تصرف ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک
| درگیری ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 نقشه تنگه هرمز نشان دهنده جزایر مورد مناقشه | |||||||||
| |||||||||
| طرف‌های درگیر | |||||||||
 ایران پهلوی |
 امارت شارجه امارت رأس‌الخیمه | ||||||||
| فرماندهان و رهبران | |||||||||
|
محمدرضا پهلوی Adm. فرج‌الله رسائی |
خالد بن محمد القاسمی صقر بن محمد القاسمی | ||||||||
| قوا | |||||||||
| ۲٬۰۰۰ سرباز | ۶ پلیس | ||||||||
| تلفات و خسارات | |||||||||
| ۳ کشته (ادعای ایران) |
۴ کشته (ادعای ایران) ۱ کشته (ادعای امارات) | ||||||||
تصرف ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک توسط نیروی دریایی شاهنشاهی ایران در ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱، اندکی پس از خروج نیروهای انگلیسی از جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک که همگی در تنگه هرمز بین خلیج فارس و خلیج عمان واقع شده‌اند، صورت گرفت. دولت شاهنشاهی ایران بر هر دو مجموعه جزیره ادعای حاکمیت کرده بود، در حالی که امارت رأس الخیمه بر تنب بزرگ و کوچک و امارت شارجه بر ابوموسی ادعا داشتند.
پس از تصرف جزایر توسط ایران، هر دو امیرنشین شارجه و رأس‌الخیمه به ترتیب در ۲ دسامبر ۱۹۷۱ و ۱۰ فوریه ۱۹۷۲ بهبه امارات متحده عربی تازه تأسیس ملحق شدند که باعث شد این اختلاف ارضی با ایران بر سر این جزیره‌ها به امارات متحده عربی منتقل شود. این جزایر همچنان مورد مناقشه امارات متحده عربی و جمهوری اسلامی ایران است.[۱]
بر روی زمین، ایران از زمان تصرف جزایر در سال ۱۹۷۱، کنترل خود را بر این جزایر حفظ کرده است، در حالی که امارات متحده عربی تلاش‌های متعددی را از طریق مجاری بین‌المللی برای به دست آوردن کنترل حاکمیتی بر جزایر انجام داده است.
پیش زمینه
[ویرایش]به گفته پیروز مجتهدزاده ایران‌شناس، تنب‌ها از سال ۱۳۳۰ تا ۱۵۰۷ که پرتغال به آنها حمله کرد، در قلمروی پادشاهان هرمز بودند. پرتغالی‌ها تا سال ۱۶۲۲ جزیره را در اشغال خود داشتند تا اینکه شاه عباس آنها را اخراج کرد. این جزایر از سال ۱۶۲۲ تا ۷ ژوئن ۱۹۲۱، زمانی که توسط امپراتوری بریتانیا اشغال شد و تحت اداره امارت شارجه قرار گرفتند، بخشی از امپراتوری‌های مختلف ایران بودند.
در ۲۹ نوامبر ۱۹۷۱، اندکی پیش از پایان تحت الحمایگی بریتانیا و تشکیل امارات متحده عربی، ایران و حاکم شارجه یادداشت تفاهمی برای اداره مشترک ابوموسی امضا کردند. بر اساس این تفاهم نامه، شارجه قرار بود یک ایستگاه پلیس محلی در ابوموسی داشته باشد و ایران طبق نقشه پیوست شده به تفاهم نامه، نیروهای خود را در جزیره مستقر کند. ایران و شارجه هر کدام باید در مناطق تعیین‌شده دارای نفوذ کامل می‌بودند و پرچم‌های آنها همچنان افراشته می‌شد. این تفاهم نامه شامل توزیع برابر درآمدهای نفتی بود. گفته شده که حاکم شارجه چاره ای جز امضای تفاهم نامه نداشت. او یا باید برای نجات بخشی از قلمرو خود مذاکره می‌کرد یا برای همیشه از بازگردانی قسمت باقی مانده جزیره چشم پوشی می‌کرد. در همان روز ایران تنب بزرگ و کوچک را پس گرفت.
