پرش به محتوا

ال (خدا)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ال
مجسمه ال، یافت شده در تل مگیدو
اطلاعات کلی
نامال، ئیل
اقامتگاهکوه لیل
سمبلگاو نر
همسراناشیره و همسران دیگر
فرزندانیم
سحر
عشتروت
عثتر
موت
شلیم
آنات
هدد

اِل یا ئیل (‎’Ēl یا ‎’Il، به صورت الف-لام نوشته می‌شود، مثلاً به اوگاریتی: 𐎛𐎍، به فنیقی: 𐤀𐤋،[۱] به عبری: אל‎، به سریانی: ܐܠ، به عربی: إل یا إله، هم ریشه با اکدی: ilu) یک کلمه سامی شمال غربی به معنای خدا یا الهه است که (به عنوان اسم خاص) به هر کدام از چندین خدای خاور نزدیک باستان اشاره دارد. یک هجی نادرتر، "ila"، است که نشان دهنده شکل گزاره‌ای [یا اسنادی] آن در اکدی قدیم و در زبان عموری است.[۲] این کلمه مشتق شده از کلمه دوحرفی کهن و مهجور شده ʔ‑L در زبان نیاسامی، به معنای «خدا» است.

خدایان خاصی که به عنوان ال یا ئیل شناخته می‌شدند شامل بزرگ‌ترین خدای دین کنعانی باستان،[۳] و عالی‌ترین خدای سامی‌های میان رودان در دوره پیشا-سارگونی می‌شود.[۴] ال پیش از یهوه خدای بنی‌اسرائیل بود اما نهایتاً در قرون نهم تا ششم پیش از میلاد با یهوه ترکیب شد.[۵] داستان بخشیده‌شدن اسرائیل به یهوه توسط ال نیز در یکی از نسخه‌های تورات باقی مانده‌است.[۶]

در میان هیتی‌ها، ال به الکونیرسا معروف بود. اگرچه ال در طول زمان در زبان های مختلف ظاهر و معانی متفاوتی پیدا کرد، اما همچنان به صورت ئیل یا ال در عبارات اسمی مرکب مانند اسماعیل، اسرائیل، دانیال، رافائل، میکائیل و جبرئیل وجود دارد.

شکل‌های زبان‌شناختی و معنی‌ها

[ویرایش]

در زبان‌های سامی شمال‌غربی، اِل یا ئیل یک کلمه عمومی برای هر خدا و همچنین نام یا عنوان خاص یک خدا بود که از دیگر خدایان به عنوان «اِل» متمایز بود.[۷] ال در راس بسیاری از پانتئون ها ذکر شده‌است. در برخی از متون دینی کنعانی/اوگاریتی، ال (اوگاریتی: 𐎛𐎍) به عنوان پدر خدایان، خدای آفرینش یا هر دو نقش، ظاهر می‌شود.[۸] با این حال از آنجایی که کلمه اِل گاهی به خدایی غیر از «خدای برتر ال» اشاره می‌کند، در این مورد که آیا به عنوان نام خاص خدای برتر ال به کار رفته یا به معنای کلی خدا، به هر خدای دیگری اشاره دارد، مبهم است. به عنوان مثال در متون اوگاریتی، "ال ملک" به معنای "ال پادشاه" است اما "ال هَدَد" به معنای "خداوند هدد" ترجمه می‌شود.[۹] در زبان اوگاریتی، شکل جمع ال «الهم» (به معنای خدایان) است که معادل «الوهیم» در زبان عبری است. در متون عبری این کلمه توسط مفسران کتاب‌مقدس از نظر معنایی مفرد برای "خدا" تفسیر شده‌است.

