توسعه سازوکار هوای پاک (پیمان کیوتو)

قیمتهای کاهش ماهانه واحدهای مجاز انتشار (CER) معتبر

سازوکار توسعه تمیز (به انگلیسی: (Clean Development Mechanism (CDM) یکی از سازوکارهای قابل انعطاف است که در پروتکل کیوتو تعریف شده‌است (IPCC، ۲۰۰۷) که پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کند که طرح‌های کاهش انتشار کربن (CER) را تولید می‌کند که ممکن است در طرح‌های معاملات تولید گازهای گلخانه‌ای معامله شود.

مشکلات ایجاد شده

هنگامی که بازار بورس در سال ۲۰۱۲ میلادی سقوط کرد، ارزش اعتبارات به هم ریخت و هزاران پروژه با اعتبار غیرقابل استفاده باقی مانده بود. تلاش در مورد آنچه باید با اعتبارات قدیمی انجام شود، COP 25 2019 را در مادرید در نظر دارد.^[۱]

CDM، در نهایت با ۱۲ پروتکل و دو هدف را در نظر دارد:

(۱) کمک به طرفهایی که در پیوست I در دستیابی به توسعه پایدار و مشارکت در هدف نهایی کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوا (به انگلیسی: (UNFCCC))، یعنی جلوگیری از تغییرات خطرناک آب و هوا، نقش ندارند؛ و
(۲) برای کمک به سازمان‌های مندرج در ضمیمه I در دستیابی به تعهدات محدود نمودن انتشار و کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG).^[۲]

پیوست «ضمیمه اول» کشورهایی هستند که در پیوست I معاهده، کشورهای صنعتی ذکر شده‌اند. احزاب غیر الحاقی I کشورهای در حال توسعه هستند.

CDM با اجازه دادن به کشورهای ضمیمه I، می‌تواند بخشی از تعهدات کاهش انتشار خود، تحت پروتکل کیوتو را با خرید واحدهای کاهش انتشار خبره از پروژه‌های کاهش انتشار CDM در کشورهای در حال توسعه انجام دهد (Carbon Trust, 2009, p. 14)^[۳] هم پروژه‌ها و هم مسئله واحدهای CER مورد تأیید قرار دارند تا اطمینان حاصل شود که این کاهش انتشار واقعی و «اضافی» است. CDM تحت نظارت هیئت اجرایی CDM (CDM EB) تحت هدایت کنفرانس احزاب (COP / MOP) کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوا (به انگلیسی: (UNFCCC)) نظارت می‌شود.

تاریخچه

مکانیسم توسعه تمیز یکی از «سازوکارهای انعطاف‌پذیری» است که در پروتکل کیوتو تعریف شده‌است. سازوکارهای انعطاف‌پذیری به گونه ای طراحی شده‌است که کشورهای ضمیمه B می‌توانند تعهدات کاهش انتشار خود را با کاهش تأثیر در اقتصادهایشان برآورده کنند (IPCC، 2007).^[۱] مکانیسم‌های انعطاف‌پذیری توسط دولت ایالات متحده به پروتکل کیوتو وارد شد. کشورهای در حال توسعه کاملاً شکاک بودند و به شدت با سازوکارهای انعطاف‌پذیری مخالف بودند (Carbon Trust, 2009, p. 6)^[۳] با این حال، در مذاکرات بین‌المللی بر سر پیروی از پیگیری پروتکل کیوتو توافق کردند در نتیجه سازوکارها ادامه خواهند یافت.

اهداف

هدف CDM ترویج توسعه پاک در کشورهای در حال توسعه، یعنی کشورهای "غیر ضمیمه I" (کشورهایی که در پیوست I چارچوب کنوانسیون ذکر نشده‌اند) است. CDM یکی از مکانیسم‌های "مبتنی بر پروژه" پروتکل است، به این ترتیب که CDM به منظور ارتقاء پروژه‌هایی که باعث کاهش انتشار می‌شوند، طراحی شده‌است. CDM مبتنی بر ایده کاهش در "تولید" که باعث گازهای مشکل‌دار است می‌باشد (Toth et al. , 2001, p. 660).^[۴] هنگامی «تولید» کاهش می‌یابد پس با توجه به «مبانی اولیه» عملاً تولید گازهای گلخانه‌ای کم می‌شوند. انتشارات اولیه انتشارهایی هستند که پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم وجود یک پروژه CDM خاص اتفاق بیفتد. پروژه‌های CDM در برابر این مبنا «اعتبار» می‌گیرند، به این معنا که کشورهای در حال توسعه برای این کاهش انتشار حاصل از کاهش تولید اعتبار کسب می‌کنند.

