تغییر اقلیم

«گرمایش جهانی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، گرمایش جهانی (ابهام‌زدایی) و تغییر اقلیم (ابهام‌زدایی) را ببینید.

این مقاله دربارهٔ افزایش مداوم دمای جهانی ناشی از فعالیت‌های انسان است. برای روندهای تاریخی اقلیمی، تغییرپذیری و تغییر اقلیم را ببینید.

تغییرات دمای هوای سطحی طی ۵۰ سال گذشته. منطقه شمالگان بیشترین مقدار گرم‌شدن را داشته است و دما در خشکی به‌طور کلی بیشتر از دمای سطح دریا افزایش یافته است.

میانگین دمای هوای سطح زمین از زمان انقلاب صنعتی تقریباً ۱٫۵ درجه سانتیگراد (حدود ۲٫۵ درجه فارنهایت) افزایش یافته است. اگرچه نیروهای طبیعی نیز باعث تغییرپذیری اقلیم می‌شوند، اما میانگین ۲۰ ساله تأثیر فزاینده فعالیت‌های انسانی را نشان می‌دهد.

در کاربرد رایج، تغییر اقلیم (به انگلیسی: Climate change) توصیف‌کننده گرمایش جهانی یا گَرمش زمین (به انگلیسی: Global warming) یعنی افزایش مداوم میانگین دمای جهانی و اثرات آن بر سامانه اقلیمی زمین است. گرمایش جهانی پدیده‌ای است که منجر به افزایش میانگین دمای زمین و اقیانوس‌ها شده است. تغییرات اقلیمی به معنای گسترده‌تر شامل تغییرات بلندمدت پیشین در آب و هوای زمین نیز می‌شود. طی ۱۰۰ سال گذشته، سیّاره‌ی زمین به‌طور غیرطبیعی حدود ۱ درجهٔ سلسیوس گرم‌تر شده است که این موضوع دانشمندان را نگران کرده است. برخی از دانشمندان معتقدند که دهه‌های پایانی قرن بیستم، گرم‌ترین سال‌ها در ۲۰۰۰ سال اخیر بوده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ۱۰ مورد از گرم‌ترین سال‌های جهان تنها از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۷ به ثبت رسیده است که این میزان در ۱۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. به نظر می‌رسد فعّالیت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار مؤثّر بوده‌اند و به گرم شدن کرهٔ زمین کمک می‌کنند.

از سال ۱۸۸۰ اندازه‌گیری دمای هوای کرهٔ زمین آغاز شده است و تاکنون نیز ادامه دارد. گفته می‌شود که گرم شدن کرهٔ زمین، در سال ۲۱۰۰ باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک خواهد شد.

بر پایه اجماع علمی درباره تغییر اقلیم، افزایش فعلی میانگین دمای جهانی عمدتاً توسط انسان و به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی از زمان انقلاب صنعتی پدید آمده است. استفاده از سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و برخی فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای شده است. این گازها با ایجاد اثر گلخانه‌ای و جذب تابش گرمایی زمین از نور خورشید باعث گرم‌شدن تروپوسفر شده‌اند. مقدار کربن دی‌اکسید که مهم‌ترین گاز گلخانه‌ای و عامل اصلی گرمایش جهانی است، در اتمسفر زمین حدود ۵۰٪ افزایش یافته و به سطحی رسیده که برای میلیون‌ها سال دیده نشده است.

به عقیدهٔ بسیاری از دانشمندان با افزایش آگاهی‌های عمومی، مصرف بهینهٔ سوخت و انرژی، افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از انرژی‌های جایگزین سوخت‌های فسیلی مانند باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی آن بر زندگی بشر را کنترل کرد. در نشست آب‌وهوایی کانکون مکزیک که در ماه دسامبر ۲۰۱۰ تشکیل شد ۱۹۳ کشور شرکت‌کننده تصمیم گرفتند تا صندوقی ۱۰۰ میلیارد دلاری را به منظور کمک به کشورهای در حال توسعه در مبارزه با گرمایش زمین تأسیس کنند.

