اسپینوسور

اسپینوسور; محدودهٔ زمانی: ژوراسیک تا کرتاسه پسین، ۱۱۲ تا ۹۳٫۵ میلیون سال پیش PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	اسکلت بروز شده اسپاینوسورس ساخته شده از رو نمونه فسیل FSAC-KK-11888 در حالت شنا، موزه تاریخ طبیعی فیلد، شیکاگو، این اسکلت همچنین براساس جدیدترین فسیل‌هایی که تا سال ۲۰۲۳ یافت شدند تخمین و ساخته شده‌است، این حالت اسکلت براساس مطالعات و تحقیقات سال ۲۰۲۲ که ادعا می‌کنند اسپاینوسورس یک متخصص آبزی بوده و رفتاری جستجوگرانه در زیر آب داشته فرم داده شده‌است.
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	خزندگان
بالاراسته:	دایناسورها
راسته:	خزنده‌کفلان
زیرراسته:	ددپایان
تیره:	تیغه‌پشتان
سرده:	اسپینوسور; استرومر، ۱۹۱۵
گونه‌ها
	اسپینوسور مصری; اسپینوسور مراکشی;

اِسپینوسورس یا تیغ‌سور (نام علمی: Spinosaurus) یک سرده از دایناسورهای تروپود گوشت‌خوار و یکی از بزرگ‌ترین گوشت‌خوارانی است که بر روی زمین پا گذاشته و متعلق به خانواده تیغه‌پشتان است که در میانه دوره کرتاسه و بین ۱۱۲ تا ۹۳٫۵ میلیون سال پیش در شمال آفریقا زندگی می‌کرده. اسپینوسور در ردیف بزرگ‌ترین دایناسورهای گوشت‌خوار تاریخ است. این دایناسور از لحاظ طول و ارتفاع از جیگانوتوسور و تیرانوسور نیز بزرگ‌تر و قد بلندتر بوده که البته این دو را مدیون دم بلند و پارویی مانندش و بخش بادبانی شکل پشتش است، این حیوان طول آن به حدود ۱۴ تا ۱۵ متر می‌رسیده‌است اما از لحاظ توده بدنی، هیکل و وزن از دیگران رقیبان تروپود خود در رده پایین‌تری قرار می‌گیرد، این دایناسور بر خلاف تصورات گذشته با کشف فسیل‌های بیشتر دانشمندان با این نتیجه رسیدند که اسپاینوسورس برخلاف دیگر خویشاوندان خود به نسبت پاها و اندام عقبی آن بسیار کوتاه‌تر از آنچه که قبلاً تصور می‌شد بوده‌است و بر اساس جدیدترین اطلاعات چیزی بین ۸ تا ۹ تن برای این حیوان وزن تخمین زده شده‌است (البته بر اساس مطالعات جدید بر روی این جانور، وزن این جانور را ۸٫۳ تن قرار دادند. اسپاینوسورس ماهی‌خوار بوده و این موضوع را می‌توان از پوزه بلند و تمساح‌مانند و نیز دندان‌های مخروطی آن دریافت. این دایناسور در زیستگاه خود با دایناسور گوشت‌خوار بزرگ دیگری به نام کارکارودونتوسور هم‌زیستی داشته‌است. البته این موضوع کمی عجیب است زیرا در یک جامعه زیستی معمولاً تنها یک شکارچی رأس هرم غذایی وجود دارد و این دو دایناسور گوشت‌خوار بزرگ در یک زمان و در یک مکان می‌زیسته‌اند. این‌طور توجیه می‌شود که شکارهای اسپینوسور با شکارهای کارکارودونتوسور کاملاً متفاوت بوده و اسپینوسور بیشتر از ماهی‌ها و پتروسورها و دایناسورهای کوچک تغذیه می‌کرده. البته این به این معنی نیست که نمی‌توانسته روی زمین شکار کند بلکه در زمان خشکسالی از جانوران نوجوان و لاشه دایناسورهای بزرگ هم تغذیه می‌کرده‌است، این دایناسور در دو گونه مصری و مراکشی می‌زیسته و گونه مصری و مراکشی روی دو پای عقبی خود راه می‌رفته‌است. سنگواره‌های یافت شده در اسپینوسور نشان می‌دهد که در ستون فقرات بلند شکسته شده این دایناسور اثرات گاز گرفتگی کارکارودونتوسور را نشان می‌دهد و حاکی از این است که کارکارودونتوسور قادر به شکار اسپینوسور بوده‌است، این دایناسور گرچه بسیار بزرگ بوده و دست‌های بلند و خطرناکی داشته اما بر اساس کشفیات دیرینه‌شناس مراکشی آلمانی نیزار ابراهیم در سال ۲۰۱۴ در منطقه کم‌کم در جنوب شرقی کشور مراکش نشان داد این دایناسور تفاوت بسیار عمده ای با خویشاوندان دیگر خود همچون باریونیکس و سوکومیموس داشته چون اندام عقبی و پاهای اسپاینوسوروس بسیار کوتاه‌تر و کوچکتر از آنچه که قبلاً تصور می‌شد بوده‌است، این مسئله باعث می‌شده این حیوان بسیار کندتر و ضعیف تر روی خشکی باشد زیرا بادبان عقبی این حیوان در برابر شکارچیان بزرگ دیگر بسیار آسیب‌پذیر بوده‌است، این کشفیات جدید اما باعث شد دانشمندان و دیرینه‌شناس به آبزی بودند این دایناسور بیشتر باور پیدا کنند، بر اساس نظرات برخی از دانشمندان از جمله نیزار ابراهیم معتقد هستند کف پاهای این دایناسور شباهت جالبی به پاهای اردک داشته و این شباهت می‌تواند نشان دهد که اسپاینوسورس بیشتر برای زندگی در آب تکامل یافته بوده، این فرضیه در سال ۲۰۱۸ با کشف بخش بیشتری از اسکلتی که در سال ۲۰۱۴ پیدا شد دانشمندان را بیشتر از قبل متقاعد کرد که این حیوان شاید اولین دایناسور آبزیی بوده‌است که پا روی زمین گذاشته، پیدا شدن بخشی از استخوان‌های دم این حیوان در حفاری سال ۲۰۱۸ نشان داد که اسپاینوسورس دمی پارو مانند و انعطاف‌پذیر شبیه به کروکودیل‌ها و مارماهی‌ها داشته که به این دایناسور کمک می‌کرده تا با قدرت و توان بیشتری در رودخانه‌ها و تالاب‌های شمال آفریقا به راحتی شیرجه بزند و در اعماق آنها شنا کند.

