پرش به محتوا

درگاه:فضا/مقاله منتخب

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مقاله منتخب ۱

درگاه:فضا/مقاله منتخب/۱

اریس (به انگلیسی: Eris، تلفظ: ee'-ris) یا اریس ۱۳۶۱۹۹ یا ۲۰۰۳ یوبی۳۱۳ با نام پیشین زینا (به انگلیسی: Xena) بزرگ‌ترین سیارهٔ کوتولهٔ منظومهٔ خورشیدی (همراه با اختلاف نظر) و بزرگ‌ترین جسم فرانپتونی است که پس از کشف، به عنوان سیارهٔ دهم منظومهٔ خورشیدی شناخته‌شد. اما در سال ۲۰۰۶، اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی تعریف جدیدی از سیاره کرد و اریس به همراه سرس، پلوتو، هائومیا و ماکی‌ماکی در گروه سیارات کوتوله قرار گرفت و شمار سیارات منظومهٔ خورشیدی به ۸ رسید.

در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا سه نگاره از آسمان شب گرفت و حرکت اریس در آن سه نگاره به اندازه‌ای آرام بود که رایانه‌ها آن را تشخیص ندادند. اما در ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ و در بازبینی مجدد، مایکل براون، چد تروهیو و دیوید رابینوویتز اریس را کشف کردند. مایکل براون نام زینا را بر روی این سیارهٔ کوتولهٔ جدید و نام گابریل را بر روی ماه آن نهاد. اما در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶، نام زینا به پیشنهاد مایکل براون به اریس (ایزدبانوی نفاق و کشمکش) و نام گابریل به دیسنومیا (دختر اریس) تغییر یافت.

اریس تقریباً ۱۶٬۰۹۳٬۴۴۰٬۰۰۰ کیلومتر (۱۰ میلیارد مایل) از خورشید فاصله دارد و فاصلهٔ اریس تا خورشید سه برابر فاصلهٔ پلوتو تا خورشید و ۳۸ تا ۹۷ برابر فاصلهٔ زمین تا خورشید است. اوج اریس ۹۷٫۶۶ واحد نجومی و حضیض آن ۳۸٫۲۵ واحد نجومی است و یک بار گردش آن پیرامون خورشید ۵۶۰ سال طول می‌کشد. اریس در دیسک فشرده پیرامون خورشید می‌چرخد و °۴۳٫۸۳ درجه نسبت به دائرةالبروج کج و مایل است. قطر اریس طبق برآورد تلسکوپ فضایی هابل ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر) و ۱۰۵ درصد پلوتو است. جرم این سیارهٔ کوتوله ۱۰۲۲×۱٫۶۷ کیلوگرم و جرم آن ۲۷ درصد بیشتر از جرم پلوتو است. چگالی اریس نیز ۲/۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. به باور دانشمندان، درون اریس مخلوطی از سنگ و یخ است. سطح این سیارهٔ کوتوله نیز از یخ متان و نیتروژن ساخته‌شده و جو آن نیز یخ‌زده و منجمد است.

دیسنومیا تنها ماه اریس است که در سال ۲۰۰۵ توسط مایکل براون و گروهی از دانشمندان، مدتی پس از کشف اریس کشف‌شد. قطر این ماه ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر و کوچکتر از ایالت ماساچوست است.
ادامه...

مقاله منتخب ۲

درگاه:فضا/مقاله منتخب/۲

ماکیان ایکس یک یا دجاجه ایکس یک(به انگلیسی: Cygnus X-1، کوتاه‌شده: Cyg X-1‏) یک منبع مشهور پرتو ایکس در آسمان است که در صورت فلکی ماکیان قرار دارد. در سال ۱۹۶۴ و در خلال پرواز یک تلسکوپ فضایی مدار پایین کشف شد و یکی از بزرگترین منابع پرتو ایکس در آسمان است که پرتوی ایکسی با شارش ۲.۳‎×۱۰−۲۳ Wm−۲Hz‏ تولید می‌کند. ماکیان ایکس یکی از بزرگترین احتمالات برای سیاه‌چاله است. این جسم حدود ۸٫۷ برابر جرم خورشید، جرم دارد از آنجایی که هرچه در اطرافش باشد به مشابه این رفتار می‌کند که در کنار یک سیاه‌چاله‌است. شعاع افق رویداد آن ۲۶ کیلومتر محاسبه می‌شود.

