خدیجه افضل وزیری

خدیجه افضل وزیری
خدیجه افضل وزیری در اواخر عمر.
زادهٔ	۱ فروردین ۱۲۶۸ تهران، ایران
درگذشت	۱۳ دی ۱۳۵۹ (۹۱ سال) تهران، ایران
آرامگاه	بهشت زهرا
ملیت	ایرانی
پیشه	نویسنده، روزنامه‌نگار
همسر	محمدباقر ملاح (ازدواج ۱۲۹۲)
فرزندان	مه‌لقا ملاح مهرانگیز ملاح خسرو ملاح امیرهوشنگ ملاح حسینعلی ملاح
والدین	موسی‌خان وزیری (وزیر) بی‌بی‌خانم استرآبادی
خویشاوندان	حسنعلی وزیری (برادر) علینقی وزیری (برادر)

خدیجه افضل وزیری (۱ فروردین ۱۲۶۸ – ۱۳ دی ۱۳۵۹) فعال حقوق زنان و روزنامه‌نگار ایرانی بود.

تولد و تحصیلات

خدیجه افضل وزیری پنجمین فرزند بی‌بی‌خانم استرآبادی از فعالان حقوق زنان و موسی‌خان وزیری بود که در سال ۱۳۰۸ هجری قمری در تهران به دنیا آمد. او در همان سالی به دنیا آمد که مادربزرگ هم‌نامش، خدیجه خانم، درگذشته بود. مادرش بی بی خانم از فعالان حقوق زنان در دورهٔ مشروطه و پدرش موسی خان معروف به وزیرف یک ارتشی و معاون کلنل تقی‌خان پسیان بود. در بعضی منابع تاریخی آمده‌است که بی بی خانم وقتی هنوز مدرسه‌اش را تأسیس نکرده بود، برای اینکه دخترش خدیجه بتواند تحصیل کند او را با لباس پسرانه به مدرسه می‌فرستاد. به همین دلیل خدیجه هم اهمیت تحصیل و دانش برای دختران را درک کرد و وقتی به سن ۱۶ سالگی رسید، در کنار مادرش به دختران دبستان دوشیزگان که مادرش تأسیس کرده بود، درس داد و جزو اولین معلمان نخستین مدرسه دخترانه ایران لقب گرفت.

کلنل علینقی وزیری برادر خدیجه بود.

فعالیت مطبوعاتی

خدیجه افضل وزیری در کنار تدریس کار مطبوعات را هم شروع کرد. او در نشریات شکوفه، عالم‌نسوان، شفق سرخ و ایران‌نو مقالات مختلفی در دفاع از حقوق زنان نوشته‌است و در شفق سرخ با نویسنده‌ای که با نام مستعار به زنان حمله می‌کرد وارد بحث و گفتگوی دنباله‌دار شده‌است که خلاصه آن چنین است: «زن را در خانه مخفی و محبوس کرده و از هر دانشی دور نگه داشته‌اید. در کار خارج هم شرکت نمی‌دهید. از بردن نامش هم عار دارید و به نام‌های منزل یا بچه‌های خانه، از قبیل مادر حسن از او یاد می‌کنید، از حقوق انسانی هم حقی برای او قائل نیستید. تمام حقوق به نفع مردان تعبیر و به مورد اجرا گذاشته می‌شود، توقع دارید چه باشد و چه کند؟ مردان کشور همه چه می‌کنند؟ بگذارید زنان هم با مردان درس بخوانند و کار یاد بگیرند، آن وقت خواهید دید که زنان کم‌تر از مردان نیستند.» افضل وزیری در کارهایی مثل طراحی و دوخت لباس هم دستی داشت و سعی می‌کرد از این نظر هم پیشگام باشد.

افضل وزیری در لباسی به طراحی خودش؛ این لباس را به عنوان جایگزینی برای چادر طراحی کرده‌بود تا دستان زنانِ پوشندهٔ این حجاب، آزاد باشد. او برای این کار با مخالفت روبرو شد.

زندگی شخصی

ایستاده از راست به چپ: حسین‌علی وزیری- بدری وزیری- آقا بزرگ ملاح - مه‌لقا ملاح- حسن‌علی وزیری- مهین‌دخت- خسرو ملاح
نشسته از راست به چپ: اسدالله تاروردی– خدیجه افضل وزیری- مهرانگیز ملاح – بهروز بیات

او در در بیست و نهم ذیحجه ۱۳۳۲ قمری با پسر دایی اش آقا بزرگ ملاح ازدواج کرد که حاصل این ازدواج ۵ فرزند بود. این ازدواج برخلاف میل او صورت گرفت و به‌واسطهٔ این ازدواج مجبور به مهاجرت به مازندران و دوری از خانواده شد. در مازندران با شرایط سخت زندگی مانند وبا، آتش‌سوزی و بارداری‌های مکرر به صورتی که جایی بیان می‌کند «تمام مدت یا حامله بودم یا بچه شیر می‌دادم»، است تا زمانی که شرایط بد جسمانی بر او غلبه کرد و مجبور به بازگشت به تهران شد و مدت زیادی را به تنهایی به بزرگ کردن فرزندانش پرداخت. یکی از دختران خدیجه به نام مهرانگیز ملاح خاطرات شفاهی مادر را تدوین و بازنویسی کرد که این کتاب با نام از زنان پیشگام ایران: افضل وزیری دختر بی بی خانم استرآبادی منتشر شد.

خدیجه افضل وزیری در ۱۳ دی ۱۳۵۹ در سن ۹۱ سالگی درگذشت و در قطعه ۳۴ بهشت زهرا (ردیف ۱۸۳، شماره ۳۵) خاک شد.

کاظم مجتهد مازندرانی

کربلایی باقرخان

دختر حمزه‌خان

اسدالله

خدیجه خانم

محمدباقرخان

گلیجان

حسین‌علی

بی‌بی‌خانم استرآبادی

موسی خان وزیری

محمدعلی خان ملاح

آقابزرگ

مولود

علی‌نقی

فتح‌علی

حسن‌علی

خدیجه افضل

علی‌رضا

علی‌اصغر

هما

شمسی

سیفی

سیمین

پری

ایرج

فرشته

فریدون

ملکه

مه‌لقا

امیرهوشنگ

حسینعلی

مهرانگیز

خسرو

تیمور

بدر آفاق

شیده

روشن

مصطفی

شهین

پروین

منوچهر

فریده

مهین‌دخت

پروانه

منابع

• ملاح، مهرانگیز (۱۳۸۵)، زنان پیشگام ایرانی: افضل وزیری دختر بی‌بی خانم استرآبادی، به کوشش به کوشش زیبا جلالی نائینی و افسانه نجم‌آبادی.، تهران: نشر شیرازه، شابک ۹۶۴-۷۷۶۸-۳۸-۹
• فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