سادات افغانستان

سادات به گروهی از افراد که نسب‌شان به پیامبر اسلام می‌رسد. سادات تا مدت‌ها بخشی از سایر اقوام افغانستان به شمار می‌رفتند.در سال ۲۰۰۳ میلادی این گروه به عنوان یک قوم مستقل از دیگر اقوام شناخته شدند. بعد از جنگ‌های داخلی دهه هفتاد در افغانستان دیگر نامی از این مجموعه منحیث یک قوم در قوانین اساسی حکومت‌ها به شمول حکومت کرزی ذکر نگردید اما بعد از دادخواهی‌های گسترده این قوم، در روز ۲۴ حوت/اسفند ۱۳۹۷ مصادف با ۱۵ مارس ۲۰۱۹ رئیس‌جمهوری افغانستان (اشرف غنی) حکمی صادر کرد و سادات را به عنوان یک قوم مستقل به رسمیت شناخت تا سادات بتوانند قومیت خود را در تذکره یا شناسنامه‌های الکترونیکی ثبت کنند. سادات از جمله گروه‌های قومی‌ای هستند که از زمان تشکیل کشوری به نام افغانستان، یکی از بیشترین موارد تبعیض و آزار را تجربه کرده‌اند. این گروه به دلیل تعلق مذهبی به تشیع و نیز پیشینه نژادی عربی، از دو جنبه مذهبی و قومی مورد تبعیض و آزار قرار گرفته‌اند.جمعیت اقلیت سادات در افغانستان چیزی حدود هشت صد هزار نفر تا یک میلیون نفر تخمین زده میشود.

سادات افغانستان

سادات
کل جمعیت
(نسل پیامبر اسلام (ص)) نسل پیامبر اسلام (ص) (دربرگیرنده آنهایی که از تبار اجدادی هستند.)
مناطق با جمعیت چشمگیر
افغانستانکابل، بامیان، غزنی، دایکندی، بلخ، مناطق مرکزی و شمالی افغانستان
زبان‌ها
فارسی (دری)، پشتو، هزاره‌گی، تاجیکی، ازبکی
دین
شیعه اثناعشری
قومیت‌های وابسته
هزاره‌ها، عرب‌ها، هندی‌ها

تاریخچه ورود سادات به افغانستان

ورود سادات به افغانستان به دو دوره تعلق دارد. انفرادی و جمعی.

دورهٔ اول آن از همان اوایل فتح سرزمین‌های جدید به دست مسلمانان شروع شد. که به‌طور مثال می‌توان به مهاجرت یکی از نوادگان محمد نفس زکیه و یحیی بن زید نوه امام سجاد اشاره کرد. یحیی بن زید از اولین ساداتی است که وارد افغانستان و شهر بلخ شد. او در شهر جوزجان توسط حکام اموی شهید شد.

ورود سادات افغانستان به‌طور گسترده به زمان سرکوب قیام سربداران در بیهق یا همان سبزوار (۷۳۷–۷۸۸ ق) بازمی‌گردد. هنگامی که آن قیام سرکوب شد، به شیعیان بیهق فشار بسیاری وارد آمد. پس از آن عده ای از بزرگان سادات سبزوار در جستجوی محلی امن برای زندگی خود و نزدیکان شان شدند. به مناطق مرکزی افغانستان مهاجرت کردند و در آنجا به تبلیغ دین اسلام و مذهب تشییع پرداختند. از میان بزرگان ساداتی که به افغانستان مهاجرت کردند، می‌توان به این بزرگواران اشاره کرد:

1. میر سید علی یخسوز و خانواده اش در بامیان.
2. سلطان سید احمد کبیر ملقب به شاه برهنه که در سرقول یکاولنگ مستقر شد.
3. سیدشاه قباد ولی و خانواده اش در سنگلاخ.
4. شاه سید بابا در شرق هزاره جات، ما بین جلریز و تکانه.
5. سید یحیی شاه قلندر و برادرش در منطقه وردک.
6. سید بابا حسن ابدال در جنوب هزاره جات، نزدیک به قندهار.