واژه‌شناسی

پیش از دهه ۱۹۸۰، زمانی که مشخص نبود که آیا اثر گرمایشی ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای قوی‌تر از اثر خنک‌کنندگی ذرات معلق ناشی از آلودگی هوا است یا خیر، دانشمندان از اصطلاح تغییر اقلیم ناخواسته برای اشاره به تأثیرات انسان بر اقلیم استفاده می‌کردند.

در دهه ۱۹۸۰، اصطلاحات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم رایج‌تر شد. اگرچه این دو اصطلاح گاهی به جای هم به‌کار می‌روند، ولی از نظر علمی، گرمایش جهانی تنها به افزایش گرم شدن سطح زمین اشاره دارد، در حالی که تغییر اقلیم کل تغییرات سامانه اقلیمی زمین را توصیف می‌کند. اصطلاح گرمایش جهانی —که در اوایل سال ۱۹۷۵ مورد استفاده قرار گرفت—پس از این‌که جیمز هنسن، دانشمند اقلیمی ناسا، از آن در شهادت خود در سال ۱۹۸۸ در مجلس سنای ایالات متحده آمریکا استفاده کرد، محبوب‌تر شد. از دهه ۲۰۰۰، استفاده از تغییر اقلیم افزایش یافته است. اصطلاح تغییر اقلیم همچنین می‌تواند به‌طور گسترده‌تر به تغییرات اقلیمی ناشی از هر دو عامل انسانی یا طبیعی در طول تاریخ زمین اشاره کند.

اکنون دانشمندان، سیاستمداران و رسانه‌های مختلف از اصطلاحاتی مانند بحران اقلیمی یا اضطرار اقلیمی برای صحبت در مورد تغییرات اقلیمی، و داغ‌شدن جهانی به‌جای گرمایش جهانی نیز استفاده می‌کنند.

علل

روند گرم شدن زمین بین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۲۰۲۰

هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی (IPCC) می‌گوید تغییرات جوی که در سراسر جهان مشاهده می‌شود به احتمال خیلی زیاد ناشی از عواملی است که بشر در آن‌ها دست دارد. آکادمی ملی علوم آمریکا نیز فعّالیت انسان‌ها و تولید گازهای گلخانه‌ای را علّت اصلی این پدیده معرفی می‌کند.

بر اساس ششمین گزارش این هیئت، تنها در صورت کاهش گسترده و فوری در انتشار گازهای گلخانه‌ای، می‌توان از گرم شدن ۱٫۵ یا ۲ درجه سانتی گراد جلوگیری کرد. عنوان «شدیدترین هشدار تا کنون» در مورد «تغییرات اقلیمی بزرگ اجتناب ناپذیر و غیرقابل برگشت» توسط بسیاری از روزنامه‌ها و نیز رهبران سیاسی و کنشگران محیط زیست در سراسر جهان تکرار شده است.

دانشمندان با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از گیاهان، یخچال‌ها و سایر نمونه‌ها به این نتیجه دست یافته‌اند و معتقدند که این پژوهش‌ها به‌طور قطعی تأیید می‌کند که فعالیت‌های انسانی بر آب و هوا تأثیر می‌گذارد.

همچنین نابودی و آتش‌سوزی جنگل‌ها به عنوان یکی از دلایل گرم شدن دمای زمین مطرح شده است. درحقیقت درختان با جذب دی‌اکسید کربن، آن را ذخیره می‌کنند و در اثر سوختن نیز آزاد می‌شود؛ بنابراین آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌تواند به‌عنوان یکی از دلایل افزایش میزان دی‌اکسید کربن در اتمسفر و در نتیجه گرم شدن زمین مورد توجه قرار بگیرد. شایان ذکر است که رویداد ال‌نینیو میزان گرمای زمین را به‌طور موقت افزایش می‌دهد.

