گنبد سرخ

گنبد سرخ
گنبد سرخ
نام	گنبد سرخ
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	مراغه
اطلاعات اثر
کاربری	گنبد
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۳۴
تاریخ ثبت ملی	۱۵ دی ۱۳۱۰

گنبد سرخ مراغه نام یک بنا به ساخت سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقی است. سبک معماری این بنا به شیوه رازی است.^[۱]

گنبد سرخ یکی از قدیمی‌ترین بنای دورهٔ اسلامی در استان آذربایجان شرقی می‌باشد که در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته‌است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را می‌توان از کتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از کتیبهٔ غربی ملاحظه نمود.

پیشینه

آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رئیس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌است.

معماری

با شروع ساخت این بنا دورهٔ رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطهٔ عطف و شروع معماری آذری می‌باشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه‌های این دوره‌است.

به‌طور کلی گنبد سرخ بنایی مربع‌شکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که بر روی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیلهٔ هفت ردیف پله می‌توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پلهٔ ششم و هفتم جزء آستانهٔ درگاه محسوب می‌شوند.

این گنبد دارای ۴ ضلع بوده، کتیبهٔ ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می‌باشد و کتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرانی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازندهٔ بنا می‌باشد.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است.

این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.^[۲] همچنین علامت سایپا از کتیبه‌های فیروزه‌ای روی سردر این بنا برداشته شده‌است. در طراحی پشت اسکناس یکصد هزار ریالی، پشت آرامگاه سعدی نیز محرابی است که طرح آن از معرق کاری در ورودی گنبد سرخ مراغه گرفته شده‌است.

نگارخانه

گنبد سرخ.
گنبد سرخ.
ستون‌های گنبد.
ستون‌های گنبد.
سردابهٔ گنبد.
سقف گنبد.
آجرکاری گنبد.
سوراخ‌های سالنما.

منابع

↑ سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۱۵۷
↑ «سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.

مروارید، یونس. مراغه (افرازه رود). تهران (ویرایش دوم): نشر، ۱۳۷۰.
صدرالاسلامی، فخرالدین. دیدنی‌های مراغه و عجب شیر. تهران: نشر، ۱۳۸۱.
خبرگزاری میراث فرهنگی.
ادارهٔ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه.
وب‌گاه جامع گردشگری ایران.
وب‌گاه دانشگاه مراغه.

[1] سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۱۵۷

[2] «سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.

[۱]

[۲]

