تاریخ رومیان در سرزمین عربستان
پایهٔ بودوباش رومیان در شبه جزیرهٔ عربستان در گسترش امپراتوریِ زیر فرمان آگوستوس بود و تا زمان چیرگی اعراب بر قلمرو رومِ خاوری یا بیزانس پس از دهه ۶۲۰ پیوستگی داشت. به گفتهٔ استرابون، اندازهٔ بازرگانی میان روم و هند از راه دریای سرخ و دریای عرب از زمان گشایش مصر از سوی رومیان در سال سی پیش از میلاد بسیار فراوان بوده‌است.
۱۲۰ کشتی رومی هر ساله هنگام دادوستد چاشنی از برنیس به راه می‌افتادند و بارها در سفر خود به هند، از کرانه‌های یمن گذر می‌کردند. رومیان بیشتر برای آسوده ساختن راه‌های دریایی از دزدی دریایی، یک لشگرکشی زیر نظر الیوس گالوس راه انداختند و در بندر عدن (که در آن زمان Eudaemon نامیده می‌شد) در جنوب عربستان به‌طور گذرا جاگیر شدند. همچنین رومی‌ها یک پادگان کوچک لژیونری در بندر نبطی Leuke Kome (به معنی «دهکده سفید» که در شمال بندر جده عربستان جایگیر بود) داشتند که به گفتهٔ آکادمیک تئودور مومسن در سدهٔ ۱ برای پایش بازرگانی چاشنی و ترشی‌جات پایه‌گذاری شده‌بود. شیره کندر و مر، دو چاشنی که در دوران باستان در جایگاه عطر بسیار ارزشمند بودند، فقط از درختانی که در جنوب عربستان، اتیوپی و سومالی می‌رویند، به دست می‌آمد.
بازرگانان عرب این کالاها را با کاروان‌های شتر در جاده عود به بازارهای رومی می‌آوردند. استرابون رفت‌وآمد فراوان در راه‌های بیابانی را با یک ارتش می‌سنجید. «راه بازرگانی بوخور» در راستای لبهٔ باختری بیابان میانی عربستان نزدیکِ صد مایلیِ کرانهٔ دریای سرخ در درون کشور جای داشت. پلینیوس بازگو می‌کرد که این سفر دربرگیرنده ۶۵ گام با کارکرد توقف‌گاه شترها بود. هم نبطی‌ها و هم عرب‌های جنوبی از راه ترابری این کالاها که به امپراتوری روم می‌رفت، سرمایه بسیار اندوختند.
لشگرکشی گالوس
[ویرایش]
گایوس آئلیوس گالوس دومین فرماندار رومی مصر بود که از ۲۶ تا ۲۴ پیش از میلاد سر کار بود. گزارش‌های لشگرکشی او به یمن از سوی استرابون، دیون کاسیوس و پلینیوس بازگو شده‌است. گزارش استرابون به‌ویژه پردامنه است او بیشتر آگاهی‌های خود را از خود آئلیوس گالوس، که دوستش بود، گرفته‌است. همچنين بخشی از پادشاهی سبا، سرزمین یمن امروزی، از سوی رومی‌ها Arabia Felix (به لاتین «عربستان حاصلخیز» یا «عرب خوش‌بخت») نامیده‌شد که نشان‌دهندهٔ آبادانی و فراوانی آن است.
آبیاری این فرآورده‌ها از سوی سد بزرگ مأرب انجام می‌شد. استرابون بازگو می‌کند که ایلاساروس در آن زمان فرمانروای حضرموت بود. آگوستوس به گالوس دستور داد تا در سال ۲۶ پیش از میلاد، لشگرکشی به فلیکس (یمن) عربستان انجام دهد، جایی که او باید پیمان‌هایی می‌بست که مردم عرب را فودراتی (یعنی دولت‌های مشتری) می‌ساخت، یا چنانچه ایستادگی می‌کردند آنها را زیر چیرگی خود درمی‌آورد. به گفته تئودور مومسن، آلیوس گالوس با ده هزار لژیونر از مصر کشتی گرفت و در Leuce Kome، بندر بازرگانی نبطیان در کرانه شمال باختری عربستان فرود آمد. جنبش‌های دیگر گالوس وابسته به یک راهنمای نبطی به نام سیلائوس بود که نشان داد غیرقابل‌اعتماد است. در پی راهنمایی نادرست سیلائوس، ارتش شش ماه زمان برد تا به مأرب، پایتخت سبائیان برسد. گالوس مأرب را یک هفته محاصره ناکام کرد و سپس ناچار به عقب‌نشینی شد. مومسن ریشهٔ این ناکامی را آمیخته‌ای از بیماری، زنجیره تأمین خیلی گسترده و اقلیم بیابانیِ سخت‌تر از آنچه رومی‌ها می‌پنداشتند، می‌داند. عقب‌نشینی گالوس به اسکندریه در شصت روز کامل شد. ناوگان رومی پشتیبان کامیابی بیشتری داشت. آنها بندر Eudaemon (عدن امروزی) را گرفتند و ویران کردند و راه بازرگانی روم به هند را پشتیبانی کردند.
منابع
[ویرایش]- همکاری‌کنندگان ویکی‌پدیا، «History of the Romans in Arabia»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی ۰۷ مهر ۱۴۰۱)