بدون شک، انسان در آنچه امروزه به عنوان گرم شدن جهانی از آن یاد می‌شود، نقش مؤثری داشته است. دخالت و برداشت بدون حد و حصر نوع بشر در طبیعت باعث دگرگونی عظیمی شده که نمی‌توان آن را انکار کرد. اما در طول تاریخ مسکونی شدن زمین، این اولین باری نیست که این سیاره آبی به شدت گرم می‌شود. دوره‌های بی‌اندازه گرم یا سرد زمین نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم عوامل متعددی است که از قلب این سیاره آغاز شده و تا عمق فضا پیش می‌رود. از جمله عوامل طبیعی گرم شدن زمین می‌توان به دوره‌های فعالیت خورشیدی، فوران آتشفشان‌های بزرگ، چرخه‌های میلانکوویچ، گردش دماشوری اقیانوس و برخورد سیارک‌ها یا دنباله‌دارها اشاره کرد.

اثر گلخانه‌ای

گاز دی‌اکسید کربن، که عمدتاً از کاربرد سوخت‌های فسیلی ناشی می‌شود، به عنوان یکی از عوامل افزایش دمای زمین مطرح است.

تحقیقات نشان می‌دهند بین افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در اتمسفر با گرم شدن کره زمین ارتباط مستقیمی وجود دارد.

زمین مقداری از انرژی خورشید را جذب و باقی آن را منعکس می‌کند. در طی این فرایند طول موج نور تغییر پیدا می‌کند. بعضی از گازهای موجود در جو، این تابش خروجی را جذب می‌کنند. این تابش عمدتاً در محدوده فروسرخ است. مولکول گازهای گلخانه‌ای، بسیار بیشتر از سایر گازها نور مادون قرمز را جذب می‌کند. جذب انرژی توسط مولکول‌های گاز سبب جنبش مولکول و افزایش انرژی آن می‌شود. وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ دهد، مانند این است که زمین را با یک پتو پوشانده‌ایم. دمای کل نواحی زمین افزایش می‌یابد. این پدیده اثر گلخانه‌ای و گازهایی که در آن موثرند، گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شوند.

دامداری صنعتی

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۰۶ با انتشار گزارشی با نام سایه بلند احشام عنوان نمود که پرورش دام‌ها جهت استفاده بشر، عامل ایجاد ۱۸٪ از مجموع آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای است. درصد مزبور، رقمی بیش از سهم وسایل نقلیه در سرتاسر جهان در تولید آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای را به خود اختصاص می‌دهد.

جنگل‌زدایی عامل دوم گرمایش

بخش جنوبی رود جاسی پارانا (روی نقشه) در روندونیا برزیل تنها یکی از مناطق بزرگ نابود شده است که در سرتاسر حاشیه جنوبی آمازون امتداد یافته‌اند

جنگل‌زدایی دومین عامل گرمایش جهانی است. نقشه‌های ماهواره‌ای نتیجه فرایند سریع تخریب گسترده جنگل‌های آمازون (نمایش روی نقشه) در روندونیا بیشتر برای ایجاد دام‌پروری و چراگاه را نشان می‌دهند. آمار سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که در هر دقیقه مساحتی معادل یک زمین فوتبال از آمازون برای این هدف نابود می‌شود. این وضعیت شامل مناطق جنگلی شمال ایران که در این کشور خشک کمیاب بلکه نایاب هستند از جمله جنگلهای هیرکانی نیز می‌شود. فرایند تخریب گسترده جنگل در کانادا نیز برای استخراج ماسه‌های نفتی صورت می‌گیرد که در کنار آلودگی‌های محیطی مانند سمی شدن آب آشامیدنی مناطق مسکونی و نابودی حیات وحش، خود فرایند استخراج سوخت قابل مصرف از ماسه‌های نفتی نیازمند سوزاندن حجمی معادل یک سوم گاز طبیعی تولیدی این کشور است که به تولید ۱۷ درصد دی‌اکسید کربن بیشتر نسبت به نفت خام تصفیه شده در ایالات متحده ختم می‌شود.