یک روز بعد، در ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱، ایران ابوموسی را تصرف کرد.
عملیات
[ویرایش]
در سپیده‌دم ۲۹ نوامبر ۱۹۷۱، هلیکوپترهای ایران بر فراز جزیره تنب بزرگ به پرواز درآمدند و جزوه‌هایی را که به زبان فارسی نوشته شده بود رها کردند که از ساکنان جزیره که بیشتر کشاورز و ماهیگیر بودند، می‌خواست تا تسلیم شوند.[۲] در تنب بزرگ و کوچک، حاکم رأس‌الخیمه، صقر بن محمد القاسمی که با ایران توافق‌نامه‌ای امضا نکرده بود، در برابر نیروهای ایرانی که به جزایر تنب بزرگ و کوچک اعزام شده بودند، مقاومت کرد.[۳]
ساعت ۵:۳۰ بعد از ظهر ۲۹ نوامبر ۱۹۷۱، یک گروه از نیروهای مسلح ایران با حمایت نیروی دریایی شاهنشاهی جزایر تنب بزرگ و کوچک را تصرف کردند.[۴] در تنب بزرگ، نیروهای ایرانی به پلیس‌های مستقر در جزیره دستور پایین آوردن پرچم رأس‌الخیمه را دادند. سالم سهیل بن خمیس، یکی از شش پلیس مستقر در این ایستگاه، حاضر به انجام این کار نشد و با نیروهای ایرانی درگیر و کشته شد.[۲] پلیس رأس‌الخیمه در تنب بزرگ با نیروهای ایرانی درگیر شد و در نتیجهٔ درگیری، چهار پلیس رأس‌الخیمه و سه سرباز ایرانی کشته شدند. سپس، نیروهای ایرانی ایستگاه پلیس، مدرسه و تعدادی خانه را تخریب کردند و بومیان را مجبور به ترک جزیره نمودند. پیکر افراد کشته شده در جزیره دفن شد و ساکنان را سوار قایق‌های ماهیگیری کردند و به رأس‌الخیمه اخراج کردند.[۲][۴] نیروی دریایی شاهنشاهی ایران کنترل این جزایر را با مقاومت اندکی که از سوی نیروهای پلیس عرب مستقر در آن‌جا صورت گرفته بود، به دست گرفت.[۵] جمعیت تنب بزرگ در سال ۱۹۷۱، ۱۵۰ نفر بود.[۶][۷] به گفته نویسنده، ریچارد ن. شوفیلد، یک منبع اظهار داشته‌است که در آن زمان ۱۲۰ نفر از جمعیت غیرنظامی عرب تنب بزرگ از این جزیره اخراج شده‌اند، اما براساس گزارش‌های دیگر، مدتی قبل از وقوع این حادثه هیچ‌کس در این جزیره سکونت نداشته‌است.[۵] با کشته شدن بن خمیس ۲۰ ساله، او را به عنوان اولین شهید تاریخ امارات متحده عربی در نظر گرفته و ۳۰ نوامبر به عنوان روز شهید در امارات متحده عربی گرامی داشته می‌شود.[۲]
در ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱، یک گروه از سربازان ایرانی وارد جزیره ابوموسی شدند تا بتوانند بخش‌هایی را که در تفاهم‌نامه با شارجه مشخص شده بود تصرف کنند. عملیات فتح ابوموسی به فرماندهی فرمانده نیروی دریایی رهبری شد که با استقبال و پذیرایی از طرف برادر امیر شارجه و برخی از دستیاران وی مواجه شد.[۴] نایب امیر شارجه بر روی ناوشکن آرتمیس ایران با فرمانده ایرانی دیدار کرد و یک نسخه آریامهری قرآن را هدیه گرفت. پس از صرف چای هیئت شارجه ای کشتی را ترک کرد و سربازان ایرانی موضع خود در جزیره را تثبیت کردند.[۸] حاکم شارجه مجبور شد با مذاکره موافقت کند زیرا او به غیر از این گزینه هیچ راه حل دیگری نداشت. او برای دو موضوع مذاکره کرد: اول برای تداوم کنترل بر بخش باقی‌مانده [در دست امارت شارجه] جزیره و موضوع دوم که مطلوب امیر شارجه و بر موضوع اول ترجیح داشت، کنترل مجدد بر بخش دیگر جزیره [در دست ایران] بود.