سید شاه قباد ولی و سید احمد کبیر (شاه برهنه) و میر سید علی سبزواری (یخ سوز)، مریدان فراوانی در میدان وردک و بامیان پیدا کردند و هم‌اکنون نیز مزار آنان همچون زیارتگاهی برای اهالی منطقه به‌شمار می‌رود. سید دیگری که قبر وی اکنون به صورت زیارتگاهی در بلخاب می‌باشد، سید مراد علی، از نوادگان یحیی بن زید است، وی از اجداد شهید سید اسماعیل بلخی است.

جامعه و فرهنگ

در زمینه اجتماعی و فرهنگی، فعالیت‌های سادات بیشتر به امور مذهبی و محلی محدود بوده است. برخلاف اقوام دیگر که در این زمینه‌ها تأثیرات قابل‌توجهی داشته‌اند، سادات کمتر توانسته‌اند در سطح ملی نقش ایفا کنند.

• فعالیت‌های مذهبی: سادات معمولاً به فعالیت‌های مذهبی و حفظ نسب‌نامه پیامبر اسلام (ص) پرداخته‌اند که باعث شده هویت آنان بیشتر مذهبی باشد تا اجتماعی یا فرهنگی.
• عدم مشارکت در توسعه فرهنگی: در حالی که اقوامی مانند تاجیک‌ها و هزاره‌ها با خلق آثار ادبی، هنری و فرهنگی سهم عمده‌ای در غنی‌سازی فرهنگ افغانستان داشته‌اند، نقش سادات در این زمینه‌ها محدود بوده است.
• فعالیت‌های محلی: بسیاری از سادات در مناطق مرکزی و غربی افغانستان به فعالیت‌های محلی پرداخته‌اند که معمولاً تأثیر چندانی در سطح ملی نداشته است.

تأثیر اقوام مجاور بر فرهنگ سادات

سادات افغانستان، به‌ویژه در مناطق مرکزی و غربی، فرهنگ، زبان و آداب‌ورسوم خود را از اقوام مجاور، به‌ویژه هزاره ها، وام گرفته‌اند.

به‌عنوان مثال:

• زبان: در مناطقی مانند بامیان و دایکندی، بسیاری از سادات به زبان دری یا لهجه هزاره‌گی صحبت می‌کنند، در حالی که هیچ نشانه‌ای از حفظ زبان عربی یا لهجه‌های مرتبط با آن وجود ندارد.
• آداب و رسوم: مراسم‌های عروسی، عزاداری و جشن‌های محلی سادات در این مناطق، شباهت زیادی به سنت‌های هزاره‌ها دارد و تفاوت خاصی دیده نمی‌شود.
• سبک زندگی: سبک لباس، غذا و حتی هنرهای سنتی سادات نیز تحت تأثیر فرهنگ اقوام مجاور مانند هزاره‌ها، تاجیک‌ها و پشتون‌ها قرار گرفته است.

این وام‌گیری فرهنگی باعث شده است که برخی منتقدان، هویت فرهنگی سادات را زیر سؤال ببرند و آن‌ها را به نداشتن یک فرهنگ اصیل و مستقل متهم کنند.

نقش کمرنگ سادات در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و ورزشی افغانستان

سادات در تاریخ افغانستان به‌طور کلی نقشی کمرنگ در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، علمی و ورزشی این کشور داشته‌اند. برخلاف سایر اقوام مانند هزاره‌ها، تاجیک‌ها، پشتون‌ها و ازبک‌ها که چهره‌های برجسته‌ای در زمینه‌های مختلف ارائه کرده‌اند، سادات کمتر در این عرصه‌ها حضور داشته‌اند.