کشورهای آلوده‌کننده هوا

طبق گزارش پروژه جهانی کربن در خرداد ۱۳۹۶ چین با تولید سالانه ۱۰۳۵۷ میلیون تن دی‌اکسید کربن بزرگ‌ترین کشور آلوده‌کننده هوا و آمریکا با تولید سالانه ۵۴۱۴ میلیون تن در ردیف دوم و هند با تولید سالانه ۲۲۷۴ سوم و روسیه با تولید سالانه ۱۶۱۷ میلیون تن چهارم و ژاپن با تولید سالانه ۱۲۳۷ میلیون تن پنجم و آلمان با تولید سالانه ۷۹۸ میلیون تن ششم و ایران با تولید سالانه ۶۴۸ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن در ردیف هفتم قرار دارد.

پیامدها

همچنین ببینید: تأثیرات تغییر اقلیم

نمونه‌هایی از تأثیرات تغییر اقلیم: آتش‌سوزی جنگل که با گرما و خشکسالی تشدید می‌شود، سفیدشدگی مرجان که بیشتر به دلیل امواج گرمای دریایی رخ می‌دهد، به خطر افتادن منابع آب به دلیل تشدید خشکسالی.

برخی از دانشمندان، افزایش توفان‌ها و گردبادهای سهمگین را یکی از نتایج گرم شدن کره زمین قلمداد می‌کنند. اغلب کارشناسان اقلیمی معتقدند که این روند می‌تواند به وقوع خشکسالی‌ها، سیل‌ها، بادهای گرم و توفان‌های مهیب‌تر منجر شود اما بعضی از آن‌ها هم بر این باور هستند که بعضی از این حوادث رخ داده علامت گرم شدن زمین نیستند چون این آشفتگی و نابسامانی ویژگی طبیعی اقلیم است. از پیامدهای دیگر، بالا آمدن آب دریاها، و در نتیجه رفتن مناطق ساحلی و جزایر زیر آب و رقیق‌شدن آب اقیانوس‌ها و در نتیجه افزایش بارندگی در تمام جهان است.

گرم شدن زمین باعث شده است که دمای داخلی یخچال‌های طبیعی واقع در نقاط مختلف جهان از جمله یخچال‌های واقع در شمالگان، جنوبگان و چین افزایش پیدا کند و در نتیجه با آب‌شدن تدریجی، حجم زیادی از ذخایر این یخچال‌ها ذوب شود. این مسئله از آنجا حائز اهمیت است که این یخچال‌ها بخش عمده‌ای از ذخایر آب آشامیدنی جهان را تشکیل می‌دهند. بنابراین منابع آب آشامیدنی سالم رو به کاهش می‌گذارد و احتمال شیوع بیماری‌هایی که از طریق آب آشامیدنی ناسالم شیوع می‌یابند، بیشتر می‌شود. گرمایش زمین همچنین تأثیر بسزایی در کاهش تعداد جوجه پنگوئن‌ها دارد. طبق برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، بیماری‌هایی که از تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین ناشی می‌شود، هر ساله باعث مرگ و میر ۸۰ هزار نفر در کشورهای آسیایی می‌شود. مقامات سازمان ملل تاکنون چندین بار دربارهٔ پیامدهای گرم شدن زمین هشدار داده‌اند و خواستار اقدام فوری اعضای این سازمان در جلوگیری از این پدیده شده‌اند.

گرم‌ترین سال تاریخ زمین

نمودار میزان غلظت کربن دی‌اکسید و میزان دمای زمین؛ دمای زمین با میزان غلظت کربن دی‌اکسید رابطه مستقیم دارد.

براساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی، سال ۲۰۱۶ گرم‌ترین سال زمین بوده است. پدیده ال‌نینو در این رکوردشکنی گرما مؤثر بوده است. از سال ۱۸۸۰ میلادی تاکنون (مارس ۲۰۱۷)، سال ۲۰۱۶ به‌طور متوسط جهانی گرم‌ترین سال بوده است. تحقیقات علمی نشان می‌دهند که زمین آخرین بار ۱۱۵ هزار سال پیش چنین گرم بوده و این سیاره از چهار میلیون سال پیش تاکنون چنین حجم بالایی از دی‌اکسید کربن در اتمسفر زمین را تجربه نکرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی ناسا (NASA) و سازمان هواشناسی ژاپن (JMA)، ماه ژوئیه سال ۲۰۱۵ به عنوان گرم‌ترین ماه ثبت شده پس از پیدایش ابزارهای سنجش دمای هوا در اواخر قرن نوزدهم میلادی لقب گرفت. پژوهش‌ها بر روی جنگل‌ها، یخ‌های قطبی و جزایر مرجانی در دریاها نیز نشان داده است که کره زمین در این سال در گرم‌ترین حالت خود در طی ۴۰۰۰ سال گذشته بوده است. پیش از این سال ۲۰۱۰ گرم‌ترین سال تاریخ زمین تعیین شده بود.

جستارهای وابسته

• بیابان‌زایی
• نظرات تغییر اقلیم توسط کشورها
• نشر گازهای گلخانه‌ای ناشی از کشاورزی
• آنتروپوسن

منابع

گزارش‌های IPCC

گزارش ارزیابی چهارم

• IPCC (2007). Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; et al. (eds.). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88009-1.
  • Le Treut, H.; Somerville, R.; Cubasch, U.; Ding, Y.; et al. (2007). "Chapter 1: Historical Overview of Climate Change Science" (PDF). (IPCC AR4 WG1 2007). pp. 93–127.
  • Randall, D. A.; Wood, R. A.; Bony, S.; Colman, R.; et al. (2007). "Chapter 8: Climate Models and their Evaluation" (PDF). (IPCC AR4 WG1 2007). pp. 589–662.
  • Hegerl, G. C.; Zwiers, F. W.; Braconnot, P.; Gillett, N. P.; et al. (2007). "Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change" (PDF). (IPCC AR4 WG1 2007). pp. 663–745.

• IPCC (2007). Parry, M. L.; Canziani, O. F.; Palutikof, J. P.; van der Linden, P. J.; et al. (eds.). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88010-7.
  • Rosenzweig, C.; Casassa, G.; Karoly, D. J.; Imeson, A.; et al. (2007). "Chapter 1: Assessment of observed changes and responses in natural and managed systems" (PDF). (IPCC AR4 WG2 2007). pp. 79–131.
  • Schneider, S. H.; Semenov, S.; Patwardhan, A.; Burton, I.; et al. (2007). "Chapter 19: Assessing key vulnerabilities and the risk from climate change" (PDF). (IPCC AR4 WG2 2007). pp. 779–810.

• IPCC (2007). Metz, B.; Davidson, O. R.; Bosch, P. R.; Dave, R.; et al. (eds.). Climate Change 2007: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88011-4.
  • Rogner, H. -H.; Zhou, D.; Bradley, R.; Crabbé, P.; et al. (2007). "Chapter 1: Introduction" (PDF). (IPCC AR4 WG3 2007). pp. 95–116.