در حالیکه شکار کارکارودونتوسور معمولاً خزنده‌پایان بزرگ بوده‌است. با کشف استخوان‌هایی که در مراکش به دست آمد بسیاری از سوالات و نقاط گمشده آن پیدا شد. این استخوان‌ها که یک حفار مراکشی به کلکسیونی می‌فروشد و بعد به دست پژوهشگران ایتالیایی می‌رسد، چهل درصد از پیکر جاندار را شامل می‌شده که امری نادر است و باعث شد تا شکل دقیق‌تری از دایناسور به دست دهد. باستان‌شناسان در واشینگتن با این اسکلت به دست آمده و نقاشی‌هایی که اشترومر از کشفیات خود به جا گذاشته بود و تطبیق برخی استخوان‌ها با خویشاوندان نزدیک اسپاینوسورس به این نتیجه رسیدند که اسپاینوسورس یکی از بزرگ‌ترین دایناسورهای تروپود شناخته شده روی زمین و شمال آفریقاست که در سه دوره زمین‌شناسی زندگی می‌کرده‌است. او بیشتر وقت خود را در آب و گاهی هم در خشکی، و با دایناسورهایی به نام روگپس و کارکارودونتوسور زندگی می‌کرده‌است. دستان اسپاینوسورس نیز بلند و قدرتمند بوده که این ویژگی توان بسیار بیشتری برای شنا کردن و شیرجه زدن آن در آب به او می‌داده‌است.

واژه‌شناسی

واژه اسپینوسور از دو واژه (spine) به معنای تیغ و خار و (saurus) به معنای مارمولک تشکیل شده‌است.

تاریخچه

بقایای اسپینوسور اولین بار در دره بحریه در مصر در سال ۱۹۱۲ میلادی یافت شده‌است؛ و به‌وسیله دیرینه‌شناس آلمانی ارنست استرومر در سال ۱۹۱۵ اسپینوسور نامگذاری شده‌است. برخی از سنگواره‌های آن در حین انتقال به موزه داچز مونیخ آلمان تخریب شدند. باقیماندهٔ استخوان‌ها نیز در سال ۱۹۴۴ در بمباران متفقین به‌طور کلی نابود شدند.

اطلاعات اجمالی

اولین مشخصه مهمی که دیرینه شناسان توسط آن این جاندار را مشخص می‌کنند شکل جمجمه و صفحه بادبانی شکل ایجاد شده بر روی کمر این جاندار است: مهره‌های ستون فقرات در اسپینوسور به طرف بیرون گسترش یافته‌اند و ساختاری بادبانی شکل به وجود آورده‌اند. بلندی این تیغه‌های عصبی به دو متر می‌رسیده و محتمل‌ترین دلیل برای به وجود آمدن این تیغه‌ها انتخاب جنسی است؛ هر نری دارای بادبان بلندتری بود از شانس انتخاب بیشتری توسط جنس ماده برخوردار بوده‌است. اندازهٔ آرواره و جمجمهٔ آن که در سال ۲۰۰۶ منتشر شده نشان می‌دهد که اسپینوسور یکی از بزرگ‌ترین و درازترین جمجمه‌ها را در دایناسورهای گوشتخوار داشته‌است. طول این جمجمه در حدود ۱۷۵ سانتی‌متر است و به پوزه‌ای باریک ختم می‌شود. یک تاج کوچک هم در بین دو چشم آن وجود دارد.

