بخش دینور

بخش دینور
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	کرمانشاه
شهرستان	صحنه
مرکز بخش	دینور
دهستان‌ها	دینور ، حر ، کندوله
مردم
جمعیت	۱۶٬۳۴۴ نفر (۱۳۹۵)

دینور یکی از بخش‌های شهرستان صحنه در استان کرمانشاه در غرب ایران است.

تاریخچه

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵ دینور به عنوان بخش تابعه شهرستان صحنه محسوب می‌شود.

نام‌های قدیمی

این بخش در گذشته ماه کوفه نامیده می‌شده که بنا به روایتی به سبب تأمین خراج کوفه بوده و به روایتی دیگر به دلیل فتح آن بدست مردم کوفه ماه کوفه نامیده شده‌است.

شهر باستانی

مقالهٔ اصلی: دینور (شهر باستانی)

شهر باستانی دینور در اثر زلزله تخریب شده و هنوز آثاری از آن به صورت تپه‌ای باستانی در کنار روستای شیرخان وجود دارد. به دلیل وجود گسل فعال دینور این منطقه در طول سالیان همواره شاهد زلزله‌های متعددی بوده که آخرین آن بسال ۸۱ صدمات وسیعی به روستاهای منطقه وارد کرد.

نخستین زیستگاه بشر

تپهٔ تاریخی و باستانی شیخی‌آباد روستای کرتویج علیا دینور به عنوان نخستین زیستگاه بشر دوره نوسنگی در خاورمیانه شناخته شده‌است. در کاوش این تپه، تاریخ آن با قدمت ۱۱ هزار و ۸۰۰ سال حاصل شده که قدیمی تر از مجموعه گنج دره هرسین با قدمت ۱۰ هزار سال است که از قدمت کهن دینور حکایت دارد. [http://www.jamejamonline.ir/][5]

این بخش براساس مصوبه هیئت دولت به تاریخ ۱۳۸۹/۰۳/۱۲ به عنوان یکی از بخش‌های استان کرمانشاه به مرکزیت شهر دینور شناخته شد.

دشت دینور جزء دشت‌های مرتفع استان کرمانشاه می‌باشد که ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۵۰متر است و بین کوه‌های امروله و هجر قرار دارد که در این میان کوه امروله در شمال شهرستان صحنه با ارتفاع ۳٬۲۰۳متر چهارمین کوه مرتفع استان کرمانشاه می‌باشد.

دشت دینور ۲۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد ولی کل بخش دینور ۷۴۲ کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای آب و هوای کوهستانی است و جزء مراتع ییلاقی استان کرمانشاه قرار می‌گیرد. شغل اصلی مردم کشاورزی و دامداری و در بعضی از روستاها باغبانی است. دشت دینور دارای زمین‌های کشاورزی مرغوب و مستعدی می‌باشد، زمین‌های منطقه دینور استعداد فراوانی در زمینه تولید آفتابگردان، گندم و چغندرقند و … دارند.

بخش دینور از شمال به استان کردستان شهرستان کامیاران و از شمال و شمال شرق و شرق به شهرستان سنقر، از جنوب به بخش مرکزی صحنه، از غرب به دهستان بیلوار از توابع بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه و از سمت جنوب غربی به دهستان چمچمال از توابع بخش بیستون از شهرستان هرسین محدود می‌شود.

دینور دارای یک نقطه شهری به نام شهر دینور و سه دهستان به نام‌های دهستان دینور (مرکزی) به مرکزیت شهر دینور، دهستان حُر به مرکزیت روستای موئینه، دهستان کندوله به مرکزیت روستای کندوله تشکیل شده‌است.

