جزیره هرمز
      از بالا به پایین، راست به چپ: نمای ماهواره‌ای از جزیره، ساحل صخره‌ای جزیره، قلعه پرتغالی‌ها، موزه دکتر نادعلیان، اقامتگاه ماجرا، نمایی از شهر | |
 | |
| جغرافیا | |
|---|---|
| مکان | خلیج فارس |
| مساحت | ۴۲ کیلومتر مربع (۱۶ مایل مربع) |
| طول | ۷ کیلومتر (۴٫۳ مایل) |
| عرض | ۷٫۶ کیلومتر (۴٫۷۲ مایل) |
| بیشترین ارتفاع | ۱۸۶ متر (۶۱۰ پا) |
| کشور | |
| تقسیمات کشوری | |
| استان | هرمزگان |
| شهرستان | بندرعباس |
| بخش | هرمز |
| جمعیت‌شناسی | |
| جمعیت | ۵٬۸۹۱ نفر (۱۳۹۵) |
| تراکم جمعیت | ۷۱٫۴ /کیلومتر مربع (۱۸۴٫۹ /مایل مربع) |
هُرمُز جزیره‌ای ایرانی در خلیج فارس و در ۸ کیلومتری بندرعباس است. این جزیره بیضی‌شکل با مساحتی بالغ بر ۴۲ کیلومتر مربع در مجاورت تنگه هرمز قرار گرفته و از مقصدهای گردشگری جنوب ایران است. شهر هرمز که در شمال جزیره قرار گرفته، تنها نقطه جمعیتی جزیره است و طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیتی برابر با ۵٬۸۹۱ تن داشت.
هرمز را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می‌دانند.[۱] همین موقعیت است که آن را در طول تاریخ، از نظر راهبردی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است.[۲] هرمز به مدت بیش از یک سده در اشغال پرتغالی‌ها بود که سرانجام در سال ۱۶۲۲ میلادی در دوره شاه عباس بازپس گرفته شد.
هرمز
[ویرایش]نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است.[۳][۴] از سویی این واژه می‌تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی بندرگاه موغستان (میناب کنونی) ساخته شده باشد که امروزه به اشتباه هرمز خوانده می‌شود.
یونانیان باستان هرمز را به نام «ارگانا» (Όργανα) و جغرافی‌دانان مسلمان آن را به نام «زَرون» یا معرب آن «جرون» می‌شناختند. حافظ شیرازی در یکی از شعرهایش از هرمز به صورت هرموز یاد کرده است:
| شاه هرموزم ندید و بی سخن صد لطف کرد | شاه یزدم دید و مدحش گفتم و هیچم نداد |
شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصر شدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.
پیشینه
[ویرایش]اولین شواهد برای حضور انسان در جزیره چندین اثر سنگی کشف شده در سواحل شرقی جزیره است. یک پراکندگی سنگی در محلی به نام چنددرخت موجود است که به نظر یک تراس دریایی مرتفع مربوط به دوره پلیستوسن است. این سایت مجموعه سنگی دوران پارینه سنگی میانی را به همراه داشت که قدمت آن به بیش از ۴۰٬۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.[۵]
هرمز نام خود را از شهر بندری مهم هرمز (هرمز کهنه) در سرزمین اصلی ایران به دست آورده است. این شهر ۶۰ کیلومتر دورتر از جزیره و مرکز شاهزاده‌نشین کوچک هرمز بود. شاهزاده به ایلخانان تحت حاکمیت مغول خراج می‌داد و منبع درآمد مهمی از تجارت دریایی بود.[۶] حاکم شهر در حدود سال ۱۳۰۰ تصمیم گرفت مرکز حکومت خود را به جزیره منتقل کند تا از حملات مغول‌ها و ترک‌ها دور بماند.[۷] حاکم بعدها با ایلخانان صلح کرد.
