امپراتور
.svg)
امپراتور[الف] (به لاتین: Imperator) یک عنوان سلطنتی لاتین است که در طول تاریخ توسط بسیاری از فرمانروایان اروپایی استفاده شده است. این عنوان در آغاز برای فرماندهان بزرگ ارتش روم باستان به‌کار می‌رفت؛ ولی با سلطنتی شدن روم و از آنجا که شخص فرمانروا فرماندهٔ ارتش روم نیز به‌شمار می‌آمد و همچنین، با یگانگی دوبارهٔ روم پس از دوران سه فرماندهی نخستین این عنوان در معنای پادشاه به‌کار برده شد. عنوان امپراتور برای پادشاه مردی استفاده می‌شود که بر یک امپراتوری حکومت می‌کند. به زنان امپراتور امپراتْریس (به لاتین: imperatrix) گفته می‌شود که کاربردی تازه‌تر در تاریخ دارد و خواه می‌تواند به یک ملکه همسر یا ملکه حاکم اشاره داشته باشد.
تاریخ‌نویسان غربی مدرن به‌طور گسترده و بدون محدودیت از اصطلاح‌های «امپراتور» و «امپراتوری» به صورت نابهنگام و خارج از بافت رومی و اروپایی آن، برای توصیف هر کشور بزرگی از گذشته تا زمان حال استفاده کرده‌اند. گاهی این اشاره حتی به دولت‌های غیر سلطنتی و حوزه‌های نفوذ آنها نیز کشیده شده است؛ مانند امپراتوری آتن در اواخر قرن پنجم پیش از میلاد، امپراتوری آنژوین از دودمان پلانتاژنه و امپراتوری‌های شوروی و آمریکا در دوران جنگ سرد، بدون اینکه چنین امپراتوری‌هایی حتی رهبری به نام امپراتور داشته باشند که بیشتر منتقدان این شیوه را نادرست می‌دانند. از اواسط قرن هجدهم میلادی، یک «امپراتوری» به جای مرتبط بودن با عنوان حاکم آن، با مالکیت بر سرزمین‌های وسیع شناخته می‌شد.
جنگ جهانی اول را «جنگ مرگ امپراتوری‌ها» می‌دانند؛ زیرا چند امپراتوری مطرح جهان مانند امپراتوری روسیه، امپراتوری اتریش-مجارستان و امپراتوری عثمانی در این جنگ نابود شدند. واپسین امپراتوران باقی‌ماندهٔ جهان پس از جنگ دوم جهانی، امپراتور اتیوپی (و مدعی وراثت سلیمان و بلقیس) و سرانجام هیروهیتو امپراتور ژاپن بود. عنوان رسمی محمدرضا شاه پهلوی یعنی «شاهنشاه» نیز در منابع غربی آن زمان «امپراتور» ترجمه می‌شد. در حال حاضر تنها ژاپن است که دارای مقام امپراتور است.
در اروپا
[ویرایش]این عنوان در آغاز برای فرماندهان بزرگ ارتش روم باستان به‌کار می‌رفت؛ ولی با سلطنتی شدن روم و از آنجا که شخص فرمانروا فرماندهٔ ارتش روم نیز به‌شمار می‌آمد و همچنین، با یگانگی دوبارهٔ روم پس از دوران سه فرماندهی نخستین (تقسیم قوا میان کراسوس، پومپئی و ژولیوس سزار) این عنوان در معنای پادشاه به‌کار برده شد. نخستین کسی که عنوان سلطنتی امپراتور داشت، آگوستوس فرزندخواندهٔ ژولیوس سزار بود که با در هم شکستن اتحاد مارک آنتونی و کلئوپاترا و پایان دوران سه فرماندهی دوم به فرمانروایی مطلق روم رسید. پس از آن سنای روم لقب آگوستوس به معنی «حاکم کبیر» یا «بلندمرتبه» را به وی اعطا کرد و او نیز خود عنوان «امپراتور» را که تا آن هنگام به معنی فرماندهٔ کل قوا بود برای خود برگزید. از آن پس، فرمانروایان روم را به مناسبت وجههٔ نظامی، امپراتور می‌خواندند و به سبب آن که تا امپراتور نرون همگی از خانوادهٔ ژولیوس سزار بودند، سزار می‌نامیدند. از عهد دیوکلتیان در انتهای قرن سوم و ابتدای قرن چهارم میلادی و با تقسیم‌بندی‌های تازهٔ اداری، سه مقام امپراتور، آگوست و سزار از هم تفکیک شدند و مقام سزار، فروتر از امپراتور و آگوست شد و یک امپراتور بر چند آگوست و سزار، فرمان می‌راند. این سلسه مراتب در دستگاه اداری روم شرقی با جدیت رعایت می‌شد. واپسین فرمانروایان روم غربی هرچند که بنا به عادت، «امپراتور» خوانده می‌شوند، اما در واقع سزارها و بعضاً آگوست‌هایی بودند که امپراتوران روم شرقی برای مدیریت غرب امپراتوری معرفی می‌کردند و حق برتری را برای خویش حفظ می‌کردند. آخرین امپراتور روم غربی، رومولوس آگوستولوس نام داشت که در سال ۴۷۶ میلادی عزل شد و واپسین امپراتور روم شرقی نیز کنستانتین یازدهم بود در سال ۱۴۵۳ میلادی در جریان دفاع از قسطنطنیه جان باخت.
به‌طور کلی، «امپراتور» به عنوان بالاترین افتخار و مقام سلطنتی و بالاتر از پادشاه یا دیگر مقام‌ها در نظر گرفته می‌شوند. کاربرد این لقب به فقط روم باستان محدود نشد و پس از سقوط امپراتوری روم و در اروپای قرون وسطی نیز پادشاهان نیرومندی که بر چندین کشور و سرزمین فرمان می‌راندند را امپراتور می‌نامیدند. در اروپای غربی، عنوان امپراتور منحصراً توسط امپراتور مقدس روم استفاده می‌شد، که اقتدار امپراتوری او از مفهوم انتقال امپراتوری (به لاتین: translatio imperi) نشأت می‌گرفت؛ مطابق این مفهوم، آنها مدعی جانشینی اقتدار امپراتورهای روم بودند و خود را به نهادها و سنت‌های رومی مرتبط می‌کردند که بخشی از سیاست حکمرانی آنها بود.
جستارهای وابسته
[ویرایش]یادداشت‌ها
[ویرایش]- ↑ این واژه به صورت امپراطور نیز رواج دارد؛ اما شکل امپراتور درست می‌باشد.
منابع
[ویرایش]- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Emperor». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۱۱.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
