خاطر (تصوف)

خاطر، وارداتی است که بدون سابقه تفکر و تدبّر در قلب پیدا شود.

خاطر

خاطر و خاطرات و خواطر واردی را گویند که منشأ تحقق آن در قلب سالک، تعمل فکری نباشد، کما اینکه واردات هم همان خاطراتی است که بدون تعمل در قلب سالک متجلی می‌شود.

چهار قسم خاطر

در تصوف خاطر را به چهار قسم کرده‌اند:

1. خاطر ربانی یا حقانی و آن علمی است که حق تعالی بی‌واسطه در دل سالک افکند.
2. خاطر ملکی که بر طاعت انگیزد و از معصیت بازدارد که آن را «الهام» نیز گویند.
3. خاطر نفسانی یا وسواس که بر حظ و مراد عاجل تحریض کند.
4. خاطر شیطانی که داعی به شرور و ارتکاب معاصی است و آن را «خاطر العدو» نیز گفته‌اند.

خاطر ربانی

خاطر ربانی که بالاترین واردات است، خطا در آن راه ندارد و منشأ لذت و بهجت فوق‌العاده است. خاطر ربّانی ضدّ وساوس است.

خاطر ملکی

القاء ملکی، موجب تحریص عبد به ادای واجبات و مندوبات و آنچه که صلاح عبد در آن است می‌گردد. این قسم از واردات را الهام نیز می‌نامند.

خاطر نفسانی

آنچه که در او حظوظ نفس مراعات شود از القائات نفسانی است. این قسم از القائات را هواجس نامیده‌اند.

خاطر شیطانی

و آنچه که در او متابعت شیطان و مخالفت حق باشد، آن را القاء شیطانی می‌نامند.