وجه تسمیه

ابن خلکان می‌گوید: سمعانی در کتاب انساب آن را به فتح دال ضبط کرده ولی صحیح نیست. لفظ دینور در میان فارس و عرب مشترک بوده و تنها به یک تلفظ در کتاب‌های جغرافیای آمده‌است؛ ولی دربارهٔ وجه تسمیهٔ واژه دینور اختلاف نظر بسیاری وجود دارد: نام دینور از دو قسمت «دین» و «ور» تشکیل شده‌است. معلوم است که مردمان سرزمین ایران بخصوص مردمان باستانی اطراف رشته کوه‌های زاگرس تا قبل از پیدایش آیین زرتشت به دینور معروف بودند. توفیق وهبی دربارهٔ آیین کهن کردها می‌گویید: «تا قبل از ظهور آیین زرتشت مردمان اطراف رشته کوه‌های زاگرس پیرو آیین‌های «مهرپرستی»، «شیدا» یا «دئێوه» بودند؛ و یکی از پری و فرشتگان بزرگ این آیین که فرشتهٔ «قلم» بوده به «دین» معروف بوده‌است و آن‌هایی که مجسمه این فرشته را داشتند به «دینوران» شناخته می‌شدند.» مشخص است کسی که حامل این فرشته –دین- بوده‌است به «دینه‌ور» معروف بوده‌است، یعنی «صاحب و حامل دین». اما پس از پیدایش آیین زردتشت مردمان این سرزمین آیین قدیمی خود را کنار گذاشتند؛ اما نام دینور همچنان بر آن منطقه باقی ماند. برخی از تاریخ‌نویسان می‌گویند کلمه «دینور» از «دینه‌ور» که یکی از خدایان سریانی بوده‌است اقتباس شده‌است. برخی دیگر نیز معتقدند که این اسم از «دیونوسیوس» که یکی از خدایان یونانی بوده گرفته شده‌است. عبدالرحمان شیخ صوفی در کتاب صورالکواکب معتقد است که دینور به معنی «دین آور» بوده یعنی محلی که دین بدانجا آورده شده‌است. یاقوت حموی در معجم البلدان می‌نویسد: «ماه‌دینار اسم دینور بوده و اصلش از قدیم دیناوران بوده چرا که اهالیش دین زرتشت را بی اکراه و اجبار قبول کردند، بنابراین آن شهر را دین‌آوران گفتند نه به معنای دینار که زر است». ماه‌بهزادان نیز به دینور گفته می‌شده‌است این نام را برخی از متون تاریخی و از جملۀ طبری ذکر کرده‌اند.

ساکنان و اقوام دینور

از گذشته‌های دور دینور محل سکونت انسان‌ها و اقوام گوناگون بوده‌است، حتی نخستین سکونت‌گاه بشر حداقل در محدوده خاورمیانه در دینور و در تپۀ شیخی‌آباد در روستای کرتویج علیا دینور قرار دارد. ولی آنچه از منابع تاریخی معتبر آمده‌است که در گذشته و در دوران رونق دینور در این شهر مردم عرب و کُرد زندگی می‌کرده‌اند و از آنجایی که دینور به عنوان یک شهر ارتباطی مطرح بوده، اقوام و قومیت‌های گوناگون به آنجا رفت و آمد داشته‌اند. چنانچه در کتاب حدود العالم من المشرق و المغرب آمده: «دینور شهری است برابر وی (لمغان) بر کرانهٔ رود نهاده و اندر وی جای بازرگانان‌ست از همه خراسان و اندر وی بتخان‌هاست و اندرین شهر بازرگانان مسلمانند مقیم و این شهر آباد است یا نعمت». «دینور و شهر ژور شهرهای اند انبوه و بسیار نعمت و مردمانی آمیزه‌اند». در دوران امویان و عباسیان دینور بسیار آباد بود و اعراب توجه ویژه‌ای به سکونت در منطقه دینور داشتند و همین امر باعث شکوفایی بیش از پیش آن شد. در ایران زبان عربی زبان روزمرهٔ مهاجران عرب بود در پاره‌ای از شهرها نظیر دینور دارای شمار زیادی سکنهٔ عرب بود؛ ولی با این وجود می‌توان گفت که دینور همواره سکونتگاه اصلی اقوام کُرد بوده‌است. حمداله مستوفی در کتاب نزهت القلوب در سنه ۷۴۰ ه‍.ق با نام بردن از ۱۶ منطقه کردنشین دینور را یکی از ولایات اصلی کردستان برشمرده‌است. مهم‌ترین ایلات و اقوام کُرد دینور ایل‌های جلیلوند، زنگنه، مافی، کلیایی، حسنوند، یوسفوند، کاکاوند، کولیوند، ذوله، پایروند و … می‌باشند.

گروهی از کُردهای دینور لک‌ها هستند که در سال ۱۳۲۰ از منطقۀ سلسله و دلفان به دینور کوچانده شده‌اند و به گویش لکی الشتری و کاکاوندی تکلم می‌کنند. همچنین گروهی از مردم لر از نواحی خرم آباد و جنوب الشتر به دینور مهاجرت کرده اند.

ساکنان بخش دینور به زبان کردی با گویش مایانی(دینوری) سخن می‌گویند.

در دهستان کندوله کردهای هورامی بومی و نیز کردهای سوران که از شهرزور در نزدیکی سلیمانیه به این منطقه کوچ کردند نیز زندگی می‌کنند. در دهستان حر کردهای کلیایی نیز ساکن‌اند که به گویش و لهجۀ کردی خود که شامل کردی کلهری، مایانی و کلیایی است تکلم می‌کنند.

