آرامگاه یعقوب لیث
| آرامگاه شاه ابوالقاسم یا آرامگاه یعقوب لیث صفاری | |
|---|---|
 | |
 | |
| نام | آرامگاه شاه ابوالقاسم یا آرامگاه یعقوب لیث صفاری |
| کشور | ایران |
| استان | خوزستان |
| شهرستان | شهرستان دزفول |
| اطلاعات اثر | |
| نوع بنا | خشت خام و ملات گچ و خاک |
| کاربری | آرامگاه |
| دیرینگی | دودمان صفویان |
| دورهٔ ساخت اثر | صفویان |
| مالک فعلی اثر | سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۵۵۰ |
همه مورخان هم‌نظرند که یعقوب لیث در گندی‌شاپور دفن شده ولی محل شهر گندی شاپور و محل آرامگاه یعقوب لیث به‌طور قطعی مشخص نیست.[۱] آرامگاه شاه ابوالقاسم در روستای شاه ابوالقاسم (شاه‌آباد) در ده کیلومتری جاده دزفول به شوشتر محلی است که در برخی پژوهش‌های قدیمی‌تر احتمال داده‌اند آرامگاه یعقوب لیث صفاری باشد و در کنار این آرامگاه خرابه‌هایی وجود دارد که برخی احتمال داده‌اند بازمانده‌های شهر جندی‌شاپور باشد.[۲][۳][۴] هر چند در دهه‌های اخیر، اغلب پژوهشگران تعلق این آرامگاه به یعقوب لیث را رد کرده‌اند.[۵][۶][۷][۸]
گنبد مضرس (دندانه دار) سفید رنگ و عمارت بقعه شاه ابوالقاسم از دور کاملاً جلوه‌گر است. در اطراف بقعه، قبرستان وسیعی است که در آن وجود سنگ قبرهای قدیمی، نشانگر تاریخ این بنا می‌باشد.
پیشینه
[ویرایش]کمتر از ۴۰۰ سال پیش فتحعلیخان حاکم شوشتر در دوره صفوی برای بزرگداشت عارفی به نام شاه ابوالقاسم یکی از مریدان شیخ اسماعیل قصری ساختمانی بر قبر او ساخت.[۹][۱۰]
احمد اقتداری در دهه ۵۰ خورشیدی در کتاب آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران) در خصوص مکان شهر گندی‌شاپور و محل دفن یعقوب لیث مرور منابع انجام داده و چنین نتیجه گرفته که این شهر و مدفن می‌بایست در محدوده میان شهرهای شوشتر، شوش و دزفول قرار داشته باشد،[۱۱] محمدزمان خدایی شهر شوشتر را همان شهر معروف گندی‌شاپور و محل دفن یعقوب می‌داند[۱۲] و محمد علی امام شوشتری آرامگاه شاه‌ابوالقاسم در روستای شاه‌آباد دزفول را محتملا محل آرامگاه یعقوب لیث دانسته است.[۱۳] هر چند ژولین در کتابش در سال ۲۰۰۴، خرابه‌های اطراف شاه‌آباد دزفول را ویرانه‌های دژ شوشان نامیده و جندی‌شاپور را در محل دیگری می‌داند.[۱۴]
مطرح شدن احتمال تعلق آرامگاه به یعقوب لیث از آن جا ناشی می‌شود که در سال ۱۳۱۶ محمدعلی مرتضوی یکی از منسوبان محمدعلی امام شوشتری در محل بقعه این عارف کتیبه ای مشاهده کرد که بر آن ابیاتی منسوب به یعقوب لیث حک شده بود، بنابر این محتمل دانست که این بنا آرامگاه یعقوب لیث باشد و چون یعقوب در گندی شاپور وفات یافته بود، محتمل دانست که گندی شاپور نیز می‌بایست در محل روستای شاه ابوالقاسم مابین شوشتر و دزفول واقع شده باشد. برخی منابع این فرضیه را مبنا قرار داده‌اند.[۱۵][۱۶][۱۷] شعر روی کتیبه به شرح زیر است:
بگرفتم از خراسان تا مُلک پارس یکسر
ملک عراق از من هرگز نبود رسته
بدرود یاد گیتی بانوی نوبهاران
یعقوب لیث گویی در آن نبد نشسته
احمد اقتداری پژوهشگر تاریخ، دکتر احمد خامه یار پژوهشگر مزارهای اسلامی و دکتر محمدزمان خدایی پژوهشگر باستانشناسی فرضیه محمدعلی امام شوشتری را رد کرده‌اند.