سیاست

در تاریخ معاصر افغانستان، قوم سادات به‌ندرت توانسته‌اند در عرصه سیاست به موقعیت‌های کلیدی دست یابند. برخلاف اقوامی مانند پشتون‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها که رهبران برجسته‌ای در ساختارهای دولتی و نهادهای تصمیم‌گیری ارائه کرده‌اند، سادات در این عرصه‌ها حضور کم‌رنگی داشته‌اند.

به‌عنوان مثال، در دوران حکومت‌های مختلف افغانستان، کمتر نامی از چهره‌های سیاسی سادات به میان آمده است. این امر می‌تواند ناشی از تمرکز بیشتر آنان بر فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی باشد که معمولاً نقش مستقلی برای آنان ایجاد نکرده است. همچنین، نبود یک شبکه منسجم سیاسی یا قومی برای حمایت از افراد این قوم در ساختارهای قدرت، مانع دیگری برای حضور آنان در عرصه سیاست بوده است.

ورزش

در عرصه ورزشی نیز، قوم سادات برخلاف اقوام دیگر، حضوری برجسته نداشته است. به‌ویژه در رشته‌هایی مانند فوتبال، کشتی، ورزش‌های رزمی و سایر ورزش‌های محبوب در افغانستان، چهره‌های شناخته‌شده‌ای از میان سادات معرفی نشده‌اند.

این در حالی است که اقوامی مانند پشتون ها و به ویژه هزاره ها که با محرومیت های تاریخی ونسل کشی روبه رو بودند ورزشکارانی ارائه کرده‌اند که در سطح ملی و حتی بین‌المللی افتخاراتی برای افغانستان کسب کرده‌اند.

در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز نقش سادات بیشتر به فعالیت‌های مذهبی و محلی محدود بوده است. بسیاری از سادات، به‌ویژه در مناطق مرکزی افغانستان، به‌جای تلاش برای توسعه اجتماعی و فرهنگی، به فعالیت‌های سنتی و محلی پرداخته‌اند که تأثیر چندانی در سطح ملی نداشته است.

چگونگی به رسمیت شناخته شدن قوم سادات در افغانستان

در پی درخواست کمیسیون تثبیت هویت اقوام همسو مبنی بر به رسمیت شناخته شدن سادات در افغانستان و پیگیری آن توسط رئیس‌جمهور افغانستان، مجلس نمایندگان افغانستان در ۸ عقرب/آبان سال ۱۳۹۶ درخواست رئیس‌جمهور افغانستان را با ۸۵ رای مخالف و ۴۴ رای موافق رد کرد اما در ۲۷ قوس/آذر ۱۳۹۶ مجلس سنا رای مثبت به آن داد در نتیجه کمیته مشترک ۱۶ نفره ای از مجلس سنا و مجلس نمایندگان تشکیل شد که با آراء ۸ عضو مجلس سنا و ۴ عضو مجلس نمایندگان فرمان رئیس‌جمهور اسلامی افغانستان تأیید شد تا سادات به عنوان قوم مستقل افغانستان ثبت گردد، در ۲۱ حوت/اسفند ۱۳۹۷ سرور دانش موافقت خود را دربارهٔ به رسمیت شناخته شدن سادات اعلام کرد، بعد از سخنرانی سرور دانش، رئیس‌جمهور افغانستان گفت من فردا (۲۲ حوت/اسفند ۱۳۹۷) دستور می‌دهم تا قوم سادات به رسمیت شناخته شود و نهایتاً در روز ۲۴ حوت/اسفند ۱۳۹۷ مصادف با ۱۵ مارس ۲۰۱۹ حکم رئیس‌جمهوری افغانستان صادر شد تا سادات بتوانند قومیت خود را در تذکره یا شناسنامه‌های الکترونیکی ثبت کنند.