یافته‌های زمین‌شناسی و تحقیقات در پراکنش خانواده تیغه‌پشتان نشان می‌دهد که این دایناسورها از ناحیه‌ای که امروز شمال آفریقا قرار دارد و اروپا به سمت شرق آسیا رفته و در کل آمریکای جنوبی پخش شده‌اند. خود اسپاینوسورس بین ۱۱۲ تا ۹۳٫۵ میلیون سال پیش در آفریقای شمالی زندگی می‌کرده‌است.

اگر چه اسپاینوسورس به دلیل اندازه آن و داشتن ساختار بادبانی شکل در بالای ستون مهره‌ها و جمجمه دراز دایناسوری شناخته شده ولی بیشتر به خاطر مورد تخریب قرار گرفتن اولین بقایای آن شناخته می‌شود، کامل‌ترین فسیل کشف شده بعد اولین نمونه ای که در جنگ جهانی دوم از بین رفت مربوط نمونه ای از کشور مراکش است که در منطقه جنوب شرقی آن یعنی کم‌کم در سال ۲۰۱۴ فسیلی کامل‌تر که شامل پاها و اندام عقبی این حیوان می‌شد توسط دیرینه‌شناس مراکشی آلمانی نیزار ابراهیم به جامعه دیرینه‌شناسی معرفی شد، این فسیل در سال ۲۰۱۸ با پیدا شدن بقایای بیشتری از آن که شامل دم این حیوان می‌شد باعث شد دانشمندان بیشتر با این دایناسور خارق‌العاده آشنا شوند، اسپاینوسورس بر اساس خویشاوند نزدیکش تا قبل کشفیات سال ۲۰۱۴ دانشمندان تصویری کاملاً متفاوت از آن داشتند، آنها تصور می‌کردند با توجه به آناتومی دیگر جانوران خانواده اسپاینوسوریدها اسپاینوسورس یک حیوان با پاهای بلند و دمی معمولی مانند دیگر تروپودهای شناخته شده دارد، ترسیم‌های آن موقعه حیوانی با طولی بین ۱۴ تا ۱۸ متر، قدی حدود ۶ تا ۷ متر و ۱۱ تا ۲۰ تن وزن را نشان می‌داد اما یافته‌های سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ و بررسی‌های بیشتر رو اسپاینوسورید کوچک آفریقایی و احتمالاً نیای اسپاینوسورس یعنی ایریتاتور باعث شد دو شاخه جدا از هم یکی Spinosaurinae(اسپاینوسورینیان) و یکی Baryonychinae(باریونیچینیان) در خانواده اسپاینوسورید ایجاد شود، گروه اول شامل دایناسورهایی از این خانواده هستند که بیشتر از بقیه برای زندگی در آب تکامل یافته‌اند و بیشتر وقتشان را مانند کروکودیل‌ها با شنا و شکار در رودخانه‌ها و تلاب‌ها سپری می‌کردند، گروه دوم یعنی باریونیچینیان که نامشان را از باریونیکس گرفته‌اند گرچه مانند خویشاوندان دور خود اسپاینوسورینیان نیز دست به شکار در آب می‌زدند ولی حیوانات این خانواده بیشتر یک سبک زندگی نیمه خشکی نیمه آبزی را طی می‌کردند، اسپاینوسورینیان که شامل اسپاینوسورس، اوشالایا، ایریتاتور و سیگیلماساسوروس می‌شده‌است، دایناسورهایی با دم‌های پارومانند و پاهایی کوتاه ولی شبیه به اردک‌ها بودند که این آناتومی خاص باعث می‌شده اعضای این خانواده به دلیل پاهای کوتاه و وزن زیادشان کمتر در خشکی سر غذا با رقیبانی همچون کارکارودونتوسور درگیر شوند و مانند کروکودیل‌های امروزی در رودخانه‌ها و تلاب‌ها دست به شکارها ماهی‌ها می‌زدند یا با صبر حیوانات نوجوان کوچکتر را از لب آب به داخل کشیده و غرق می‌کردند، گرچه پوزه این حیوانات از لحاظ شباهت به کروکودیل‌ها از نظر دانشمندان بیشتر شبیه به تمساح پوزه‌باریک گنگی یا همان گاریال که یکی از عجیب‌ترین گونه خانواده کروکودیلیان حساب میشه بودند، خود گاریال نیز یکی از معروفترین حیواناتی است که شاید بتوان آن را به عنوان نماد یک حیوان خالصا ماهی‌خوار شناخت چرا چون به دلیل پوزه بسیار باریکش همچون اسپاینوسوریدها و دندان‌های تیز و میخی مانندش گاریال‌ها ترجیح به شکار جانوران آبزی کوچک و با پوستانی نرم یعنی ماهی‌ها و قورباغه‌ها می‌دهند، این امر در اسپاینوسوریدها و بخصوص در اسپاینوسورینیان نیز صدق می‌کرده و این دایناسورها احتمالاً حیواناتی حرفه‌ای در شکار آبزیان بودند. بر اساس جدیدترین تحقیقات دیرینه‌شناس آمریکایی پاول سرینو که نقش بسیار مهمی در کشف و شناخت حیوانات ماقبل تاریخ آفریقای شمالی داشته‌است اسپاینوسورس در بزرگ‌ترین حالت طولی بین ۱۳ تا ۱۴ متر، ۴ تا ۵ متر ارتفاع و ۶ تا ۸ تن وزن داشته‌است که آن را به یکی از عظیم‌ترین دایناسورهای تروپود شناخته شده زمین تبدیل می‌کند بعلاوه سوای بخش‌هایی که در حفاری‌های سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ در مراکش از بدن این حیوان تشریح شده اثری از استخوان‌های دست آن به صورت کامل پیدا نشده ولی می‌توان فرم دست‌های آن را با توجه به فرم استخوان‌های دیگر اعضای خانواده اسپاینوسوریدها مانند سوکومیموس و باریونیکس حدس زد. در این خانواده معمولاً انگشت سوم دست یعنی شست از انگشت‌های اول و دوم رشد بیشتری پیدا کرده و بزرگ‌تر شده‌است.