توسعه تاریخی

[ویرایش]

شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تصور کنعانیان/فنیقی‌ها و آرامی‌ها از ال اساساً همان تصور عموری‌ها از ال است که در قرن ۱۸ قبل از میلاد رایج شد، اما منشأ آن در دوره پیش از سارگونی است. به احتمال زیاد مناطق مختلف دیدگاه‌های متفاوتی از ال داشته‌اند. در مناطقی که خط آنها به خط میخی اکدی در طول هزاره دوم پیش از میلاد است، نام افراد و ذکر ال (ilu) یافت میشود. این اصطلاح در واقع توسط ایدئوگرام دیگیر نوشته شده است که به عنوان یک تعیین کننده برای الوهیت عمل می کند. در نام‌های عموری‌ مانند همه زبان‌های سامی غربی نیز ال یافت می‌شود. قبل از این گواهی‌ها که مربوط به آغاز هزاره دوم پیش از میلاد است، ممکن است در متون کتابخانه سلطنتی ابلا (محل باستان‌شناسی تل مردیخ، در سوریه) از قرن ۲۴ پیش از میلاد، شکلی باستانی از نام ال وجود داشته باشد. جایی که یک خدا با نام "Ilu" با خوانش نامطمئن یافت میشود که به خدای سومری انلیل شبیه‌سازی شده است. این نام در سرلیستی از خدایان به عنوان جد خدایان یا پدر همه خدایان یافت می شود.[۱۰].

آلفونسو آرچی پیشنهاد کرده‌است که ال تنها در هزاره دوم پیش از میلاد تحت تأثیر باورهای بین‌النهرین و هوری در مورد نسل‌های متوالی خدایان اجدادی، در میان گویشوران زبان‌های سامی غربی به عنوان جد خدايان توسعه یافت.[۱۱]

متون پیش سینائی، فنیقی، آرامی و هیتی

[ویرایش]

یک کتیبه باستانی نیاسینایی که در صحرای سینا یافت شده است حاوی کلمات "El id 'olam" است که ویلیام آلبرایت آن را به "ال (خدای) ابدیت" ترجمه کرده است. در استوانه ای که در تل لاچیش یافت شده و مربوط به سلطنت آمنهوتپ دوم است، به خدای مصری پتاح لقب "ḏū gitti" داده شده است، که به "خدای جت" (یک شهر فلیسطیه)، ترجمه شده‌است. همچنین این عنوان در کتیبه‌ای دیگر نیز یافت شده. فرانک مور کراس در مطالعات خود تأکید می کند که چگونه پتاح مانند کتیبه ال در سینا غالباً "خدای ابدیت" خوانده می شود، و حدس می‌زند که ممکن است این همذات پنداری ال با پتاح باشد که منجر به اطلاق لقب ابدی (Olam) به ال شده است.[۱۲] هرچند در متون اوگاریتی، پتاح ظاهراً با خدای صنعتگر کوثر-وا-خاسیس شناخته می شود.[۱۳] با این حال ارتباط دیگری با فرشته مندائی پتاحئیل دیده می شود که نامش ترکیبی از دو اصطلاح پتاح و ئیل است.[۱۴]

نام رافائیل یا رافا-ال، به معنای "خدا شفا داده" در اوگاریت، تقریباً در سال ۱۳۵۰ قبل از میلاد در یکی از نامه‌های عمارنه که در تل الحسی از حاکم لاچیش یافت شده است، گواهی شده است.[۱۵]

یک طلسم کتیبه‌شده فنیقی قرن هفتم قبل از میلاد از ارسلان تاش ممکن است به ال اشاره داشته باشد. متن را روزنتال به شرح زیر ترجمه کرده است:

یک پیوند ابدی برای ما ایجاد شده‌است. آشور آن را برای ما برپا کرده‌است، و همه موجودات الهی و اکثریت گروه جمیع مقدسین، از طریق پیوند آسمان و زمین برای همیشه...[۱۶]

با این حال، کراس متن را به این صورت ترجمه کرده‌است:

ازلی (Olam) با ما عهد بسته است. اشیره با ما (پیمان) بسته است. و همه پسران ال، و شورای بزرگ همه مقدسین. با سوگند آسمان ​​و زمین کهن.[۱۷]