گزارش ارزیابی پنجم

• IPCC (2013). Stocker, T. F.; Qin, D.; Plattner, G. -K.; Tignor, M.; et al. (eds.). Climate Change 2013: The Physical Science Basis (PDF). Contribution of Working Group I to the پنجمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge, UK & New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05799-9.. AR5 Climate Change 2013: The Physical Science Basis — IPCC
  • IPCC (2013). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013).
  • Hartmann, D. L.; Klein Tank, A. M. G.; Rusticucci, M.; Alexander, L. V.; et al. (2013). "Chapter 2: Observations: Atmosphere and Surface" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013). pp. 159–254.
  • Rhein, M.; Rintoul, S. R.; Aoki, S.; Campos, E.; et al. (2013). "Chapter 3: Observations: Ocean" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013). pp. 255–315.
  • Masson-Delmotte, V.; Schulz, M.; Abe-Ouchi, A.; Beer, J.; et al. (2013). "Chapter 5: Information from Paleoclimate Archives" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013). pp. 383–464.
  • Bindoff, N. L.; Stott, P. A.; AchutaRao, K. M.; Allen, M. R.; et al. (2013). "Chapter 10: Detection and Attribution of Climate Change: from Global to Regional" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013). pp. 867–952.
  • Collins, M.; Knutti, R.; Arblaster, J. M.; Dufresne, J. -L.; et al. (2013). "Chapter 12: Long-term Climate Change: Projections, Commitments and Irreversibility" (PDF). (IPCC AR5 WG1 2013). pp. 1029–1136.

• IPCC (2014). Field, C. B.; Barros, V. R.; Dokken, D. J.; Mach, K. J.; et al. (eds.). Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects. Contribution of Working Group II to the پنجمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05807-1.. Chapters 1–20, SPM, and Technical Summary.
  • Jiménez Cisneros, B. E.; Oki, T.; Arnell, N. W.; Benito, G.; et al. (2014). "Chapter 3: Freshwater Resources" (PDF). (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 229–269.
  • Porter, J. R.; Xie, L.; Challinor, A. J.; Cochrane, K.; et al. (2014). "Chapter 7: Food Security and Food Production Systems" (PDF). (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 485–533.
  • Smith, K. R.; Woodward, A.; Campbell-Lendrum, D.; Chadee, D. D.; et al. (2014). "Chapter 11: Human Health: Impacts, Adaptation, and Co-Benefits" (PDF). In (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 709–754.
  • Olsson, L.; Opondo, M.; Tschakert, P.; Agrawal, A.; et al. (2014). "Chapter 13: Livelihoods and Poverty" (PDF). (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 793–832.
  • Cramer, W.; Yohe, G. W.; Auffhammer, M.; Huggel, C.; et al. (2014). "Chapter 18: Detection and Attribution of Observed Impacts" (PDF). (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 979–1037.
  • Oppenheimer, M.; Campos, M.; Warren, R.; Birkmann, J.; et al. (2014). "Chapter 19: Emergent Risks and Key Vulnerabilities" (PDF). (IPCC AR5 WG2 A 2014). pp. 1039–1099.
• IPCC (2014). Barros, V. R.; Field, C. B.; Dokken, D. J.; Mach, K. J.; et al. (eds.). Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part B: Regional Aspects (PDF). Contribution of Working Group II to the پنجمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge, UK & New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05816-3.. Chapters 21–30, Annexes, and Index.
  • Larsen, J. N.; Anisimov, O. A.; Constable, A.; Hollowed, A. B.; et al. (2014). "Chapter 28: Polar Regions" (PDF). (IPCC AR5 WG2 B 2014). pp. 1567–1612.

• IPCC (2014). Edenhofer, O.; Pichs-Madruga, R.; Sokona, Y.; Farahani, E.; et al. (eds.). Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the پنجمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge, UK & New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05821-7.
  • Blanco, G.; Gerlagh, R.; Suh, S.; Barrett, J.; et al. (2014). "Chapter 5: Drivers, Trends and Mitigation" (PDF). (IPCC AR5 WG3 2014). pp. 351–411.
  • Lucon, O.; Ürge-Vorsatz, D.; Ahmed, A.; Akbari, H.; et al. (2014). "Chapter 9: Buildings" (PDF). (IPCC AR5 WG3 2014).
• IPCC AR5 SYR (2014). The Core Writing Team; Pachauri, R. K.; Meyer, L. A. (eds.). Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the پنجمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Geneva, Switzerland: IPCC.
  • IPCC (2014). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC AR5 SYR 2014).
  • IPCC (2014). "Annex II: Glossary" (PDF). (IPCC AR5 SYR 2014).