مبنای اقتصادی برای گنجاندن کشورهای در حال توسعه در تلاش برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، تصور می‌شود که کاهش انتشار در کشورهای در حال توسعه ارزان‌تر از کشورهای توسعه یافته‌است (گلدبرگ و همکاران، ۱۹۹۶، ص. ۳۰؛^[۵] گروب، ۲۰۰۳، ص. 159).^[۶] برای مثال، در کشورهای در حال توسعه، مقررات زیست‌محیطی به‌طور کلی ضعیف‌تر از کشورهای توسعه یافته‌است (گلدمبرگ و همکاران ۲۰۰۱، ص. 387-389).^[۷] بنابراین، تصور بر این است که پتانسیل‌های بیشتری برای کشورهای در حال توسعه وجود دارد تا تولید گازهای گلخانه‌ای خود را نسبت به کشورهای توسعه یافته کاهش دهند.

پیش‌بینی می‌شود تولید گازهای گلخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه به‌طور قابل توجهی در طول این قرن افزایش یابد (گلدمبرگ و همکاران، ۱۹۹۶، ص. 29)^[۵] تأثیر در تصمیمات زیرساخت در کشورهای در حال توسعه، می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر تلاش‌های آینده برای محدود کردن مجموع گازهای گلخانه‌ای جهانی داشته باشد (فیشر و همکاران، 2007).^[۸] CDM برای شروع کشورهای در حال توسعه در مسیری به سوی آلودگی کمتر قرار گرفته‌اند، در حالی که کشورهای صنعتی (ضمیمه B) کشورهای هستند که برای این کاهش هزینه پرداخت می‌کنند.

صندوقی برای انطباق تأمین مالی پروژه‌ها و برنامه‌های سازگار در کشورهای در حال توسعه که طرف پروتکل کیوتو هستند، تأسیس شد.^[۹] صندوقی است که با یک سهم از درآمد حاصل از مکانیزم توسعه پاک (CDM) فعالیت‌های پروژه تأمین مالی می‌شود و همچنین با دریافت وجه از منابع دیگر زیست‌محیطی.

فرایند پروژه CDM

طرح کلی

یک کشور صنعتی که مایل به دریافت اعتبار از یک پروژه CDM است، باید رضایت کشور در حال توسعه میزبان این پروژه و توافق آنها را مبنی بر کمک به این پروژه در توسعه پایدار بدست آورد. سپس با استفاده از متدولوژی‌های مصوب هیئت اجرایی (CDM) (EB)، کشور صنعتی متقاضی پرونده‌ای را ایجاد کند که شامل یک پروژه کاهش کربن باشد (بهره‌وری)، و باید مبنایی مبنی بر تخمین انتشار آتی را در غیاب نظارت ایجاد کند. تأیید این پروژه توسط آژانس ثالث موسوم به واحد عملیاتی تعیین شده توسط (DOE) تأیید می‌شود تا نتایج پروژه را در میزان واقعی انتشار، اندازه‌گیری و طولانی مدت این انتشار را هم کاهش دهد. EB سپس تصمیم می‌گیرد که آیا ثبت نام (تأیید) پروژه را انجام می‌دهد یا نه. در صورت ثبت و اجرای یک پروژه، EB اعتباراتی را صادر می‌کند، که به نام اعتبار کربن شناخته می شوند، جایی که هر واحد معادل کاهش یک تن CO ₂ e یا معادل آن.

مبانی اولیه

علاوه بر این تعیین و محاسبه کاهش انتشار، به میزان انتشار گازهای گلخانه ای بستگی دارد که بدون پروژه کاهش تولید گازهای گلخانه ای پروژه رخ می‌دهد. به این معنا که این امتیار به میزان حجم کاهش داده شده حاصل از اجرای طرح تعلق می‌گیرد. در حقیقت باید توسط شرکت ثالث حجم گازهای گلخانه ای واحد تولیدی را بدست آورد و از میزان گازهای گلخانه ای پس از اجرای طرح کاست و نتیجه میزان کاهش اصلی که شامل امتیار می‌گردد می‌باشد.