در برخی از کتیبه‌ها نام «Ēl qōne 'arṣ» (به پونی: 𐤀𐤋 𐤒𐤍 𐤀𐤓𐤑) به معنای «ال خالق زمین» به چشم می‌خورد. حتی این جمله در یک کتیبه متأخرتر در لپتیس ماگنا، در تریپولیتانیا که مربوط به قرن دوم است، یافته شده‌است. در متون هیتی این نام به الکونیرسا تبدیل شده‌است، این الکونیرسا به عنوان شوهر اسردو (اشیره) و پدر ۷۷ یا ۸۸ فرزند ظاهر می شود.[۱۸] در یک سرود هوری ال "il brt" و il" dn" نامیده می شود، که توسط کراس به ترتیب به "ال عهد" و "ال قاضی" ترجمه شده‌ است‌.[۱۹]

اوگاریت و کنعان

[ویرایش]
طرحی با مداد از اصل استل اوگاریتی، که روی آن خدای ال از مردی نجیب (شاید پادشاه اوگاریت) پیشکشی دریافت می کند.

برای کنعانیان و در کل منطقه شام ​​باستان، ال یا ئیل خدای برتر، پدر بشریت و همه مخلوقات بود. [۲۰] بیشتر اطلاعات در مورد خدای اوگاریتی ال در شمال سوریه باستان یافت شده است و مربوط به نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد است اما به سنت‌های قدیمی‌تر برمی گردد. در اساطیر اوگاریتی ال پدر خدایان بسیاری از جمله بعل (هَدَد)، یم و موت است، که هر کدام دارای ویژگی های مشابهی با خدایان یونانی/رومی: زئوس (خدای طوفان و هوا)، پوزئیدون (خدای دریا) و هادس (خدای مرگ) داشتند. ال (ایزد آسمان/معادل ساترن) و پسر بزرگش بعل/هدد (ایزد زمین/معادل ژوپیتر) هر دو دارای نماد گاو نر هستند و هر دو شاخ گاو را بر روی سر خود دارند. در اساطیر قدیمی‌تر اوگاریتی، ال جایگاهی فعال در راس پانتئون اوگاریتی دارد اما در داستان‌های بعدی و به مرور بعل جایگزین او می‌شود.

همان‌طور که در الواح گلی اوگاریت ثبت شده است، ال شوهر الهه اشیره است. این زوج در بالاترین مرتبه میان خدایان کنعانی/اوگاریتی قرار داشتند. ال به همراه همسرش اشیره در چادری بر بالای کوهی زندگی می‌کرد که تمام آب شیرین جهان از پایه آن سرچشمه می‌گرفت. خانه او نیز به عنوان سرچشمه رودخانه‌ها، در میان تلاقی دو ژرفا توصیف شده‌است‌.[۲۱]

سه فهرست پانتئون یافت شده در اوگاریت با نام چهار خدا آغاز می‌شود: ایلیب ('il-'ib)، ال (ʼĒl)، دگنو (Dagnu) و بعل زفون (Ba'l Ṣapān).[۲۲] اگرچه در اوگاریت داگون و بعل دارای معابد مهمی بودند، ولی هیچ معبدی وقف شده برای ال وجود نداشت. جوزف فونتنروز در سال ۱۹۵۷ استدلال کرد که در اوگاریت، داگون (پادشاه و پدر خدایان سوری) گاهی با ال یکی شناخته می‌شد. او توضیح می‌دهد که با توجه به این که در اوگاریت هیچ معبدی برای ال وجود نداشته ولی داگون، که دارای معبد مهمی در اوگاریت بوده در متون اساطیری راس شمرا نادیده گرفته شده‌است. در اساطیر اوگاریتی داگون فقط پدر بعل است ولی آنات دختر ال، خواهر بعل است.[۲۳] تحقیقات جدیدتر نشان می دهد که شواهد برای شناسایی داگون با ال در هر صورت غیرمرتبط است.[۲۴] در فهرست‌های خدایی، ال با کوماربی در دین هوری و انلیل در ادیان میانرودان برابری می‌شد تا مستقیماً با داگون.[۲۵]

شخصیت و تجسم

[ویرایش]

شخصیت و عناوین

[ویرایش]