ماکیان ایکس یک دوتایی پرتو ایکس پرجرم است و حدود ۶۰۰۰ سال نوری از خورشید فاصله دارد که شامل یک ابرغول آبی متغیر با نام HDE 226868، یک قرص برافزایشی * که پرتو ایکس ایجاد می‌کند می‌شود.مواد دور این سیاه‌چاله میلیون‌ها درجه کلوین(K) دما دارند، و بدین علت در طول موج ایکس تابش می‌کنند. یک جفت افشانه فضایی به شکل عمودی از دو سر سیاه‌چاله خارج می‌شود.

این سامانه عضو یک مجموعه ستاره به نام ماکیان OB3 است، به معنی این‌که ماکیان ایکس یک حدود پنج میلیون سال قدمت دارد و تشکیل یافته از ستاره‌ای با جرم بیشتر از ۴۰ برابر جرم خورشید است. اکثر جرم ستارهٔ قدیمی به خاطر از دست دادن پوسته از بین رفته‌است. مرگ این ستاره همراه با یک ابرنواختر همراه بوده‌است، نتیجه انفجار این بوده‌است که مرکز ستاره به سیاه‌چاله تبدیل شده‌است.

ماکیان ایکس یک موضوع شرط‌بندی علمی بین استیون هاوکینگ و کیپ ثورن در سال ۱۹۷۴ بوده‌است،که در آن هاوکینگ معتقد بود که این جرم یک سیاه‌چاله نیست. او سیاه‌چاله بودن ماکیان ایکس یک را در سال ۱۹۹۰ بعد از کشف اطلاعات مربوط به امواج گرانشی تایید کرد.


ادامه...

مقاله منتخب ۳

درگاه:فضا/مقاله منتخب/۳

ماکی ماکی (به انگلیسی: Makemake) گوش دهیدi‎/ˌmɑːkˈmɑːk/‎ یا ماکی‌ماکی ۱۳۶۴۷۲ یا ۲۰۰۵ اف‌وای۹ با نام پیشین و مستعار و غیر رسمی ایستربانی (به انگلیسی: Easterbunny) سومین سیارهٔ کوتولهٔ بزرگ منظومهٔ خورشیدی پس از اریس و پلوتو و پیش از هائومیا و سرس است و در طبقهٔ پلوتوئیدها، اجسام فرانپتونی و اجسام کمربند کویپر نیز جای دارد.

این سیارهٔ کوتوله نخستین بار در ۳۱ مارس ۲۰۰۵ و پیش از عید پاک توسط مایکل براون، چد تروهیو و دیوید رابینوویتز در رصدخانهٔ پالومار دیده‌شد و نام غیر رسمی ایستربانی را به خود گرفت. در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۰۸، به تصمیم اعضای اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی در کنواسیون نام‌گذاری اخترشناسی و گروه کاری نام‌گذاری سیستم سیاره‌ای، نام ماکی‌ماکی بر رسمی ماکی‌ماکی بر روی این سیارهٔ کوتوله نهاده‌شد. در اساطیر جزیرهٔ ایستر، ماکی‌ماکی خدای باروری و خدای آیین تانگاتا مانو (به معنای پرنده‌باز) است.

ماکی‌ماکی به طور میانگین ۶٫۸۵ میلیارد کیلومتر (۴٫۲۶ میلیارد مایل) از خورشید فاصله دارد و در فاصله‌ای دورتر از پلوتو نسبت به خورشید قرار دارد. اوج آن ۵۲٫۷۷ واحد نجومی و حضیض آن ۳۷٫۹۱ واحد نجومی است و یک بار گردش آن پیرامون خورشید ۳۱۰ سال طول می‌کشد و °۲۹٫۰۱ نسبت به دائرةالبروج تمایل دارد. ماکی‌ماکی ۷۷ درصد از نوری که توسط خورشید به آن تابیده می‌شود را منعکس می‌کند و دومین شیء درخشان کمربند کویپر پس از پلوتو است. قطر ماکی‌ماکی حدود ۱٬۴۳۰ کیلومتر است و اندازهٔ آن تقریباً دو سوم اندازهٔ پلوتو است. دورهٔ چرخش آن نیز ۷٫۷۷ ساعت و ۰٫۳۲۳۷۵ روز زمینی است.

سطح ماکی‌ماکی از نیتروژن، اتان و متان یخ‌زده ساخته شده‌است. به باور ناسا، نیتروژن یخ‌زده بر روی این سیارهٔ کوتوله وجود دارد، اما گروه پژوهشی خوزه لوئیس اورتیز مورنو بر این باور است که سطح ماکی‌ماکی فاقد نیتروژن است. این سیارهٔ کوتوله جو قابل توجهی ندارد و تلسکوپ فضایی اسپیتزر احتمال وجود متان در جو آن را تشخیص داده‌است. علاوه بر این، ماکی‌ماکی فاقد هر گونه ماه است.
ادامه...