• یکی از مخالفان طرح ثبت قوم سادات خانم رولا غنی همسر رئیس‌جمهور افغانستان بود. وی اظهار داشت که هرکس می‌گوید سادات یک قوم است؛ دروغ می‌گوید؛ سادات یک طبقه است نه قوم و هر قوم، سادات مخصوص به خود را دارد. در واکنش به اظهارات رولا غنی هزاران تن از شهروندان ولایت بامیان در مرکز افغانستان روز جمعه ۱ جون ۲۰۱۸ با راه اندازی تظاهرات مسالمت آمیز سخنان اخیر خانم رئیس‌جمهوری افغانستان را محکوم کردند و عکس او را آتش زدند تظاهرات کنندگان اظهارات رولاغنی را نفی اقوام، قوم ستیزی و غیر مسئولانه خوانده و از خانم رئیس‌جمهور خواستند تا اظهاراتش را پس گرفته و از قوم سادات رسماً معذرت خواهی کند و اگر رولا غنی از سادات افغانستان معذرت نخواهد آنها حرکت‌های جدی را در مخالفت با این اظهارات در سراسر کشور برگزار خواهند کرد. این دومین بار است که هزاران تن از شهروندان سادات ولایت بامیان به تظاهرات مسالمت آمیز دست می‌زنند و خواهان ذکر نام این قوم در تذکره‌های برقی و قانون اساسی این کشور می‌باشند.

زبان‌ها و گویش‌ها

سادات افغانستان از جمله اقوامی هستند که دارای زبان‌ها و گویش‌های متنوعی هستند. در این کشور، سادات عمدتاً در مناطق مختلف کشور سکونت دارند و در نتیجه زبان و گویش‌های آنان نیز متاثر از اقوام مجاور و منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، می‌باشد. به طور کلی، سادات افغانستان به زبان‌های مختلفی صحبت می‌کنند، از جمله:

1. زبان فارسی (دری)

بیشتر سادات افغانستان در مناطقی مانند کابل و مناطق مرکزی این کشور زندگی می‌کنند و زبان فارسی یا دری را به عنوان زبان اصلی خود صحبت می‌کنند. این زبان، به عنوان یکی از زبان‌های رسمی افغانستان، در میان اقوام مختلف این کشور رایج است. بسیاری از سادات که در این مناطق زندگی می‌کنند، به زبان فارسی با گویش‌های مختلف سخن می‌گویند.

2. زبان پشتو

در مناطقی که سادات در کنار پشتون‌ها زندگی می‌کنند، برخی از سادات به زبان پشتو نیز صحبت می‌کنند. این زبان در شرق و جنوب افغانستان، به ویژه در مناطق مرزی با پاکستان، بسیار رایج است. بسیاری از سادات در این مناطق از زبان پشتو به عنوان زبان دوم استفاده می‌کنند.

3. زبان هزاره‌گی

در مناطقی از افغانستان که سادات در کنار هزاره‌ها زندگی می‌کنند، بسیاری از سادات به زبان هزاره‌گی (یک گویش فارسی) سخن می‌گویند. این زبان بیشتر در مناطق مرکزی افغانستان و به ویژه در ولایت‌های بامیان، غزنی، و میدان وردک رایج است.

4. زبان‌های محلی دیگر

در برخی از مناطق افغانستان، سادات به زبان‌های محلی و گویش‌های خاص هر منطقه صحبت می‌کنند. به عنوان مثال، در شمال افغانستان، برخی از سادات به زبان‌های تاجیکی یا ازبکی نیز آشنایی دارند و در تعاملات روزمره از این زبان‌ها استفاده می‌کنند.

مذهب

قوم سادات مسلمان و اکثراً پیرو مذهب تشیع و اقلیتاً پیرو مذهب تسنن هستند که در مناطق مختلف افغانستان زندگی می‌کنند.