اوشالایا و سیگیلماساسوروس دو دایناسور دیگری از این خانواده هستند که بنظر می‌رسد شباهت بسیار زیادی با خود گونه اسپاینوسورس داشته‌اند گرچه فسیل اسکلت آنها بسیار ناقص است، برخی دانشمندان اعتبار این دو گونه را بنا به دلایلی زیرسوال می‌برند چون به عنوان مثال اوشالایا که در حال حاضر بزرگ‌ترین گونه دایناسور تروپود کشف شده در کشور برزیل حساب می‌شود ولی تنها باقی‌مانده آن بخشی از نوک پوزه‌اش است و دانشمندان معتقد هستند با مهاجرت بخشی از اسپاینوسورس‌ها به آمریکای جنوبی که در آن زمان به آفریقای شمالی بسیار نزدیک‌تر بوده این گونه در این منطقه پرورش یافته و احتمالاً اوشالایا یک زیرگونه برزیلی از اسپاینوسورس بوده‌است، سیگیلماساسوروس نیز که تنها بخشی از ستون مهره‌های گردنش پیدا شده و دقیقاً در آفریقای شمالی و در دوره‌ای که اسپاینوسورس زندگی می‌کرده وجود داشته‌است اما همین قسمت از اسکلت حیوان به دلیل تفاوت‌های مشخصی با مال اسپاینوسورس سبب شده تا دانشمندان بر سر معتبر بودن این گونه یا زیرگونه بودنش اختلاف نظر داشته باشند.

درخت فرگشتی

Megalosauroidea

Xuanhanosaurus

مارشوسور

	کوندورراپتور

	Piatnitzkysaurus

	Chuandongocoelurus

	مونولوفوسور

اسپینوسارید

	باریونیکس

	تمساح‌وش

	ایریتاتور

	Spinosaurus

مگالوسارید

خوش‌خمیده

	ماگنوسور

	Streptospondylus

مگالوسارید

Duriavenator

	آفریقاشکارچی

	Dubreuillosaurus

	مگالوسور

	تورووسور

نگارخانه

مقایسهٔ اسپینوسور جوان و بزرگسال با اندازهٔ یک انسان با قد ۱۷۵ سانتیمتر.
نگاره‌ای بازسازی‌شده
جمجمهٔ تازه‌کشف شدهٔ اسپینوسور در موزهٔ ژاپن
موزهٔ ژاپن
اسپینوسور به رنگ طوسی مشخص است. به‌ترتیب از چپ به راست: اسپینوسور، سوکومیموس، باریونیکس، ماهی‌شکار، ایریتاتور
مقایسه با جانداران آبزی
بازسازی‌شده در موزهٔ ژوراسیک اسپانیا
طرحی از سر و گردن
وضعیت بدن در حالت شنا
درحال شنا زیر آب

منابع