شهر جدیدی در منتهی الیه شمالی جزیره جرون ساخته شد که چند سالی به نام هرمز نو نامیده می‌شد تا آن را از شهر قدیمی در سرزمین اصلی متمایز کند تا اینکه این هرمز کهنه به ویرانه تبدیل شد. کم‌کم نام شهر جدید برای جزیره نیز مورد استفاده قرار گرفت. این جزیره به دلیل گرما و خشکی فراوان مکان ایده‌آلی برای پایتخت نبود و نیاز داشت تا همه مواد غذایی و آب مورد نیاز اهالی از سرزمین اصلی آورده شود. با این حال، موقعیت آن به جزیره چنان درجه‌ای از امنیت را داد که توانست تا چندین سده به یک بندر تجاری بزرگ تبدیل شود. از آنجایی که رقبای تجاری جزیره متناوباً توسط مهاجمان تخریب می‌شدند، هرمز یک مرکز قابل اعتماد و نسبتاً امن باقی ماند.
هرمز در ابتدا با نخلستان‌ها، گیاه نیل، غلات، و ادویه‌جات به بازار اصلی کرمان تبدیل شد. پس از آن در سده ۱۳ میلادی تجارت در این جزیره به انحصار هند و چین درآمد. مارکوپولو در حدود سال ۱۲۹۰ در حین سفر زمینی از هرمز بازدید کرد.[۸] ابن بطوطه نیز از جزیره و هرمز نو دیدن کرده است.
در حدود سال ۱۳۰۰ میلادی حاکم عرب هرمز، سرزمین اصلی را به دلیل هجوم دزدان رها کرد و هرمز جدید را در داخل جزیره بنا نهاد. این شهر به‌تدریج به مهم‌ترین مرکز تجاری خلیج فارس، جایگزین جزیره کیش شد. هرمز بار دیگر به بازاری برای هند تبدیل شد و نسبت به دیگر جزایر خلیج فارس در جایگاه برتر قرار گرفت.[۸]
اشغال
[ویرایش].jpg)
در سال ۱۵۰۵، مانوئل یکم، پادشاه پرتغال، در جستجوی سیاستی جدید برای توسعه در آفریقا و غرب آسیا بود. در طول تلاش‌ها برای گسترش نفوذ پرتغال در اقیانوس هند، دوک پرتغالی آلفونسو دو آلبوکرکی جزیره هرمز را در سال ۱۵۰۷ در زمان پادشاهی شاه اسماعیل یکم تصرف کرد و به سرزمین‌های امپراتوری پرتغال افزود. این اشغال به پرتغالی‌ها این امکان را داد تا مسیر بازرگانی میان هند و اروپا را که از خلیج فارس می‌گذشت، به طول کامل کنترل کنند.[۹] پرتغالی‌ها در نوک شمالی جزیره که از نظر استراتژیک مشرف به شهر و هر دو بندر در طرفین بود، قلعه‌ای را ساختند.[۱۰]
این جزیره به یک نقطه توقف برای کشتی‌های پرتغالی تبدیل شد که در مسیر گوا، گجرات و قشم بودند. در سال ۱۵۵۲ قوای عثمانی به رهبری دریاسالار پیری رئیس برای از بین بردن حضور پرتغالی‌ها از قسمت شمال غربی اقیانوس هند جزیره را محاصره کردند. پرتغال در پایان نبردها پیروز شد و همه ناوگان عثمانی نابود شدند یا به دست پرتغالی‌ها درآمدند.[۱۱] هرمز تا سال ۱۶۲۲ در اشغال پرتغال باقی ماند.
بازپس‌گیری
[ویرایش]اشغال جزیره هرمز توسط پرتغالی‌ها بیش از یک سده به طول انجامید.[۱۲] در سال ۱۶۲۲ نیروهای ایرانی به رهبری امام قلی خان با همراهی قوای انگلیس، قلعه جزیره را به مدت ده هفته محاصره کردند و با تسلیم شدن پرتغالی‌ها، هرمز را باز پس گرفتند.[۱۳] بازپس‌گیری هرمز توازن قدرت و تجارت را به کلی در خلیج فارس تغییر داد.[۱۴] اهمیت این واقعه و اثر گذاری آن بر تحولات منطقه و اثر آن بر افول امپراتوری پرتغال آنقدر مهم بوده که ایران این روز را روز ملی خلیج فارس نام گذاری کرد.