چهره‌های سرشناس و مشهور سادات افغانستان

از چهره‌های سرشناس و مشهور سادات افغانستان می‌توان به

• پوهاند داکتر سید الف شاه غضنفر
• سید محمدحسین مصباح
• سید حاجی حسین مبارز
• سید مجتبی الفت کابلی
• حضرت آیت الله‌العظمی‌سیدشاه‌محمدحسین اوجی،
• حضرت آیت الله‌سیدنادر بحرالعلوم
• سید برهان‌الدین بلخی
• علامه‌سیدمحمد کاظم بلبل
• سید اسماعیل بلخی
• حضرت آیت‌الله سید علی بهشتی
• سیداحمدرضوی‌مشهور به ادیب پیشاوری

• حضرت آیت‌الله حاج سید جواد عارفی بهسودی کوه بیرون
• حضرت آیت‌الله‌العظمی‌سیدمیر احمدحجت کابلی،
• سترجنرال‌سیدحسن‌مشهوربه‌سیدجگرن
• سیدمیرزاحسین حسینی
• سید حسن موسوی عضو شورای رهبری روند فکری انقلاب سبز
• سید باقر واعظی عضو شورای رهبری انقلاب سبز
• سید صفی الله عابدی عضو شورای رهبری روند فکری انقلاب سبز
• حضرت آیت‌الله‌سیدعبدالمجیدشمس‌الدین‌حسینی
• حجت الاسلام‌ولمسلمین‌سیداسماعیل‌حسینی
• حضرت‌آیت‌الله‌العظمی‌سیدمحمدحسین‌ریس‌یکاولنگی،
• شهیدسیدمحمدحسین حسینی،
• مولانا سید جعفر خلالی‌رستاقی
• سید [[قاسم رشتیار]♧
• شهیدمیرعلی‌اصغرشعاع،
• علامه شهید سید انور شاه صدر،
• آیت الله سیدحسین‌عالم‌بلخابی،
• آیت الله سید میر علی احمد عالم،
• شهید سید محمد ابراهیم عالمشاهی،
• سید عیسی علوی شهرستانی
• سید میر غلام محمد غبار،
• آیت الله سید محمد غزنوی،
• سید حسن غزنوی،
• آیت الله سید ابولحسن فاضل،
• آیت الله سید محمد حسین فاضل،
• میرفخر الدین‌اغا
• سید میر محمد صدیق فرهنگ،
• آیت الله امیر شاه فصیحی،
• شهید سید میرزا شاه فضیلت،
• شیخ سلیمان قندوزی بلخی،
• جنرال حاج‌سیداحمدشاه‌گردیزی،
• آیت الله سیدعباس‌مبلغ دایکندی،
• میر بچه خان کوهدامنی،
• میر محمد آزاد کابلی،
• سیدعلی‌شفاکابلی،
• سیدعلیخان‌طبیب کابلی،
• آیت الله سید محمد علی کابلی،
• میر سید محمد علی کابلی،
• سیدعلم‌الهدی‌نقوی‌کابلی،
• آیت الله سیدمحمدحسین‌حسینی لعلی،
• سید بها الدین مجروح،
• سید شمس الدین مجروح،
• آیت الله سیدمحمدشاه‌اکبرمحسنی
• سید جمال الدین ثانی
• شهیدسیدحیدرمحمودی
• حجت الاسلام شاه معصوم علی کربلایی
• آیت‌الله سیدمحمدحسین‌معصومی،
• محمدحسین‌مصباح
• سید حافظ مظفر (غزنی)
• حجت الاسلام دکتر سید علی ضیا حسینی
• آیت الله العظمی سید محمد حسین مقدس،
• سید ابوالحسن موسوی مزاری،
• سید عبد الحمید ناصر
• شهید سید محمد ابراهیم شاه حسینی
• شهید سید مصطفی کاظمی
• جنرال مرحوم سید حسین انوری
• سید محمد علی جاوید،
• سید احمد گیلانی، حجت الاسلام حاج سید کاظم علوی حاج سید حیات الله عالمی،
• سید اسحاق گیلانی،
• حسین عالمی بلخی، حاج سید کاظم علوی حاج سید محمدهادی
• سید جعفر عادلی حسینی
• جنرال سید امیر شاه سادات بدخشان
• جنرال سید معراج الدین سادات قمندان امنیه هرات
• سید ابوطالب مظفری،
• سید منصور نادری،
• سید عسکر موسوی،
• پروفیسور سید امیر شاه حسنیار
• عبدالقیوم سجادی
• سید محمد اقبال منیب،
• میر سید علی ولی،
• سید انور سادات،
• انور سادات
• سیدمحمدآقاهاشمی‌پروانی
• پوهندوی سید خلیل کوهی
• سید هاشم جواد بلخابی
• سید محمد جمال فکوری بهشتی،
• سید انور آزاد،
• سید عبدالحمید سجادی،
• میر سید آغا قیومی
• سامعه عزیزی سادات،
• فهیمه سادات،
• حبیبه سادات
• صدیقه بلخی،
• رؤیا سادات
• داوود نادری،
• مولانا [سید اسحاق علوی] مرشد و پیر طریقت و اهل تصوف.
• مولانا سید علی احمد علوی فرزند مولانا سید اسحاق ] منجم و ستاره‌شناس.
• سید کمال سادات،
• سید عبدالوحید قتالی،
• سید بابر جمال
• سید انوری رحمتی
• سید پادشاه حسینی (شورای صلح سادات افغانستان)