روش‌شناسی

هر پروژه CDM پیشنهادی باید از یک مبنای واحد و تأیید شده برای ثبت نام و تأیید استفاده کند. متدولوژی پایه برای تعیین نتایج مبنا در شرایط خاص کاربردی، مراحل مشخصی را تعیین خواهد کرد، در حالی که روش‌شناسی نظارت مراحل مشخصی را برای تعیین پارامترهای مانیتورینگ، تضمین کیفیت، تجهیزات مورد استفاده تعیین خواهد کرد تا بتواند داده‌ها را برای محاسبه کاهش انتشار تعیین کند. این متدولوژی‌های تصویب شده همه کدگذاری شده‌اند:^[۱۰]

AM - روش تأیید شده

ACM - تصدیق روش تلفیقی

AMS - روش‌شناسی تأیید شده برای پروژه‌های مقیاس کوچک

ARAM - روش‌شناسی‌های تأیید شده برای جنگل زدایی و جنگل زدایی

کلیه روشهای اولیه مورد تأیید هیئت اجرایی به همراه راهنمایی‌های مربوطه در وب سایت CDF UNFCCC در دسترس عموم است.^[۱۱] اگر یک DOE مشخص کند که یک فعالیت پروژه پیشنهادی قصد استفاده از یک روش جدید پایه را دارد، قبل از ارسال ثبت نام این پروژه، باید روش پیشنهادی را برای بررسی و تصویب، به EB ارسال کند. .^[۱۲]

اقتصاد

طبق نگارش برنیاکس و همکاران، ۲۰۰۹، ص. ۳۷، مکانیسم‌های اعتبار مانند CDM می‌تواند سه نقش مهم در کاهش تغییرات آب و هوایی داشته باشد:^[۱۳]

بهبود مقرون به صرفه بودن سیاست‌های کاهش میزان GHG در کشورهای توسعه یافته
کمک به کاهش «نشت» (نشت کربن) از تولید گازهای گلخانه ای از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه. نشت جایی است که اقدامات کاهش در یک کشور یا بخش اقتصادی منجر به افزایش تولید گازهای گلخانه ای کشور یا بخش دیگر می‌شود، به عنوان مثال از طریق جابجایی صنایع آلاینده از پیوست I به کشورهای غیر ضمیمه I (برنیاکس و همکاران، 2007).^[۱۴]
انتقال فناوری‌های پاک و با آلودگی کمتر به کشورهای در حال توسعه را تقویت می‌کند.

طبق گفته‌های برنیاکس و همکاران. (۱۳۸۸، ص. ۳۷)، به نظر می‌رسد پتانسیل صرفه جویی در هزینه‌های یک مکانیزم اعتبار خوب عملکردی بسیار بزرگ است. در مقایسه با هزینه‌های پایه (به عنوان مثال، هزینه‌هایی که برای کاهش انتشار فقط در کشورهای ضمیمه ۱ انجام می‌شود)، اگر نتیجه استفاده از پروژه ۲۰٪ تعیین شود، یک تخمین می‌گوید هزینه‌های کاهش می‌تواند نصف شود. با این حال، این صرفه جویی در هزینه، باید به عنوان یک مرز تلقی شود: بدون در نظر گرفتن هزینه تراکنش و عدم اطمینان از تحویل پس‌انداز انتشار. کشورهایی که در این ضمیمه قرار دارند و بیشترین اعتبار را دارند، شامل استرالیا، نیوزیلند و کانادا می‌شوند. در این مدل اقتصادی، کشورهای غیر ضمیمه I از سوء استفاده کمی در کاهش انتشار کم هزینه، از درآمد کمی برخوردار هستند. هزینه معاملات واقعی در CDM نسبتاً زیاد است، که برای پروژه‌های کوچکتر مشکل ساز خواهد بود.^[۱۵] این بخش توسط (PoA) مورد بررسی قرار گرفته‌است.

مشکل انگیزشی

مشکل این است که CDM ممکن است انگیزه کشورهای غیر ضمیمه I را برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای خود کاهش دهد.

مسائل مالی

با توجه به اینکه هزینه کاهش انتشار در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای صنعتی بسیار پایین‌تر از کشورهای صنعتی است آنها می‌توانند با دریافت اعتبار برای میزان انتشار گازهای گلخانه ای در کشورهای در حال توسعه تا زمانی که هزینه‌های مدیریت پایین باشد، اهداف کاهش انتشار خود را با هزینه بسیار کمتری رعایت کنند.