شاه عباس به مردم محلی منطقه بی‌اعتماد بود و علاقه‌ای به حفظ جزیره به عنوان مرکز تجاری یا پست نظامی نداشت و در عوض به توسعه بندرعباس پرداخت که در نزدیکی جزیره در سرزمین اصلی قرار داشت. بدین ترتیب هرمز رو به زوال رفت. بسیاری از ساکنان آن به صورت فصلی به مزارع و باغات خود در اطراف هرمز کهنه در سرزمین اصلی نقل مکان کردند و فقط ماهیگیران برای سکونت دائمی در آن ماندند. این جزیره به صادرات مقادیر کمی سنگ نمک و توده‌های اکسید آهن ادامه داد که به عنوان سنگ‌های بالاست برای کشتی‌های بادبانی استفاده می‌شد.[۱۵]
بین سال‌های ۱۷۹۸ تا ۱۸۶۸ میلادی، جزیره‌های هرمز، قشم، و همین‌طور بندرعباس به حاکمان وقت مسقط و عمان اجاره داده شدند. امروز به جز بقایای قلعه پرتغالی‌ها چیز زیادی از شهر قدیم هرمز باقی نمانده است.[۸]
پس از دوره‌ای حکومت عمان در سده نوزدهم، هرمز پیش از اینکه در سال‌های آخر سده بیستم توسعه پیدا کند، به صورت جزیره‌ای برای سکونت ماهیگیران باقی ماند.
جغرافیا
[ویرایش]
جزیره هرمز ۴۲ کیلومتر مربع (۱۶ مایل مربع) مساحت دارد. روی سطح آن توسط سنگ‌های رسوبی و لایه‌هایی از مواد آتشفشانی پوشیده شده است. بلندترین نقطه جزیره حدود ۱۸۶ متر (۶۱۰ فوت) است بالاتر از سطح دریا قرار دارد. به دلیل کمبود بارندگی، خاک و آب آن شور است. در این جزیره بیشتر درخت‌های مانگرو سفید یا حرا رشد می‌کنند. مهندسان ایرانی به دلیل کمبود آب شیرین اقدام به احداث خط لوله آب از سرزمین اصلی کرده‌اند. سواحل زیادی در سراسر جزیره وجود دارد. الهه نمک در جزیره هرمز نمونه بارز تنوع بالای خاک در جزیره هرمز است.
جزیره هرمز در میان زمین شناسان به علت این که از انواع خاک‌های مختلف تشکیل شده و تنوع بالایی دارد به بهشت زمین‌شناسی مشهور شده است.[۱۶] سنگ‌ها نشان می‌دهند که در طی هزاران سال که جزیره هرمز به تدریج از آب بیرون آمد، به اشکال مختلف فرسایش یافته است. قدمت زمین‌شناسی جزیره هرمز حدود ۶۰۰ میلیون سال و عمر خارج از آب آن حدود ۵۰ هزار سال است.[۱۷]
خاک اخرایی مایل به قرمز در این جزیره و سواحل آن که بومیان آن را «گِلَک» می‌نامند، برای مصارف هنری و آشپزی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و گردشگران را نیز به خود جذب می‌کند. تخریب ناشی از استفاده بیش از حد از این گِل منجر به انجام اقداماتی توسط سازمان محیط زیست برای حفاظت از آن شده است.[۱۸]
مردم
[ویرایش]
جمعیت هرمز طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۵٬۸۹۱ بود. بیشتر مردم این جزیره مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. مردم جزیره به زبان فارسی سخن می‌گویند و گویش آنان تلفیقی از بندری و مینابی است. در میان سخنان هرمزی‌ها، واژگانی از زبان‌های هلندی، پرتغالی، انگلیسی، هندی و عربی به گوش می‌خورد که به دلیل حضور پرتغالی‌ها، هلندی‌ها و دیگر ملیت‌ها در منطقه به زبان آن‌ها راه یافته‌اند.[۱۹]
منبع اصلی درآمد مردم جزیره ماهیگیری است. قرارگیری در میان آب‌های خلیج فارس باعث شده تا بسیاری از مردم هرمز به شغل صیادی روی آورند. در سال‌های اخیر به دلیل حضور فراوان گردشگران، مشاغل زیادی در زمینه گردشگری نیز ایجاد شده است. این جزیره دارای صنایع دستی منحصر به خود است و بسیاری از ساکنان آن به خلق آثار هنری در این زمینه نیز مشغولند.[۱۹]
جاذبه‌ها
[ویرایش]ساحل سرخ
[ویرایش]ساحل سرخ به‌لحاظ رنگ شبیه مریخ است. اگرچه رنگ سرخ در همه قسمت‌های جزیره هرمز به چشم می‌خورد و به نمادی از جزیره هرمز تبدیل شده است؛ اما در ساحل سرخ و معدن خاک سرخ بسیار ملموس‌تر و پررنگ‌تر است. آب دریا در ساحل سرخ تا چند متری، قرمز رنگ دیده می‌شود و دلیل آن حل شدن موادمعدنی خاک در آب دریا است.