به‌طور مکرر از ال در متون اوگاریتی، ال پادشاه (il milk)[۲۶]He is bny bnwt ("Creator of creatures"),[۲۷]، خالق مخلوقات (bny bnwt)، پدر خدایان (abū banī 'ili)[۲۸] و پدر انسان (ab adm)[۲۷] نام برده می‌شود. نام‌های «ابدی»، «خالق» یا «خالق باستانی» عنوان‌های مشخصه ال در افسانه‌ها و عبادت‌های کنعانی هستند. او پدرسالار شما (ḥātikuka) است. ال ریش خاکستری باستانی، پر از خرد، پادشاه (malku)، پدر سال ها (ab šnm) و ال جنگجو (El gibbōr) است. او همچنین شخص بخشنده، خدای مهربان (lṭpn ʾil d pʾid) و مهربان و مقدس (lṭpn wqdš) نامیده می شود.[۲۹]

شخصیت پردازی ال در متون اوگاریتی همیشه مطلوب نیست. اقتدار او بدون تردید است، اما گاهی اوقات مورد تهدید یا تمسخر قرار می گیرد. او در نقش ناتوانی «هم خنده دار و هم رقت انگیز» است. اما بر اساس نظریه برخی از محققان این شخصیت پردازی احتمالاً یک تفسیر نادرست از متون یافت شده است. زیرا ال روابط تکمیلی با خدایان دیگر داشت. تمامی تفاوت های ال با سایر خدایان، مربوط به عملکرد بود. به عنوان مثال، ال و بعل پادشاهان الهی بودند اما ال اجرایی بود در حالی که بعل نگهدارنده کیهان بود.[۳۰]

شمایل‌نگاری

[ویرایش]
مجسمه برنزی طلاکاری شده ال به صورت نشسته، یافت شده در راس شمره. قرن ۱۴ قبل از میلاد. موزه ملی دمشق.

ال به شکل انسان و در لباس سلطنتی به تصویر کشیده شده‌است. در نقش برجسته سنگی از اوگاریت که اکنون در موزه ملی حلب در سوریه قرار دارد، ال به صورت شاهی ریشدار با شاخ (نماد او) به تصویر کشیده شده است. او روی تخت پادشاهی خود نشسته است و یک پادشاه اوگاریتی در حال تقدیم پیشکش به او است. در بالای آنها چرخ خورشید بالدار قرار دارداست. در مجسمه دیگری در موزه دمشق، ال به صورت نشسته روی صندلی بدون تکیه‌گاه به تصویر کشیده شده است.

در مجسمه برنزی کشف شده در تل هازور، ال به صورت پادشاهی بی‌ریش ظاهر می شود که بر تختی نشسته و دست چپش قطع شده است. روی تاج بلند آن نقش برجسته درخت زندگی با حیوانات شاخدار در دو طرف آن (نقوش درخت و بز) دیده می شود. در تمام مجسمه ها او نشسته است، لباس بلندی پوشیده است که تقریباً تا کفش هایش می رسد، پاهایش به موازات زمین یا پایه قرار دارد، دست راستش به نشانه تبرک بالا رفته و تاج بلندی بر سر او است.[۳۱]

اسطوره‌شناسی

[ویرایش]

اسطوره چرخه بعل

در چرخه بعل اوگاریتی، ال با داشتن مجموعه ای از خدایان در کوه لیل (احتمالا به معنای شب) معرفی شده‌است. او همچنین ساکن در چشمه‌های دو رودخانه در چشمه دو ژرفا است. بر اساس برخی از تفسیرهای متن، ال در چادر زندگی می کند که ممکن است توضیح دهد که چرا او معبدی در اوگاریت نداشته. ممکن است در مورد رودخانه‌ها و چشمه‌های دو ژرفا به نهرهای واقعی یا به منابع اسطوره‌ای اقیانوس آب شور و منابع آب شیرین زیر زمین یا به آب‌های بالای آسمان و آب‌های زیر زمین اشاره داشته باشد.