مقاله منتخب ۴

درگاه:فضا/مقاله منتخب/۴

در علم ستاره‌شناسی رده‌بندی ستارگان (به انگلیسی: stellar classification) به رده‌بندی ستارگان بر اساس تخمینی که از نور و دمای سطحی آنها با استفاده از طیف‌سنجی نجومی زده می‌شود، گفته می‌شود و انواع متفاوتی دارد. ستارشناسان عموماً از ترکیبی از این دو روش زیر برای رده‌بندی ستارگان استفاده می‌کنند: «رده‌بندی هاروارد» از دمای سطحی ستاره جهت طبقه بندی آن استفاده می‌کند در حالی که «رده‌بندی یرکس» از میزان درخشندگی ستاره جهت طبقه بندی آن استفاده می‌کند. آنجلو سچی، منجم ایتالیایی در سال ۱۸۶۰ میلادی چهار نوع طیف ستاره‌ای را از هم تمیز داد. حدود بیست سال بعد، گروهی از محققان در رصدخانه کالج هاروارد موفق به تمیز دادن گونه‌های دیگری از طیف‌های ستارگان شده و آنها را به ترتیب حروف الفبایی و بر اساس قدرت خطوط طیفی هیدروژنی آنها نامگذاری کردند. با ادامه تحقیقات، ستارگان بر اساس دمای سطحی آنها طبقه بندی شدند که باعث شد ترتیبی غیر الفبایی پیدا کند: ترتیب تقسیم بندی از گرمترین به سردترین O وB وA وF وG وK وM می‌باشد. از حروف دیگر جهت اشاره به انواع نادرتر ستارگان و نواخترها استفاده می‌شود. هر رده، خود به زیر رده‌های بیشتری تقسیم می‌شود. این کار معمولاً با نسبت دادن اعداد بین ۰ تا ۹ صورت می‌پذیرد (عدد ۰ برای گرمترین، و ۹ برای سردترین). رده‌بندی دیگری بنام «رده‌بندی یرکس» در سال ۱۹۴۳ و توسط ویلیام ویلسن مارگون فیلیپ کینان و ادیت کلمن در رصدخانه یرکس به وجود آمد. این رده‌بندی از درخشندگی ستاره جهت طبقه بندی آن استفاده می‌کند.
ادامه...

مقاله منتخب ۵

درگاه:فضا/مقاله منتخب/۵

منظومهٔ شمسی، منظومهٔ خورشیدی یا سامانهٔ خورشیدی (به انگلیسی: Solar System) سامانه‌ای متشکل از یک ستاره به نام خورشید و اجرام آسمانی است که در مدارهایی پیرامون آن می‌گردند.

سامانهٔ خورشیدی از انفجار یک ابرنواختر و فروریزش یک ابر چرخان پدید آمد و در دوران رنسانس و با مشاهدات افرادی از جمله گالیلئو گالیله کشف‌شد. این منظومه در بازوی شکارچی، کهکشان راه شیری واقع‌شده و ۲۵٬۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشانی و کنارهٔ کهکشان فاصله دارد. خورشید بیش از ۹۹٫۸ درصد جرم سامانهٔ خورشیدی را شامل می‌شود و منبع انرژی بسیار از جمله انرژی گرما و نور است. این ستاره یک ستارهٔ نوع جی رشته اصلی و عضوی از جمعیت ستارگان نخستین است. بقای سامانهٔ خورشیدی به بقای خورشید وابسته است و اگر خورشید نابود شود، منظومهٔ شمسی نیز نابود می‌شود.

سامانهٔ خورشیدی (منظومهٔ شمسی) دارای هشت سیاره (تیر، ناهید، زمین، بهرام، هرمز، کیوان، اورانوس و نپتون) و پنج سیارهٔ کوتوله (سرس، پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس) است. چهار سیارهٔ نخست، سیارات درونی یا زمین‌سان هستند و بیشتر از سنگ ساخته شده‌اند و چهار سیارهٔ دیگر سیارات بیرونی یا غول‌های گازی هستند و از گازهای مختلف ساخته شده‌اند. علاوه بر این اجرام، سامانهٔ خورشیدی دارای اجرام دیگری از جمله ماه‌ها، سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارهاست. سامانهٔ خورشیدی هم‌چنین دارای مناطق خاصی از جمله کمربند سیارک‌ها، کمربند کویپر و دیسک پراکنده است.