دره رنگین‌کمان
[ویرایش]شناخته‌شده‌ترین جاذبه جزیره هرمز دره رنگین‌کمان نام دارد که با بیش از هفتاد طیف رنگی متفاوت ساخته شده است. تنوع سنگ‌ها و کانی‌های مختلف، هرمز را به ظرفیتی بالقوه برای گردشگری زمین‌شناسانه تبدیل کرده است. در این دره کانی‌های سازنده سنگ‌های مختلف، در لایه‌های متفاوتی سوار برهم یا در کنار هم پیش چشم شما نقش بسته‌اند. طیف رنگ‌های زرد، سرخ، نقره‌ای و سیاه عمدتاً از ترکیبات رُسی و اکسید آهن هستند؛ در حالی که خاک‌های سفید، آبی، صورتی و خاکستری حاصل ترکیبات آتش‌فشانی‌اند که وجودشان در کنار هم به هرمز جلوه‌ای بی‌مانند بخشیده است.[۲۰]
دره مجسمه‌ها
[ویرایش]دره مجسمه‌ها در نزدیکی ساحل در بخش کوهستانی جنوب غربی جزیره واقع شده است. این دره دارای صخره‌هایی به اشکال است که هر کدام به یک حیوان، کله گوسفند، مرغ و اژدهایان مختلف تشبیه شده‌اند. در طول دره مسیر باریک‌تر می‌شود و ناگهان به پرتگاهی با حدود ۴۰ متر ارتفاع می‌رسد. منظره دره تماماً رو به خلیج فارس است.
الهه نمک
[ویرایش]کوه الهه نمک در واقع یک بلور نمکی بزرگ است. این کوه و غار دورن آن، طی سالیان زیاد در اثر فعالیت‌های زمین‌شناسی و فرسایش آبی و بادی شکل گرفته‌اند. کوه الهه نمک برخلاف دیگر کوه‌ها صدا را منعکس نمی‌کند. زیر کوه الهه نمک، آبی با رنگ نارنجی جریان دارد. جریان این آب به کمک پدیده‌های طبیعی دیگر، طی سال‌های زیاد سبب ظهور غار الهه نمک یا غار فیروزه‌ای در دل کوه الهه نمک شده‌اند.
موزه دکتر نادعلیان
[ویرایش]موزه دکتر نادعلیان که به نام موزه و گالری احمد نادعلیان نیز شناخته می‌شود، آثار احمد نادعلیان را دربر گرفته است.[۲۱] پروژه‌های هنری بوم‌شناختی او شامل حکاکی‌های صخره‌ای است و نه تنها کارهای او، بلکه همچنین کارهای زنان بومی محلی، بازمانده‌های موجودات دریایی و عروسک‌هایی ساخته شده از مواد بازیافتی[۲۲] در موزه او به نمایش گذاشته شده است.[۲۳]
-
ساحل سرخ -
ساحل جزیره -
دره رنگین‌کمان -
دره مجسمه‌ها -
موزه دکتر نادعلیان -
ساحل صخره‌ای جزیره -
فرش خاکی هرمز -
درخت‌های حرا در هرمز
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ «جزیره خاک‌های سرخ در خلیج فارس». تابناک | TABNAK. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۵.
- ↑ «طرح توسعه جزیره هرمز با شتاب بیشتری دنبال شود». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۵.
