تیمور رحمانی

تیمور رحمانی (زاده ۱۳۴۴ روستای لون سادات کامیاران) اقتصاددان برجسته و استاد دانشگاه ایرانی است. او عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است و مشاور رئیس بانک مرکزی در دوره ریاست عبدالناصر همتی و محمد رضا فرزین و عضو کمیته مدیریت نقدینگی بانک مرکزی در پایان دهه ۹۰ بوده است. رحمانی متولد روستای لون سادات در شهرستان کامیاران استان کردستان است. وی تحصیل در رشته اقتصاد را از سال ۱۳۶۳ در دانشگاه تهران آغاز نمود و در سال ۱۳۶۷ مدرک کارشناسی خود را دریافت کرد. او مقطع کارشناسی ارشد و دکتری را نیز در دانشگاه تهران گذراند و مدرک دکتری اقتصاد خود را در سال ۱۳۷۸ از این دانشگاه اخذ نمود. حوزه مطالعاتی رحمانی اقتصاد کلان و اقتصاد پولی و موضوعاتی مثل رشد اقتصادی، سرمایه انسانی، سیاست پولی و نرخ بیکاری بوده و تالیفات متعددی در این زمینه داشته است. او در سال ۱۴۰۳ به عنوان استاد برگزیده شاگرد پرور کشوری در این سال انتخاب شد.

عبدالناصر همتی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ رحمانی را به عنوان معاون اقتصادی دولت خود معرفی کرد. رحمانی خود در طول این انتخابات فعالیت انتخاباتی نداشت.

سیاست کنترل مقداری ترازنامه بانک‌ها

او از اقتصاددانان اصلی تهیه و ارائه کننده طرح کنترل مقداری ترازنامه بانک‌ها به بانک مرکزی بود که هدف از آن کنترل خلق نقدینگی بانک‌ها و کنترل تورم با سهمیه خلق نقدینگی تعیین کردن برای بانک‌ها بوده که از سال ۱۳۹۹ در دوره ریاست عبدالناصر همتی بر بانک مرکزی ایران اجرا شد. برخی از اقتصاددانان می‌گویند در آن شرایط اقتصادی کشور چاره‌ای جز اتخاذ این شیوه برای کنترل خلق نقدینگی در سیستم بانکی نبود و در کنترل تورم نیز موثر بوده است و برخی دیگر از اقتصاددانان آن را یک اشتباه بزرگ بانک مرکزی و سیاستی بسیار اشتباه و مخرب می‌دانند که بجای راه حل درست که تلاش برای اصلاح و احیای نظارت متداول چند لایه بانکی و بهبود تدریجی آن در اصلاح نظام بانکی بوده اجرا شد و دلیل آن را نبود اراده برای انجام کار سخت احیای نظام نظارت چند لایه بانکی و امید کاذب بستن به وعده راه جایگزین و ساده کنترل ترازنامه، یه عنوان عملی خلاف قائده و تجربه سیستم بانکداری دنیا و اختراع متخصصین وطنی که هدف اصلی سیستم پولی کشور که تخصیص بهینه منابع باشد را مختل می‌کند می‌دانند. همچنین در میان و بلند مدت اثر آن بر رشد اقتصادی را کاهش شدید آن و بر کنترل تورم، افزایش این شاخص از طریق اولا مختل شدن سیستم پولی کشور در تخصیص بهینه منابع برای بزرگ کردن کیک اقتصاد و ثانیا افزایش تورم به دلیل سطحی از رکود غیرعادی در بخش مولد بهره ور اقتصاد در شیوه اجرای سیاست کنترل ترازنامه که در شرایط انقباض پولی عادی برای کنترل تورم وجود نداشت می‌دانند که به دلیل شکل انحصاری دسترسی به تسهیلات بانکی در این شیوه کنترل خلق نقدینگی ایجاد شده است.

پیش زمینه و راه‌های جایگزین

از دلایل ایجاد بحران بانکی و رشد بی حساب نقدینگی در دهه ۹۰ در ایران که به سقوط اقتصادی سال ۱۳۹۷ و جهش تورمی منتهی شد، نبود سازوکار نظارت مؤثر بانکی بود. حتی در مقاطعی در زمان ریاست ولی‌الله سیف بر بانک مرکزی نظارت بر بانک‌ها به خود آن‌ها واگذار شد. در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ که سقوط اقتصادی رخ داده و متخصصان بانک مرکزی کاملاً به نقیصه نبود نظارت موثر بانکی و آثار آن پی بردند، برخی متخصصان به رهبری رحمانی به جای توصیه راه حل متعارف و علمی جلوگیری از خلق نقدینگی بی حساب توسط بانک‌ها که همان احیای نظارت چند لایه بانکی، تقویت معاونت نظارتی بانک مرکزی و اجرای مقررات بازل در سیستم بانکی کشور بود، راه حل جدید، ابداعی و ساده کنترل ترازنامه بانک‌ها برای کنترل خلق نقدینگی و تورم را به بانک مرکزی پیشنهاد کردند.