ن ب و استان آذربایجان شرقی
مرکز	تبریز
شهرستان‌ها (و بخش‌ها)	آذرشهر (حومه، گوگان، ممقان) • اسکو (مرکزی، ایلخچی) • اهر (مرکزی، فندقلو) • بستان‌آباد (مرکزی، تیکمه‌داش) • بناب (مرکزی) • تبریز (مرکزی، باسمنج، خسروشاه) • ترکمانچای (مرکزی، صومعه) • جلفا (مرکزی، سیه‌رود) • چاراویماق (مرکزی، شادیان) • خداآفرین (مرکزی، گرمادوز، منجوان) • سراب (مرکزی، مهربان) • شبستر (مرکزی، تسوج، صوفیان) • عجب‌شیر (مرکزی، قلعه‌چای) • کلیبر (مرکزی، آبش‌احمد) • مراغه (مرکزی، سراجو) • مرند (مرکزی، کشکسرای، یامچی) • ملکان (مرکزی، لیلان) • میانه (مرکزی، کاغذکنان، کندوان) • ورزقان (مرکزی، خاروانا) • هریس (مرکزی، خواجه) • هشترود (مرکزی، نظرکهریزی) • هوراند (مرکزی، چهاردانگه)
شهرها	آبش‌احمد • آچاچی • آذرشهر • اربطان • آقکند • اسفهلان • اسکو • اهر • ایلخچی • باسمنج • بخشایش • بستان‌آباد • بناب • بناب مرند • تبریز • ترک • ترکمانچای • تسوج • تیکمه‌داش • تیمورلو • جلفا • جوان‌قلعه • خاروانا • خامنه • خداجو • خسروشاه • خمارلو • خواجه • خوشه‌مهر • داریان • دوزدوزان • دیزج حسین‌بیگ • زرنق • زنوز • سراب • سردرود • سهند • سیس • سیه‌رود • شبستر • شربیان • شرفخانه • شندآباد • صوفیان • عاشقلو • عجب‌شیر • علیشاه • قره‌آغاج • کردکندی • کشکسرای • کلوانق • کلیبر • کوزه‌کنان • گوگان • لاریجان • لاهیجان • لیلان • مبارک‌شهر • مراغه • مرند • ملکان • ممقان • مهربان • میانه • نظرکهریزی • وایقان • ورزقان • هادیشهر • هریس • هشترود • هوراند • یامچی
دهستان‌ها (محال‌ها)	آبش‌احمد • آجی‌چای • آذغان • آغمیون • آلان برآغوش • آلمالو • ابرغان • اردلان • ارزیل • ارسی • ازومدل جنوبی • ازومدل شمالی • اسپران • اوجان شرقی • اوجان غربی • اوچ‌تپه شرقی • اوچ‌تپه غربی • اوچ‌هاچا • باروق • باویل • بدوستان شرقی • بدوستان غربی • بروانان شرقی • بروانان غربی • بروانان مرکزی • بزکش • بسطاملو • بکرآباد • بناب • بناجوی شرقی • بناجوی شمالی • بناجوی غربی • پیغان‌چایی • تازه‌کند • تیرچایی • تیمورلو • جزیره • جوشین • چاراویماق جنوب شرقی • چاراویماق جنوب غربی • چاراویماق شرقی • چاراویماق شمال شرقی • چاراویماق مرکزی • چله‌خانه • چهاردانگه جنوبی • چهاردانگه شمالی • چهرگان • حومه • خانمرود • خضرلو • داران • دستجرد • دودانگه • دولت‌آباد • دیزجرود شرقی • دیزجرود غربی • دیزمار شرقی • دیزمار غربی • دیزمار مرکزی • دیکله • ذوالبین • رازلیق • رودقات • زنوزق • سراجوی جنوبی • سراجوی شرقی • سراجوی شمالی • سراجوی غربی • سردصحرا • سلوک • سهند • سهندآباد • سیدان • سیس • سینا • شبلی • شجاع • شربیان • شورکات جنوبی • شهرک • شیخ‌درآباد • شیرامین • صایین • عباس شرقی • عباس غربی • علی‌آباد • قاضی‌جهان • قافلانکوه شرقی • قافلانکوه غربی • قبله‌داغی • قرانقو • قره‌ناز • قزل‌اوزن • قشلاق • قشلاق • قوریگل • قوری‌چای شرقی • قوری‌چای غربی • کاغذکنان شمالی • کاغذکنان مرکزی • کشکسرای • کله‌بوز شرقی • کله‌بوز غربی • کندوان • کوهسار • کوهستان • کیوان • گاودول شرقی • گاودول غربی • گاودول مرکزی • گرمادوز شرقی • گرمادوز غربی • گرمه جنوبی • گرمه شمالی • گنبر • گونی شرقی • گونی غربی • گونی مرکزی • گویجه‌بل • لاهیجان • لیلان جنوبی • لیلان شمالی • ملایعقوب • منجوان شرقی • منجوان غربی • مواضع‌خان شرقی • مواضع‌خان شمالی • مولان • مهرانرود جنوبی • مهرانرود مرکزی • مهران‌رود • میدان‌چای • میشاب شمالی • میشو جنوبی • میشه‌پاره • نظرکهریزی • نقدوز • نوجه‌مهر • ورقه • ورگهان • هرزندات شرقی • هرزندات غربی • یالقوزآغاج • یکانات • ینگجه • ییلاق
جاذبه‌های گردشگری	آبشار آسیاب‌خرابه • آبشار پیربالا • آبشار سرکنددیزج • آبشار عیش‌آباد • آبشار گل‌آخور • آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری • آرامگاه شیخ محمود شبستری • ارگ علیشاه • بازار تبریز • برج خلعت‌پوشان • برج مدور • بوستان ایل‌گلی • پارک جنگلی مره خونی • پل دختر میانه • پل‌های خداآفرین • خانه مشروطه • دریاچه ارومیه • دریاچه قوریگل • رصدخانه مراغه • روستای اشتبین • روستای کندوان • روستای مجارشین • سد امند • سنگ‌نوشته رازلیق • کتیبه سقندل • غار قدمگاه • غار کبوتر • قلعه آوارسین • قلعه بابک • قلعه پشتاب • قلعه ضحاک • کاخ شهرداری تبریز • کلیسای استپانوس مقدس • کلیسای هوهانس مقدس • گنبد الله الله • گنبد سرخ • گنبد غفاریه • گنبد کبود • مسجد استاد و شاگرد • مسجد جامع تبریز • مسجد جامع سراب • مسجد جامع مرند • مسجد جامع مهرآباد • مسجد حسن پادشاه • مسجد سنگی ترک • مسجد صاحب‌الامر • مسجد کبود • معبد مهر • مقبرةالشعرا • مقبرةالعرفا • مقبرةالوزرا • موزه آذربایجان • موزه سنجش • قیزلار کورپوسی • گویجه قلعه
فهرست‌ها	حوزه‌های انتخابیه • شهرستان‌ها • بخش‌ها • شهرها • شهرک‌ها • دهستان‌ها نمایندگان ولی فقیه در استان • استانداران
رده