در قسمت «کاخ بعل»، خدای بعل حداد «هفتاد پسر اشیره» را به مهمانی در کاخ جدیدش دعوت می کند. احتمالاً این پسران اشیره توسط ال به دنیا آمده‌اند. در عبارات بعدی به نظر می رسد که آنها به‌طور کلی خدایان یا حداقل بخش بزرگی از آنها هستند. تنها پسران ال که در متون اوگاریتی به‌طور جداگانه نام برده شده اند عبارتند از یم (خدای دریا)، موت (خدای مرگ) و عثتر که ممکن است رئیس یا رهبر اکثر پسران ال باشند. بعل حداد را چند بار پسر ال می‌نامید تا پسر داگون (که معمولاً او را پسر داگون می نامند). احتمالاً به این دلیل که ال در مقام یک پدر قبیله‌ای برای همه خدایان است.

اسطوره تولد خدایان سپیده‌دم و غروب

لوح اساطیری اوگاریتی که ازدواج ال و تولد فرزندان الهی او را بازگو می کند (قرن ۱۴-۱۳ پیش از میلاد، موزه لوور.

طبق متن اسرارآمیز شحر و شالم یافته شده در اوگاریت، ال به سواحل دریا رفت و دو زن را دید که بالا و پایین می‌پرند. ال تحریک شد و آن دو را با خود برد. بعد پرنده‌ای را با پرتاب عصا به سوی آن کشت و آن را روی آتش کباب کرد. او از آن زنان خواست که به او بگویند چه زمانی پرنده کاملاً پخته می‌شود و همچنين او را به عنوان شوهر یا پدر خطاب کنند، زیرا او پس از آن با آنها همان‌طور که آنها او را صدا می‌کنند رفتار می‌کند. آنها ال را با عنوان شوهر سلام می‌کنند. سپس ال با آنها دراز کشید و آنها شحر ( خدای سپیده‌دم) و شالم ( خدای غروب) را به دنیا آوردند. دوباره ال با زنانش دراز کشید و همسرانش «خدایان بخشنده»، «شکافان دریا» و «فرزندان دریا» را به دنیا آوردند. نام این همسران به صراحت ذکر نشده است، اما برخی از عناوین گیج کننده در ابتدای گزارش، از الهه اشیره (همسر اصلی ال) و الهه رحمایو نام برده شده‌است‌.[۳۲]

اسطوره هیتی

ال همچنین با اسطوره هیتی (با منشأ کنعانی)، اسطوره الکونیرسا و اشیره شناخته می شود. نام ال به الکونیرشاگ تبدیل شده‌است و در آنجا هم همسرش اشیره (هیتی: اسردو) است. این متن همچنین از رقابت بین ال و بعل خبر می دهد. متن تکه تکه آن موجب شده‌است نشود درک کاملی از روایت داشت. در ابتدا اشیره تلاش می کند تا بعل را که پیشنهاد های او را رد می کند، اغوا کند. در مواجهه با این شکست، به بعل نزد ال (الکونیرسا) تهمت می زند و آن دو با هم متحد می شوند تا بعل را مجازات کنند. آنات سپس به کمک بعل می آید. باقی داستان نامفهوم است. در هر صورت این اسطوره توانایی این را دارد که وجود اسطوره های دیگر مربوط به خدایان کنعانی را در خارج از اوگاریت نشان دهد.

گزارش‌های یونانی

[ویرایش]

روایت‌های سانچونیاتون فنیقی: معدلسازی با کرونوس یونانی

شجره‌نامه خدایان فنیقی بر اساس روايات باقی مانده از نویسنده فینیقی سانچونیاتون. در این لیست ال که با خدای یونانی کرونوس شناخته میشود فرزند آسمان و زمین است.[۳۳]

گزارش‌های نویسنده یونانی فیلون بیبلوسی از روایت نویسنده فینیقی سانچونیاتون به نقل از یوسبیوس، دارای حاوی اطلاعات مهم از اساطیر و پانتئون فنیقی است. در این گزارش‌ها ال (که به الوس ترجمه شده و توسط همتای یونانی خود، کرونوس شناخته میشود) اولین خدا یا خدای خالق نیست. ال خود پسر آسمان (معادل اورانوس) و زمین (معادل گایا) است.[۳۳] آسمان و زمین نیز خود فرزندان خدایی به نام علیون هستند.[۳۴] ال برادر خدای بیتئیل، داگون، الهه‌های عشتروت (معادل آفرودیته)، رئا (احتمالاً اشیره) و بلات (معادل دیونه) و خدای ناشناخته ای است که با اطلس یونانی برابر است. ال پدر پرسفونه و آتنا (احتمالاً آنات) است.[۳۳]