گزارش ویژه: گرمایش جهانی ۱٫۵ درجه سانتی گراد

• IPCC (2018). Masson-Delmotte, V.; Zhai, P.; Pörtner, H. -O.; Roberts, D.; et al. (eds.). Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty (PDF). Intergovernmental Panel on Climate Change. Global Warming of 1.5 ºC —.
  • IPCC (2018). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 3–24.
  • Allen, M. R.; Dube, O. P.; Solecki, W.; Aragón-Durand, F.; et al. (2018). "Chapter 1: Framing and Context" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 49–91.
  • Rogelj, J.; Shindell, D.; Jiang, K.; Fifta, S.; et al. (2018). "Chapter 2: Mitigation Pathways Compatible with 1.5°C in the Context of Sustainable Development" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 93–174.
  • Hoegh-Guldberg, O.; Jacob, D.; Taylor, M.; Bindi, M.; et al. (2018). "Chapter 3: Impacts of 1.5ºC Global Warming on Natural and Human Systems" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 175–311.
  • de Coninck, H.; Revi, A.; Babiker, M.; Bertoldi, P.; et al. (2018). "Chapter 4: Strengthening and Implementing the Global Response" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 313–443.
  • Roy, J.; Tschakert, P.; Waisman, H.; Abdul Halim, S.; et al. (2018). "Chapter 5: Sustainable Development, Poverty Eradication and Reducing Inequalities" (PDF). (IPCC SR15 2018). pp. 445–538.

گزارش ویژه: دگرگونی اقلیم و سرزمین

• IPCC (2019). Shukla, P. R.; Skea, J.; Calvo Buendia, E.; Masson-Delmotte, V.; et al. (eds.). IPCC Special Report on Climate Change, Desertification, Land Degradation, Sustainable Land Management, Food Security, and Greenhouse gas fluxes in Terrestrial Ecosystems (PDF). In press.
  • IPCC (2019). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC SRCCL 2019). pp. 3–34.
  • Jia, G.; Shevliakova, E.; Artaxo, P. E.; De Noblet-Ducoudré, N.; et al. (2019). "Chapter 2: Land-Climate Interactions" (PDF). (IPCC SRCCL 2019). pp. 131–247.
  • Mbow, C.; Rosenzweig, C.; Barioni, L. G.; Benton, T.; et al. (2019). "Chapter 5: Food Security" (PDF). (IPCC SRCCL 2019). pp. 437–550.

گزارش ویژه: اقیانوس و یخ‌کره در اقلیم درحال دگرگونی

• IPCC (2019). Pörtner, H. -O.; Roberts, D. C.; Masson-Delmotte, V.; Zhai, P.; et al. (eds.). IPCC Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate (PDF). In press.
  • IPCC (2019). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC SROCC 2019). pp. 3–35.
  • Meredith, M.; Sommerkorn, M.; Cassotta, S.; Derksen, C.; et al. (2019). "Chapter 3: Polar Regions" (PDF). (IPCC SROCC 2019). pp. 203–320.
  • Oppenheimer, M.; Glavovic, B.; Hinkel, J.; van de Wal, R.; et al. (2019). "Chapter 4: Sea Level Rise and Implications for Low Lying Islands, Coasts and Communities" (PDF). (IPCC SROCC 2019). pp. 321–445.
  • Bindoff, N. L.; Cheung, W. W. L.; Kairo, J. G.; Arístegui, J.; et al. (2019). "Chapter 5: Changing Ocean, Marine Ecosystems, and Dependent Communities" (PDF). (IPCC SROCC 2019). pp. 447–587.