پروژه‌های CDM

واحدهای کاهش انتشار مجاز (CER) توسط کشور در اکتبر ۲۰۱۲

حمل و نقل

در حال حاضر ۲۹ پروژه حمل و نقل ثبت شده‌است، آخرین آن در ۲۵ فوریه ۲۰۱۳ ثبت شده و در چین است.^[۱۶]

برای مطالعهٔ بیشتر

کاهش انتشار خبره
یارانه سوخت فسیلی برای کشورهای در حال توسعه^[۱۷]
بدست آوردن مالکیت زمین با استفاده مولد
اتحاد آب و هوا، جامعه و تنوع زیستی
انجمن کربن چین (CCF)
استاندارد کربن تأیید شده
اضافی بودن

منابع

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ IPCC (2007). "Glossary J-P. In (book section): Annex I. In: Climate Change 2007: Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 2010-05-03. Retrieved 2010-04-23.
↑ Clifford Chance LLP (2013). "Clean Development Mechanism: CDM and the UNFCC" http://a4id.org/sites/default/files/user/CDM&UNFCCCcorrected.pdf بایگانی‌شده در ۲۰۱۳-۰۹-۲۱ توسط Wayback Machine. Advocates for International Development. Retrieved 19 September 2013.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ Carbon Trust (March 2009). "Global Carbon Mechanisms: Emerging lessons and implications (CTC748)". Carbon Trust website. Archived from the original on 4 May 2013. Retrieved 2010-03-31.
↑ Toth, F.L.; et al. (2001). "Decision-making Frameworks. In: Climate Change 2001: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 5 اكتبر 2018. Retrieved 2010-01-10. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ Goldemberg, J.; et al. (1996). Introduction: scope of the assessment. In: Climate Change 1995: Economic and Social Dimensions of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (J.P. Bruce et al. Eds.). Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. doi:10.2277/0521568544. ISBN 978-0-521-56854-8.
↑ Grubb, M. (July–September 2003). "The Economics of the Kyoto Protocol" (PDF). World Economics. 4 (3): 143–189. Archived from the original (PDF) on 2011-07-17. Retrieved 2010-03-25.
↑ Sathaye, J.; et al. (2001). "Barriers, Opportunities, and Market Potential of Technologies and Practices. In: Climate Change 2001: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz, et al. , Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 5 اكتبر 2018. Retrieved 2009-05-20. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Fisher, B.S.; et al. (2007). "3.1.3 Development trends and the lock-in effect of infrastructure choices. In (book chapter): Issues related to mitigation in the long term context. In: Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Print version: Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A.. This version: IPCC website. Archived from the original on 18 November 2018. Retrieved 2010-03-18.
↑ "The Adaptation Fund | UNDP Climate Change Adaptation". www.adaptation-undp.org (به انگلیسی). Archived from the original on 3 December 2019. Retrieved 2019-08-06.
↑ http://cdm.unfccc.int/methodologies/documentation/meth_booklet.pdf
↑ http://unfccc.int/cdm
↑ Institute for Global Environmental Strategies (May, 2011) CDM in Charts Version 13.1, p. 23
↑ Burniaux, J-M.; et al. (6 June 2009). "The Economics of Climate Change Mitigation: How to Build the Necessary Global Action in a Cost-Effective Manner. Economics Department Working Papers No. 701" (PDF). OECD website. Retrieved 2010-04-24.
↑ Barker, T.; et al. (2007). "11.7.2 Carbon leakage. In (book chapter): Mitigation from a cross-sectoral perspective. In (book): Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Print version: Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A.. This version: IPCC website. Archived from the original on 2010-05-03. Retrieved 2010-04-05.
↑ World Bank, 2010, States and Trend of the Carbon Market http://siteresources.worldbank.org/INTCARBONFINANCE/Resources/State_and_Trends_of_the_Carbon_Market_2010_low_res.pdf
↑ "CDM:Project Activities". Retrieved 30 January 2014.
↑ "Drastische maatregelen nodig om CO2-uitstoot al in 2020 te verminderen". archive.org. 1 September 2015. Archived from the original on 1 September 2015. Retrieved 9 March 2020.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)

