strange, G. 1905. Lands of the Eastern Caliphate : 436-437. London.
Nasiri, A. 1962-63. 'The lapis lazuli in Afghanistan'. Afghanistan 17-18.
Hermann, G. 1970. 'Lapis lazuli: the early phases of its trade'. Iraq 30: 21-57.
Stone, S., 2010, LAPIS LAZULI in pursuit of a celestial stone : 10, 11, 13, 15, 17, 19, 20, 82, London.