نحوه اجرا و نتایج

اجرای این طرح بدین صورت بود که بانک مرکزی برای هر بانک در کشور یک سقف سالانه برای رشد خلق نقدینگی تعیین کرد و اثر اولیه آن علاوه بر تنگنای مالی برای تولید، این بود که بانک‌های کارآمد در تخصیص بهینه منابع به اندازه بانک‌های ناتراز دسترسی به نقدینگی داشتند و عملاً بازار پولی کشور در تخصیص بهینه منابع توسط بانک‌های دارای ترازنامه متوازن ناتوان شد.

از نتایج دیگر اجرای سیاست کنترل ترازنامه این بود که بخش دولتی و خصوصی نزدیک به بانک‌ها که دسترسی مبتنی بر رانت و غیر رقابتی به تسهیلات بانکی داشتند، به این تسهیلات محدود دست یابند و بخشی از اقتصاد که روابط مبتنی بر رانت با سیستم بانکی نداشت نتواند تأمین مالی را به درستی انجام شود و یک نوع افزایش نرخ بهره بالای بخشی برای قسمتی از فعالان اقتصادی که دسترسی ویژه به منابع بانکی نداشتند به وجود آید؛ بنابراین این شیوه کنترل انبساط بی‌رویه ترازنامه بانک‌ها را می‌تواند شیوه جدیدی برای اعمال سیاست صنعت زدایی نامید.

پاسخ رحمانی به برخی نواقص سیاست کنترل ترازنامه

در سال ۱۴۰۲ در پاسخ به این انتقادات باز کمیته مدیریت نقدینگی بانک مرکزی با عضویت رحمانی تصمیم گرفت به جای احیای نظارت متعارف بانکی در کشور، بانک‌ها را به دسته بانک‌های خوب و تراز و ناتراز تقسیم و نرخ رشد ترازنامه سالانه آن‌ها را متفاوت تعیین کنند که این راهکار ابداعی ساده نیز نمی‌توانست جایگزین احیای نظارت متعارف بانکی برای احیای سیستم تخصیص بهینه نقدینگی در آن باشد.

رحمانی همچنین در رابطه با این انتقاد که این سیاست در رسیدن به هدف اولیه خود یعنی کنترل تورم ناکام بوده است می‌گوید: «باید این ماجرا را از این نظر بررسی کرد که در غیاب این طرح تورم تا کجا افزایش می‌یافت.»

عملکرد و دیدگاه‌ها

سیاست تثبیت ارز چند نرخی

رحمانی در آذر ماه سال ۱۴۰۲ در نشست «سیاست ارزی بهینه در مختصات اقتصاد ایران» ضمن بیان اینکه در کوتاه مدت اعمال سیاست تثبیت نرخ ارز از سوی بانک مرکزی قابل دفاع است، می‌افزاید: «در بلندمدت به دلیل اینکه ناترازی‌های اقتصادی موجب تورم داخلی می‌شود، نرخ ارز نیز باید متناسب با آن افزایش پیدا کند و سیاست تثبیت نرخ ارز شدنی نیست.»

تحصیلات

رحمانی تحصیل در رشته اقتصاد را از سال ۱۳۶۳ در دانشگاه تهران آغاز کرد و موفق شد مدرک کارشناسی خود را در سال ۱۳۶۷ دریافت کند. او تحصیلات خود در رشته اقتصاد را در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز در دانشگاه تهران ادامه داد و مدرک ارشد و دکتری اقتصاد خود را به ترتیب در سال ۱۳۷۱ و ۱۳۷۸ اخذ کرد.

کتاب‌های تألیفی و تصنیف

• تیمور رحمانی. "اقتصاد کلان: نظریه‌ها و مسایل (۹۰۰ تست با پاسخ تشریحی).": نشر برادران، ۱۳۷۷.
• تیمور رحمانی. "دولت بزرگ نه.": نشر ترمه، ۱۳۸۲.
• علی طیب نیا و تیمور رحمانی. "بررسی اثرات اجرای مالیات بر ارزش افزوده بر تورم در ایران.": مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران و سازمان امور مالیاتی کشور، ۱۳۸۳.
• یدالله دادگر و تیمور رحمانی. "مبانی و اصول علم اقتصاد.": بوستان کتاب قم، ۱۳۸۶.
• تیمور رحمانی. "اقتصاد کلان ۲.": دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۶.
• تیمور رحمانی. "مجموعه سوالات چهار گزینه ای اقتصاد کلان.": نشر ترمه، ۱۳۸۸.
• تیمور رحمانی. "اقتصاد کلان (دو جلد).": نشربرادران، ۱۳۸۸.
• تیمور رحمانی. "اقتصاد کلان نوین.": نشر برادران، ۱۳۸۹.
• تیمور رحمانی و محمد آدم بیگ. "بانک سوالات دروس تخصصی اقتصاد (پول و بانکداری اقتصاد بین الملل و بخش عمومی)." : انتشارات برادران، ۱۳۹۰.
• تیمور رحمانی. "اقتصاد کلان (برای دانشجویان مدیریت و حسابداری و غیره).": نشر برادران، ۱۳۹۱.
• تیمور رحمانی و میر رستم اسداله زاده بالی. "پول، ارز و بانکداری." تهران: طراحان ایماژ، ۱۳۹۴.
• تیمور رحمانی. "پول (یک کتاب درسی پول و بانکداری)." تهران: نور علم، 1400.