در ابتدا آسمان و زمین در خصومت از یکدیگر جدا شدند، اما آسمان اصرار داشت که با زور خود بر روی زمین ادامه یابد و تلاش می‌کند تا فرزندان حاصل از چنین پیوندی را نابود کند. سرانجام، ال با توصیه دخترش آتنا (آنات) و خدای هرمس تریسمجیستوس (شاید تحوت)، با داس و نیزه ای آهنین به پدرش آسمان حمله می‌کند و به همراه متحدان نظامی‌اش پادشاهی آسمان را به دست می‌آورد.[۳۳] در قسمت بعدی توضیح داده شده است که ال آسمان را اخته کرد. یکی از زنان آسمان (که به داگون برادر ال داده شد) قبلاً توسط آسمان حامله بود. پسری که از این پیوند متولد شد، دماروس یا زئوس نام داشت، اما زمانی آدودوس نام داشت که آشکارا آداد (حداد) یا همان بعل متون اوگاریتی است که اکنون متحد پدربزرگش آسمان می شود و شروع به مبارزه‌ با ال می کند. در این روايات ال در درجه اول به عنوان یک جنگجو به تصویر کشیده می شود. در منابع اوگاریتی بعل حداد نقش جنگجو را دارد و ال صلح آمیز است و ممکن است سانچونیاتون سنت‌های قبلی را به تصویر بکشد که بیشتر در مناطق جنوبی کنعان جریان داشته‌است.[۳۳]

ال سه همسر دارد، خواهران یا خواهران ناتنی‌اش آفرودیته/عشتروت، رئا (احتمالاً اشیره) و دیونه که توسط سانچونیاتون با بعلات جبیل، الهه جبیل شناخته می‌شود، شهری که سانچونیاتون می‌گوید ال آن را تأسیس کرده.

همچنین گفته می‌شود که ال پسر خود سدیدوس (نامی که برخی از مفسران گمان می‌کنند ممکن است شکل تحريف شده شدای، یکی از القاب کتاب مقدس باشد) را به قتل رساند (قربانی میکند) و یکی از دخترانش را نیز سر برید. بعدها شاید با اشاره به همین مرگ سدیدوس گفته می‌شود:

اما کرونوس پس از وقوع بیماری و مرگ و میر، یگانه پسر خود را به عنوان قربانی سوختنی به پدرش آسمان تقدیم می کند و خود را ختنه می کند و یاران خود را نیز مجبور به انجام این کار می کند.

شرح کامل تری از قربانی توسط فیلون بیبلوسی نقل می‌شود:

این رسم پیشینیان بود که در بحران های بزرگ، حاکمان یک شهر یا ملت برای جلوگیری از ویرانی مشترک عزیزترین فرزندان خود را به عنوان قربانی برای دیوهای انتقام گیرنده تقدیم می کردند. و کسانی که به این شیوه تقدیم می‌شدند با مناسک عرفانی قربانی شدند. سپس کرونوس که فنیقی ها او را الوس می نامند که پادشاه کشور بود و متعاقباً پس از مرگ او به عنوان ستاره زحل خدایی شد، توسط یک پوره از کشور به نام آنوبرت یک پسر یگانه داشت که به همین دلیل او را ایدود نامیدند. تنها موجودی که هنوز در میان فنیقی ها به این نام خوانده می شود. و هنگامی که خطرات بسیار بزرگ جنگ کشور را فرا گرفت، پسرش را لباس سلطنتی پوشاند و قربانگاهی آماده کرد و او را قربانی کرد.