احزاب افغانستان به ریاست سادات

حزب پیوند میهنی افغانستان

رئیس حزب: سید کمال سادات

• حزب پیمان مردمی افغانستان

رئیس حزب: سید امیر تحسین

• حزب اقتدارملی

رئیس حزب: سید علی کاظمی

• جنبش ملی اسلامی افغانستان

رئیس حزب: سید نورالله

• حزب پیوند ملی افغانستان

رئیس حزب: سید منصور نادری، رئیس فرقه شیعیان اسماعیلیه افغانستان

• سازمان اسلامی افغانستان جوان

رئیس حزب: سید جواد حسینی

• حزب رستاخیز مردم افغانستان

رئیس حزب: سید ظاهر قائد ام البلادی

• محاذ ملی اسلامی افغانستان

رئیس حزب: سید احمد گیلانی

• نهضت همبستگی ملی افغانستان

رئیس حزب: سید اسحق گیلانی

• حزب حرکت اسلامی مردم افغانستان

رئیس حزب: سید حسین انوری

• حزب حرکت اسلامی ملی افغانستان

رئیس حزب: سید مهدی انوری

• حزب حرکت اسلامی ثبات افغانستان

رئیس حزب: سید ابراهیم کامل

• حزب نهضت ملی‌گرایی افغانستان

رئیس حزب: سید احمد شکیب منتظری

• حزب خدمتگار مردم افغانستان

رئیس حزب: سید مخدوم رهین

• حزب حرکت اسلامی افغانستان

رئیس حزب: سید محمدعلی جاوید

• حزب اعتدال افغانستان

رئیس حزب: سید حسن صفایی

• حزب حرکت اسلامی ملت افغانستان

رئیس حزب: سید محمدهادی

• حزب حرکت اسلامی مردم افغانستان

رئیس حزب: سید خلیل‌الله انوری

• حزب اقتدار ملی افغانستان

رئیس حزب: سید علی‌اکبر

• حزب حرکت اسلامی ملی افغانستان

رئیس حزب: سید مهدی انوری

• حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان

رئیس حزب: سید نورالله

• حزب حرکت اسلامی ثبات افغانستان

رئیس حزب: سید ابراهیم کامل

جستارهای وابسته

• سادات ایران
• هزاره‌ها
• تاجیک‌ها
• پشتون‌ها
• ازبک‌ها
• اقوام افغانستان
• سادات موسوی
• سادات حسنی
• سادات حسینی
• سادات جعفری
• سادات سجادی
• بنی هاشم
• اعراب

منابع

کوثرالنبی، سید_جعفر_حسینی_عادلی