بیشتر ساکنان بخش دینور پیرو دین اسلام و شیعه ۱۲ امامی هستند؛ ولی در روستاهای جیحون آباد و ارمنی جان پیروان آیین یارسان نیز زندگی می‌کنند.

مکان‌های مذهبی دینور

1. امامزاده سیدشهاب الدین یا سی شاوء در روستای سید شهاب
2. امامزاده محمود شیرخان در روستای شیرخان
3. امامزاده عباسعلی در روستای بالاجوب
4. امامزاده پیرافته روستای کندوله
5. امامزاده محمدابراهیم در روستای پریان
6. امامزاده ابراهیم خلیل‌الله در روستای خلیل‌الله
7. امامزاده هفت سوار در روستای کنگ

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت بخش دینور در سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۶٬۳۴۴ نفر بوده‌است.

روستاها

روستاهای بخش دینور شهرستان صحنه

• • دهستان دینور

۱-تینمو سفلی،۲-تینمو علیا،۳-دستجرده سفلی،۴-دستجرده علیا،۵-مریم نگار،۶-کرج سفلی،۷-کرج علیا،۸-چمه،۹-کاکاوند،۱۰-جیحون آباد،۱۱-احمدآباد جیحون آباد،۱۲-احمدآباد مله ماس،۱۳-محمدآباد بانمله،۱۴-دوآبان،۱۵-میرطاهر،۱۶-چالاب قجر،۱۷-امام زاده اله،۱۸-عزیزآباد،۱۹-باباکمال،۲۰-چراغ آباد،۲۱-ینگیجه،۲۲-قیطاس آباد،۲۳-کله جوب درتنگ،۲۴-امیرآباد،۲۵-بالاجوب،۲۶-زیباجوب،۲۷-شاهمار،۲۸-خدرآباد،۲۹-ده خانجان،۳۰-طاهرآباد،۳۱-سیدشهاب،۳۲-پیرقاسم،۳۳-امین آباد،۳۴-حسن آباد سفلی،۳۵-حسن آباد علیا،۳۶-قلعه دهخانجان،۳۷-گیلانه،۳۸-ارمنی جان،۳۹-رشیدآباد،۴۰-سفیدخانی،۴۱-شیرخان،۴۲-کرکسار،۴۳-کله جوب علیا،۴۴-هریله،۴۵-جبارآباد،۴۶-ده آسیاب،۴۷-نظرآباد،۴۸-گونبان،۴۹-محمودآباد (ویرانه).

• • دهستان حر

۱-پشت کلان،۲-سربرزه،۳-سرتخت،۴-سنگ سفید،۵-سیاه دره،۶-کوره،۷-مله بید،۸-اشرف آباد،۹-بلشت،۱۰-پویان،۱۱-حرین،۱۲-سادول،۱۳-شاهپورآباد،۱۴-قلعه سبزی،۱۵-قزل دره،۱۶-کلکان آفتابرو،۱۷-کلکان نسار،۱۸-چوبینه،۱۹-دره خلیل،۲۰-سلطان آباد،۲۱-قره قاچ،۲۲-گیچی دره،۲۳-مویینه،۲۴-عبدل محمد،۲۵-جامیشان سفلی،۲۶-جامیشان علیا،۲۷-زحمانی،۲۸-شاه ویس آباد،۲۹-شوربلاغ،۳۰-قنداب سفلی،۳۱-قنداب علیا،۳۲-محمدآباد.

• • دهستان کندوله

۱-امیرآباد،۲-تازه آباد،۳-چشمه آلوچه،۴-خلیل الله،۵-سرچمن،۶-سیاه خانی،۷-قروجنک سفلی،۸-قروجنک علیا،۹-کرتویج سفلی،۱۰-کرتویج علیا،۱۱-گرماب،۱۲-ملحانه،۱۳-کری زاغه،۱۴-اسلام آباد بزه رود،۱۵-ترازوبره،۱۶-چشمه غلام ویس،۱۷-حجت آباد،۱۸-قلعه بزه رود،۱۹-کندوله،۲۰-شریف آباد،۲۱-پریان،۲۲-ازناب سفلی،۲۳-ازناب علیا،۲۴-چشمه بیگلر،۲۵-چشمه قنبر،۲۶-علی آباد،۲۷-کنگ،۲۸-کهریز.

جستارهای وابسته

• فهرست بخش‌های ایران