ماده‌ای نازک و فشرده به نام محیط میان‌سیاره‌ای میان سیارات و اجسام دیگر وجود دارد. اجزای سازندهٔ محیط میان‌سیاره‌ای از هیدروژن خنثی و غیر یونیزه‌شده، گاز پلاسما، پرتوهای کیهانی و ذرات گرد و غبار تشکیل شده‌اند. در واقع این تصور که فضا یک خلأ کامل است، نادرست است و مواد محیط میان‌سیاره‌ای در فضا وجود دارد. سدنا ۹۰۳۷۷ دورترین جسم کشف‌شده در سامانهٔ خورشیدی است که اوج آن ۱۰۰۰ واحد نجومی است و تناوب مداری آن ۱۰٬۵۰۰ سال به طول می‌انجامد. ابری کروی‌شکل و بزرگ به نام ابر اورت سامانهٔ خورشیدی را احاطه کرده‌است و از ۲٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر از خورشید آغاز می‌شود و تا ۱۰۰٬۰۰۰–۵۰٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر از خورشید ادامه می‌یابد. منظومهٔ شمسی تا جایی گسترش می‌یابد که دیگر تحت تأثیر خورشید (نفوذ نور خورشید، گرانش خورشیدی، میدان مغناطیسی خورشید و بادهای خورشیدی نباشد. هلیوپاز مرز میان محیط میان‌سیاره‌ای و فضای میان‌ستاره‌ای است. هلیوپاز به عنوان مرز بیرونی منظومهٔ شمسی در نظر گرفته می‌شود و برآورد شده‌است که میان ۱۱۰ تا ۱۷۰ واحد نجومی از خورشید فاصله دارد.


ادامه...

مقاله منتخب ۶

مقاله منتخب ۷

مقاله منتخب ۸

مقاله منتخب ۹

مقاله منتخب ۱۰

مقاله منتخب ۱۱

مقاله منتخب ۱۲

مقاله منتخب ۱۳

مقاله منتخب ۱۴

مقاله منتخب ۱۵

مقاله منتخب ۱۶

مقاله منتخب ۱۷

مقاله منتخب ۱۸

مقاله منتخب ۱۹

مقاله منتخب ۲۰

مقاله منتخب ۲۱

مقاله منتخب ۲۲

مقاله منتخب ۲۳

مقاله منتخب ۲۴

مقاله منتخب ۲۵

مقاله منتخب ۲۶

مقاله منتخب ۲۷

مقاله منتخب ۲۸

مقاله منتخب ۲۹

مقاله منتخب ۳۰

مقاله منتخب ۳۱

مقاله منتخب ۳۲

مقاله منتخب ۳۳

مقاله منتخب ۳۴

مقاله منتخب ۳۵

مقاله منتخب ۳۶

مقاله منتخب ۳۷

مقاله منتخب ۳۸

مقاله منتخب ۳۹

مقاله منتخب ۴۰

مقاله منتخب ۴۱

مقاله منتخب ۴۲

مقاله منتخب ۴۳

مقاله منتخب ۴۴

مقاله منتخب ۴۵

مقاله منتخب ۴۶

مقاله منتخب ۴۷

مقاله منتخب ۴۸

مقاله منتخب ۴۹

مقاله منتخب ۵۰

مقاله منتخب ۵۱

مقاله منتخب ۵۲

مقاله منتخب ۵۳

مقاله منتخب ۵۴

مقاله منتخب ۵۵

مقاله منتخب ۵۶

مقاله منتخب ۵۷

مقاله منتخب ۵۸

مقاله منتخب ۵۹

مقاله منتخب ۶۰

مقاله منتخب ۶۱

مقاله منتخب ۶۲

مقاله منتخب ۶۳

مقاله منتخب ۶۴

مقاله منتخب ۶۵

مقاله منتخب ۶۶

مقاله منتخب ۶۷

مقاله منتخب ۶۸

مقاله منتخب ۶۹

مقاله منتخب ۷۰

مقاله منتخب ۷۱

مقاله منتخب ۷۲

مقاله منتخب ۷۳

مقاله منتخب ۷۴

مقاله منتخب ۷۵

مقاله منتخب ۷۶

مقاله منتخب ۷۷

مقاله منتخب ۷۸

مقاله منتخب ۷۹

مقاله منتخب ۸۰

مقاله منتخب ۸۱

مقاله منتخب ۸۲

مقاله منتخب ۸۳

مقاله منتخب ۸۴

مقاله منتخب ۸۵

مقاله منتخب ۸۶

مقاله منتخب ۸۷

مقاله منتخب ۸۸

مقاله منتخب ۸۹

مقاله منتخب ۹۰

مقاله منتخب ۹۱

مقاله منتخب ۹۲

مقاله منتخب ۹۳

مقاله منتخب ۹۴

مقاله منتخب ۹۵

مقاله منتخب ۹۶

مقاله منتخب ۹۷

مقاله منتخب ۹۸

مقاله منتخب ۹۹