- ↑ شهرداری میناب: بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
- ↑ CNN بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine، بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
- ↑ Zarei, Sepehr, (2021) The First Evidence of the Pleistocene Occupation in the Hormuz Island: A Preliminary Report, Bulletin of Miho Museum 21:101-110.
- ↑ Cambridge history of India, vol. 1, p.147
- ↑ H. Yule, The Book of Ser Marco Polo, 1903, vol. I, p. 110, quoting Abulfeda ("Hormuz was devastated by the incursions of the Tartars, and its people transferred their abode to an island in the sea called Zarun, near the continent, lying west of the old city.") and Odoric for the date.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ولید بدران (۳ خرداد ۱۴۰۳). «تاریخچه تنگه هرمز؛ از سفر مارکوپولو تا رویارویی ایران و آمریکا». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ Sykes, p. 279
- ↑ Elaine Sanceau (1936) Indies Adventure: The Amazing Career of Afonso de Albuquerque, Captain-general and Governor of India (1509–1515), Blackie, p.293
- ↑ Pîrî Reis’in Hürmüz Seferi ve İdamı Hakkındaki Türk ve Portekiz Tarihçilerinin Düşünceleri بایگانی‌شده در ۲۰۱۲-۱۲-۰۲ توسط Wayback Machine Ertuğrul Önalp. Prof. Dr. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. (به ترکی استانبولی)
- ↑ Sykes, p. 279
- ↑ Chaudhuri, p.64
- ↑ A History of Christianity in India by Stephen Neill p.549
- ↑ "HORMUZ ii. ISLAMIC PERIOD – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Archived from the original on May 20, 2020. Retrieved Mar 31, 2020.
- ↑ کتاب جزیره تاریخی هرمز، بهشت زمین‌شناسی- انتشارات تعالی اندیشه-تهران
- ↑ "دره مجسمه‌ها Statues Valley". هتل جزیره هرمز &#; Hotel in Hormuz island. Archived from the original on August 12, 2020. Retrieved Mar 31, 2020.
- ↑ Hormuz, the rainbow island of Iran بایگانی‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۸ توسط Wayback Machine. Tehran Times (2017-10-14). Retrieved 2020-03-28.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «معرفی جزیره هرمز». کارناوال.
- ↑ «جزیره هرمز رنگین کمان خلیج فارس Hormuz Island | قشمرو». www.qeshmro.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۱.
- ↑ "The Museum and Gallery of Dr. Ahamd Nadalian in Hormuz Island". Dr. Nadalian. 30 September 2021. Archived from the original on 14 February 2022. Retrieved 14 February 2022.
- ↑ Rasaneh, Sirang (12 June 1906). "Dr. Ahmad Nadalian Museum & Gallery 2022 Tourist Attraction in Hormoz Island". Iran Tourism & Touring. Archived from the original on 14 February 2022. Retrieved 14 February 2022.
- ↑ "The Museum of Dr. Ahmad Nadalian in Hormuz". alaedin.travel (به لاتین). Archived from the original on 14 February 2022. Retrieved 14 February 2022.
منابع
[ویرایش]- مطالعاتی درباب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس. عباس اقبال. چاپخانه مجلس. تهران. ۱۳۲۸ هجری شمسی. (با تلخیص بسیار از بخش‌های مرتبط)
پیوند به بیرون
[ویرایش]
 ایران |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
 امارات | ابوالابیض • ارزنه • الرفیق • ام الحطب • ام قصار • بزم شرقی • بزم غربی • بـِشوم • بوکشیشه • بوکعل • ثمیریه • جـِراب • جزایر غاغه • جزیره ابوظبی • جزیره داس • غُراب • جزیره غشا • جزیره‌های نخلی دبی (جُمَیرا، دیره، جبل علی) • جنانه • حالة المُبَرَّز • حالة حَیل • حمریه • خصیفه • دعسه • دلما • زرکوه • سعدیات • سلع • سُلَیّه • شراعوه • شویهات • صیر ابونعیر • صیر بنی‌یاس • غسبی • قرنین • قفای • مَرَوَح • مکاسیب • مهیمات • یاسات | ||||
 عربستان | |||||
 کویت | |||||
 قطر | |||||
 بحرین | |||||
 عمان | |||||
.svg){kind=small}