[۹] طرفین برای راضی کردن مخاطبین داخلی شان هر یک تفسیر خود از آن را بیان کردند.[۱۰] در همان روز، امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر ایران رسماً خبر تصرف جزایر تنب بزرگ و کوچک و بخشی از جزیره ابوموسی را اعلام کرد و اظهار داشت که پرچم ایران بر روی نوک کوه حلوا، مرتفع‌ترین نقطه جزیره ابوموسی برافراشته شده‌است. وی گفت: «به دنبال مذاکرات طولانی با دولت انگلستان، حاکمیت ایران بر جزایر اعاده شد. وی سپس اظهار داشت دولت شاهنشاهی ایران به هیچ وجه از حق سلطه و حاکمیت خود بر سراسر جزیره ابوموسی صرف‌نظر نکرده و نخواهد کرد و بنابراین، حضور مأموران محلی در قسمتی از جزیره ابوموسی نباید به هیچ عنوان منافی یا متناقض با این سیاست اعلام شده تعبیر و تلقی شود».[۱۱][۱۲] شیخ شارجه اعلام کرد که قرارها موقتی است و هدف از آن جلوگیری از خونریزی و بحران است.[۱۳]
تلفات
[ویرایش]ایران اعلام کرد که سه تن از نیروهایش کشته و یک تن زخمی شده و چهار پلیس کشته و پنج تن دیگر زخمی شده‌اند.[۱۴] امارات مدعی شده است که یک پلیس در حین دفاع از جزیره جان خود را از دست داده است.[۱۵]
پیامدها
[ویرایش]ایران این تصرف را توجیه کرد و ادعا کرد این جزایر از قرن ششم قبل از میلاد بخشی از امپراتوری ایران بوده‌اند.[۱۶] امارات متحده عربی در این ادعا مناقشه کرد و ادعا کرد که اعراب کنترل و حاکمیت جزایر را از قرن هفتم قبل از میلاد حفظ کرده‌اند.[۱۶] با این حال، هیچ سندی از دوران پیش از استعمار در مورد حاکمیت جزایر وجود ندارد.[۱۶] اولین گزارش شناخته شده در مورد حاکمیت، گزارشی است که توسط پرتغالی‌ها در سال ۱۵۱۸ منتشر شد مبنی بر اینکه این جزیره‌ها در سکونت و حاکمیت اعراب بوده‌اند.[۱۶]
در دهه‌های پس از این تصرف، این موضوع منبع اصطکاکاتی بین امارات و ایران باقی ماند. مذاکرات امارات و ایران در سال ۱۹۹۲ شکست خورد. امارات تلاش کرد تا این اختلاف را به دیوان بین‌المللی دادگستری بکشاند،[۱۷] اما ایران نپذیرفت. ایران می‌گوید این جزایر همیشه متعلق به این کشور بوده است، زیرا هرگز از مالکیت جزایر انصراف نداده است و آنها بخشی از قلمروی ایران هستند.[۱۸] امارات استدلال می‌کند که این جزایر در طول قرن نوزدهم تحت کنترل شیوخ قاسمی بودند که حقوق آنها در سال ۱۹۷۱ به امارات به ارث رسید. ایران با بیان اینکه حاکمان محلی قاسمی در بخشی از قرن نوزدهم در واقع بر اساس سواحل ایرانی و نه عرب بودند و در نتیجه تابع ایران شده بودند، با این استدلال مقابله می‌کند.[۱۹]
در سال ۱۹۸۰، امارات ادعای خود را به سازمان ملل برد،[۲۰] اما این ادعا توسط شورای امنیت سازمان ملل در آن زمان به تعویق افتاد و مجدداً مورد بررسی قرار نگرفت. به گفته نویسنده توماس متیر، مدیر اجرایی شورای سیاست خاورمیانه (MEPC)، با توجه به اینکه ایران به‌طور مداوم از در نظر گرفتن میانجیگری یا داوری از سوی گروه‌های شخص ثالث مانند دیوان بین‌المللی دادگستری امتناع کرده است، متیر این تهاجم را نقض ماده ۳۳ منشور ملل متحد می‌داند.