احمد اقتداری دربارهٔ دلایل امام‌شوشتری در تعلق این آرامگاه به یعقوب لیث و واقع شدن شهر جندی‌شاپور در روستای شاه‌آباد می‌گوید: قبول این مطلب نیازمند دلایل و مدارک بیشتری است که وی در پنج مورد برشمرده است. اقتداری می‌گوید همه مورخان هم‌نظرند که یعقوب لیث در جندی‌شاپور دفن شده و در ادامه توضیح می‌دهد نظر امام‌شوشتری در مورد تعلق آرامگاه شاه‌ابوالقاسم در شاه‌آباد به یعقوب لیث صحیح به نظر نمی‌رسد.[۱۸] محمدزمان خدایی معتقد است که با توجه به این که شیخ ابوالقاسم ۳۰۰ سال بعد از فوت یعقوب وفات یافته و بقعه او ۸۰۰ سال بعد از فوت یعقوب توسط فتحعلیخان حاکم شوشتر ساخته شده و همچنین با توجه به جنس سنگ، این کتیبه نمی‌تواند به مدت یازده قرن از زمان فوت یعقوب به جا مانده و نشانه ای از مقبره یعقوب لیث و شهر گندی‌شاپور باشد. وی همچنین دلایل جغرافیایی در رد فرضیه امام شوشتری برمی‌شمرد.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]
معماری بنا
[ویرایش]این بنا از یک ورودی برخوردار است و سطح داخلی آرامگاه را از سطح بیرونی آن جدا می‌کند. سازه اصلی بنا خشت خام است و نقوش برجسته و ملات گچ و خاک دارد. سازه اصلی بنا خشت خام است و نقوش برجسته و ملات گچ و خاک دارد.
تخریب
[ویرایش]در تاریخ ۲۰ مرداد سال ۱۳۹۸ دیوارِ ضلع جنوبی این آرامگاه در حین انجام عملیات مرمت و ساماندهی آرامگاه تخریب و دلیل آن اشتباه پیمانکار پروژه عنوان شد. به دنبال این اشتباه، پیمانکار پروژه تعویض شده است.[۲۳]
نگارخانه
[ویرایش]-
آرامگاه شاه ابوالقاسم یا آرامگاه یعقوب لیث -
-
-
آسیب بنا -
آسیب بنا -
آسیب بنا -
-
-
-
-
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ اقتداری، احمد. آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران). جلد اول. نشر انجمن آثار ملی (۱۳۵۴)، نشر اشاره (۱۳۷۵)، ص ۳۳۶ تا ص ۳۴۹
- ↑ امام شوشتری، محمدعلی. تاریخ جغرافیایی خوزستان. ص ۲۲۷
- ↑ «دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷–۹». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹–۶۲». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۲۱.
- ↑ اقتداری، احمد. آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران). جلد اول. نشر انجمن آثار ملی (۱۳۵۴)، نشر اشاره (۱۳۷۵)، ص ۳۳۶ تا ص ۳۴۹
- ↑ «خدایی، محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن، مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کیست؟ مرکز جامع دائرةالمعارف اسلامی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ {{یادکرد وب| عنوان=C. Jullien 2004 148-149 نقل از رویدادنامه خوزستان به زبان سریانی. ترجمه و تعلیقات:خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوندپور| نشانی=| بازبینی=۲۰ اوت ۲۰۲۳
- ↑ اقتداری، احمد. آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران). جلد اول. نشر انجمن آثار ملی (۱۳۵۴)، نشر اشاره (۱۳۷۵)، ص ۳۳۶ تا ص ۳۴۹
- ↑ «خدایی، محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن، مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ اقتداری، احمد. آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران). جلد اول. نشر انجمن آثار ملی (۱۳۵۴)، نشر اشاره (۱۳۷۵)، ص ۳۳۶ تا ص ۳۴۹
- ↑ «خدایی، محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن، مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ امام شوشتری، محمدعلی. تاریخ جغرافیایی خوزستان.
- ↑ {{یادکرد وب| عنوان=C. Jullien 2004 148-149 نقل از رویدادنامه خوزستان به زبان سریانی. ترجمه و تعلیقات:خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوندپور| نشانی=| بازبینی=۲۰ اوت ۲۰۲۳
- ↑ امام شوشتری، محمدعلی. "تاریخ جغرافیایی خوزستان. ص ۲۲۷
- ↑ «دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷–۹». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹–۶۲». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۲۱.
- ↑ اقتداری، احمد. آثار و بناهای تاریخی خوزستان (دیار شهریاران). جلد اول. نشر انجمن آثار ملی (۱۳۵۴)، نشر اشاره (۱۳۷۵)، ص ۳۳۶ تا ص ۳۴۹
- ↑ «خدایی، محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن، مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کیست؟ مرکز جامع دائرةالمعارف اسلامی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷–۹ به نقل از سیدصفر رجبی، نگاهی به خرابه‌های جندی شاپور، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ص ۳۹۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷–۹». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ Behnegarsoft.com (۲۰۱۹-۰۸-۱۱). «آرامگاه «یعقوب لیث صفاری» تخریب شد! - بهار نیوز». پایگاه خبری بهار نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۱.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