بیشتر خواندن

Boyd, E.; et al. (October 2007). "The Clean Development Mechanism: An assessment of current practice and future approaches for policy". Tyndall Centre for Climate Change Research. Retrieved September 18, 2012.
Hepburn, C. (November 2007). "Carbon Trading: A Review of the Kyoto Mechanisms". Annual Review of Environment and Resources. 32: 375–393. doi:10.1146/annurev.energy.32.053006.141203.
The ultimate climate change FAQ (July 26, 2011). "What is the Clean Development Mechanism (CDM)?". The Guardian. Retrieved September 20, 2012.
Cassimon, D. ، M. Prowse and D. Essers (2014) "بودجه پروژه‌های CDM را از طریق تعویض بدهی برای کارایی تأمین می‌کنید؟ شواهد مطالعه موردی از یک پروژه مزرعه بادی اروگوئه 'مجله اروپایی تحقیقات توسعه 26. https://link.springer.com/article/10.1057%2Fejdr.۲۰۱۳٫۳۴

[glossary-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ IPCC (2007). "Glossary J-P. In (book section): Annex I. In: Climate Change 2007: Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 2010-05-03. Retrieved 2010-04-23.

[2] Clifford Chance LLP (2013). "Clean Development Mechanism: CDM and the UNFCC" http://a4id.org/sites/default/files/user/CDM&UNFCCCcorrected.pdf بایگانی‌شده در ۲۰۱۳-۰۹-۲۱ توسط Wayback Machine. Advocates for International Development. Retrieved 19 September 2013.

[carbont-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ Carbon Trust (March 2009). "Global Carbon Mechanisms: Emerging lessons and implications (CTC748)". Carbon Trust website. Archived from the original on 4 May 2013. Retrieved 2010-03-31.

[4] Toth, F.L.; et al. (2001). "Decision-making Frameworks. In: Climate Change 2001: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 5 اكتبر 2018. Retrieved 2010-01-10. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[goldemberg-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ Goldemberg, J.; et al. (1996). Introduction: scope of the assessment. In: Climate Change 1995: Economic and Social Dimensions of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (J.P. Bruce et al. Eds.). Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. doi:10.2277/0521568544. ISBN 978-0-521-56854-8.

[grubb-6] Grubb, M. (July–September 2003). "The Economics of the Kyoto Protocol" (PDF). World Economics. 4 (3): 143–189. Archived from the original (PDF) on 2011-07-17. Retrieved 2010-03-25.

[7] Sathaye, J.; et al. (2001). "Barriers, Opportunities, and Market Potential of Technologies and Practices. In: Climate Change 2001: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz, et al. , Eds.)". Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A. Archived from the original on 5 اكتبر 2018. Retrieved 2009-05-20. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[8] Fisher, B.S.; et al. (2007). "3.1.3 Development trends and the lock-in effect of infrastructure choices. In (book chapter): Issues related to mitigation in the long term context. In: Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Print version: Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A.. This version: IPCC website. Archived from the original on 18 November 2018. Retrieved 2010-03-18.

[9] "The Adaptation Fund | UNDP Climate Change Adaptation". www.adaptation-undp.org (به انگلیسی). Archived from the original on 3 December 2019. Retrieved 2019-08-06.

[UNFCCCMETHBOOK-10] ttp://cdm.unfccc.int/methodologies/documentation/meth_booklet.pdf

[11] ttp://unfccc.int/cdm

[CDMCharts0511-12] Institute for Global Environmental Strategies (May, 2011) CDM in Charts Version 13.1, p. 23

[13] Burniaux, J-M.; et al. (6 June 2009). "The Economics of Climate Change Mitigation: How to Build the Necessary Global Action in a Cost-Effective Manner. Economics Department Working Papers No. 701" (PDF). OECD website. Retrieved 2010-04-24.

[14] Barker, T.; et al. (2007). "11.7.2 Carbon leakage. In (book chapter): Mitigation from a cross-sectoral perspective. In (book): Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (B. Metz et al. Eds.)". Print version: Cambridge University Press, Cambridge, U.K. , and New York, N.Y. , U.S.A.. This version: IPCC website. Archived from the original on 2010-05-03. Retrieved 2010-04-05.

[15] World Bank, 2010, States and Trend of the Carbon Market http://siteresources.worldbank.org/INTCARBONFINANCE/Resources/State_and_Trends_of_the_Carbon_Market_2010_low_res.pdf

[16] "CDM:Project Activities". Retrieved 30 January 2014.

[17] "Drastische maatregelen nodig om CO2-uitstoot al in 2020 te verminderen". archive.org. 1 September 2015. Archived from the original on 1 September 2015. Retrieved 9 March 2020.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]