منابع
[ویرایش]- ↑ Vaidya, Sunil K. (2009-04-09). "UAE gets strong backing in island dispute with Iran". Gulf News. Archived from the original on 5 May 2009. Retrieved 15 June 2009.
– Henderson, Simon (7 December 2007). "Unwanted Guest: The Gulf Summit and Iran". The Washington Institute For Near East Policy. Retrieved 15 June 2009.
– "Abu Musa and the Tumbs: The Dispute That Won't Go Away, Part Two". The Estimate. 4 August 2001. Retrieved 15 June 2009. - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ "UAE's first martyr remembered". The National. 6 December 2012.
- ↑ Rubin, Barry M. (2002). Crises in the Contemporary Persian Gulf. Routledge. pp. 44–45. ISBN 978-0-7146-5267-2.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ Taryam, Abdulla Omran (2019). The Establishment of the United Arab Emirates 1950-85. Routledge. p. 163. ISBN 978-1-138-22578-7.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Schofield, Richard. Borders and territoriality in the Gulf and the Arabian peninsula during the twentieth century. In: Schofield (ed.) Territorial foundations of the Gulf states. London: UCL Press, 1994. 1-77. References on p. 38.
- ↑ Taryam, Abdulla Omran (2019). The Establishment of the United Arab Emirates 1950-85. Routledge. p. 158-159. ISBN 978-1-138-22578-7.
- ↑ Al Qassimi, Sheikh Khalid bin Mohammed (23 August 1971). Memorandum to Arab States on Abu Musa. Vol. XV. Beirut: The Middle East Research and Publishing Centre. p. 6-3.
{{cite book}}: Cite has empty unknown parameter:|1=(help) - ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۸.
- ↑ Taryam, Abdulla Omran (2019). The Establishment of the United Arab Emirates 1950-85. Routledge. p. 162. ISBN 978-1-138-22578-7.
- ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۸.
- ↑ Taryam, Abdulla Omran (2019). The Establishment of the United Arab Emirates 1950-85. Routledge. p. 164. ISBN 978-1-138-22578-7.
- ↑ «چگونه جزایر سه‌گانه به ایران بازگشتند؟». ایسنا. ۱۳۹۴-۰۹-۰۹.
- ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۸.
- ↑ "Iranian Troops Occupy Three Strategic Islands in Persian Gulf, and a Sheikdom Protests", The New York Times: 13, 1 December 1971, retrieved 30 September 2021
- ↑ "سالم سهیل.. الذکری الـ 42 للشهید ولقیام الدولة". www.emaratalyoum.com (به عربی). 29 November 2013. Retrieved 2022-06-08.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ Al-Mazrouei, Noura (October 2015). "Disputed Islands between UAE and Iran: Abu Musa, Greater Tunb, and Lesser Tunb in the Strait of Hormuz" (PDF). Gulf Research Centre Cambridge 2.
- ↑ Heidelberg Institute for International Conflict Research (HIIK) بایگانی‌شده در ۲۹ فوریه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
- ↑ Safa Haeri,
- ↑ Schofield: 35–37.
- ↑ "Article about Abu Musa in the Trade & Environment Database of the American University, Massachusetts". Archived from the original on 22 June 2007.