جستار های وابسته

[ویرایش]

دین کنعانی

بعل

انلیل

اشیره

هدد

داگون

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ «Online Phoenician Dictionary». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۱۷.
  2. ↑ Cross 1997, p. 14.
  3. ↑ Matthews, Victor Harold (August 2004). Judges and Ruth. New Cambridge اible Commentary. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00066-6. LCCN 2003053218. OCLC 52380969
  4. ↑ Gelb, I. J. (1961), Old Akkadian Writing and Grammar (2nd ed.), University of Chicago, retrieved 30 April 2015
  5. ↑ Smith 2002, p. 8٬33–34.
  6. ↑ Smith 2010, pp. 139–140 and chapter 4.
  7. ↑ Smith 2001, p. 135.
  8. ↑ Leeming 2005, p. 118.
  9. ↑ Rahmouni 2007, p. 41.
  10. ↑ Victor Harold Matthews, Judges and Ruth, Cambridge University Press, 2004.
  11. ↑ Archi 2013, p. 18.
  12. ↑ Cross 1973, p. 19.
  13. ↑ Wyatt 2002, p. 43.
  14. ↑ Smith, H. (1956). "The Relationship of the Semitic and Egyptian Verbal Systems. By T. W. Thacker. pp. xxvi 341. Geoffrey Cumberlege. Oxford, 1954. 42s". Journal of the Royal Asiatic Society. 88 (1–2): 102–103. doi:10.1017/S0035869X00114728. S2CID 162288496.
  15. ↑ Robert William Rogers, ed., Cuneiform Parallels to the Old Testament (New York: Eaton & Mains, & Cincinnati, Ohio: Jennings & Graham, 1912), pp. 268–278.
  16. ↑ Rosenthal 1969, p. 658.
  17. ↑ Cross 1973, p. 17.
  18. ↑ Binger 1997, p. 92.
  19. ↑ Cross 1973, p. 39.
  20. ↑ Kugel 2007, p. 423.
  21. ↑ "Wiggins, Rev. Clare Aveling, (died 7 July 1965), (retired)". Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  22. ↑ Cross 1973, p. 14.
  23. ↑ Fontenrose 1957, pp. 277–279.
  24. ↑ Feliu 2003, p. 301.
  25. ↑ Güterbock 1983, pp. 325–326.
  26. ↑ Cross, Frank Moore (1962). "Yahweh and the God of the Patriarchs". The Harvard Theological Review. 55 (4): 225–259. doi:10.1017/S0017816000007914. JSTOR 1508722 – via JSTOR.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ Cassuto, Umberto. The Goddess Anath: Canaanite Epics on the Patriarchal Age. Bialik Institute, 1951, p. 42–44 (in Hebrew)
  28. ↑ Cross Jr., Frank Moore (1962). "Yahweh and the God of the Patriarchs". The Harvard Theological Review. 55 (4): 225–259. doi:10.1017/S0017816000007914. JSTOR 1508722 – via JSTOR.
  29. ↑ [Lewis, Theodore J. (2020). The Origin and Character of God: Ancient Israelite Religion through the Lens of Divinity. Oxford University Press. pp. 73–118. ISBN 978-0190072544. Lewis, Theodore J. (2020). The Origin and Character of God: Ancient Israelite Religion through the Lens of Divinity. Oxford University Press. pp. 73–118. ISBN 978-0190072544.] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  30. ↑ Lewis, Theodore J. (2020). The Origin and Character of God: Ancient Israelite Religion through the Lens of Divinity. Oxford University Press. pp. 73–118. ISBN 978-0190072544.
  31. ↑ Izak Cornelius, Herbert Niehr: Götter und Kulte in Ugarit. Kultur und Religion einer nordsyrischen Königsstadt in der Spätbronzezeit. Verlag Philipp von Zabern, Mainz 2004, S. 44f, ISBN 3-8053-3281-5
  32. ↑ van der Toorn et al., 1999, pp. 755-6
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ ۳۳٫۳ ۳۳٫۴ Miller, Patrick D. (1967-10). "El the Warrior". Harvard Theological Review (به انگلیسی). 60 (4): 411–431. doi:10.1017/S0017816000003886. ISSN 0017-8160. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  34. ↑ Hurowitz, Victor Avigdor; van der Toorn, Karel; Becking, Bob; van der Horst, Pieter W. (2002-01). "Dictionary of Deities and Demons in the Bible". The Jewish Quarterly Review. 92 (3/4): 497. doi:10.2307/1455453. ISSN 0021-6682. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ال_(خدا)&oldid=40037954»