گزارش ارزیابی ششم

• IPCC (2021). Masson-Delmotte, V.; Zhai, P.; Pirani, A.; Connors, S. L.; et al. (eds.). Climate Change 2021: The Physical Science Basis (PDF). Contribution of Working Group I to the ششمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA: Cambridge University Press (In Press).
  • IPCC (2021). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC AR6 WG1 2021).
  • Arias, Paola A.; Bellouin, Nicolas; Coppola, Erika; Jones, Richard G.; et al. (2021). "Technical Summary" (PDF). (IPCC AR6 WG1 2021).
  • Seneviratne, Sonia I.; Zhang, Xuebin; Adnan, M.; Badi, W.; et al. (2021). "Chapter 11: Weather and climate extreme events in a changing climate" (PDF). (IPCC AR6 WG1 2021).
• IPCC (2022). Pörtner, H. -O.; Roberts, D.C.; Tignor, M.; Poloczanska, E.S.; Mintenbeck, K.; Alegría, A.; Craig, M.; Langsdorf, S.; Löschke, S.; Möller, V.; Okem, A.; Rama, B.; et al. (eds.). Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press.
• IPCC (2022). Shukla, P.R.; Skea, J.; Slade, R.; Al Khourdajie, A.; et al. (eds.). Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press.
  • IPCC (2022). "Summary for Policymakers" (PDF). (IPCC AR6 WG3 2022).

سایر منابع بازنگری‌شده-همتا

• Albrecht, Bruce A. (1989). "Aerosols, Cloud Microphysics, and Fractional Cloudiness". Science. 245 (4923): 1227–1239. Bibcode:1989Sci...245.1227A. doi:10.1126/science.245.4923.1227. PMID 17747885. S2CID 46152332.
• Balsari, S.; Dresser, C.; Leaning, J. (2020). "Climate Change, Migration, and Civil Strife". Curr Environ Health Rep. 7 (4): 404–414. doi:10.1007/s40572-020-00291-4. PMC 7550406. PMID 33048318.
• Bamber, Jonathan L.; Oppenheimer, Michael; Kopp, Robert E.; Aspinall, Willy P.; Cooke, Roger M. (2019). "Ice sheet contributions to future sea-level rise from structured expert judgment". Proceedings of the National Academy of Sciences. 116 (23): 11195–11200. Bibcode:2019PNAS..11611195B. doi:10.1073/pnas.1817205116. ISSN 0027-8424. PMC 6561295. PMID 31110015.
• Bednar, Johannes; Obersteiner, Michael; Wagner, Fabian (2019). "On the financial viability of negative emissions". Nature Communications. 10 (1): 1783. Bibcode:2019NatCo..10.1783B. doi:10.1038/s41467-019-09782-x. ISSN 2041-1723. PMC 6467865. PMID 30992434.
• Berrill, P.; Arvesen, A.; Scholz, Y.; Gils, H. C.; et al. (2016). "Environmental impacts of high penetration renewable energy scenarios for Europe". Environmental Research Letters. 11 (1): 014012. Bibcode:2016ERL....11a4012B. doi:10.1088/1748-9326/11/1/014012.
• Björnberg, Karin Edvardsson; Karlsson, Mikael; Gilek, Michael; Hansson, Sven Ove (2017). "Climate and environmental science denial: A review of the scientific literature published in 1990–2015". Journal of Cleaner Production. 167: 229–241. doi:10.1016/j.jclepro.2017.08.066. ISSN 0959-6526.
• Boulianne, Shelley; Lalancette, Mireille; Ilkiw, David (2020). ""School Strike 4 Climate": Social Media and the International Youth Protest on Climate Change". Media and Communication. 8 (2): 208–218. doi:10.17645/mac.v8i2.2768. ISSN 2183-2439.
• Bui, M.; Adjiman, C.; Bardow, A.; Anthony, Edward J.; et al. (2018). "Carbon capture and storage (CCS): the way forward". Energy & Environmental Science. 11 (5): 1062–1176. doi:10.1039/c7ee02342a.
• Burke, Claire; Stott, Peter (2017). "Impact of Anthropogenic Climate Change on the East Asian Summer Monsoon". Journal of Climate. 30 (14): 5205–5220. arXiv:1704.00563. Bibcode:2017JCli...30.5205B. doi:10.1175/JCLI-D-16-0892.1. ISSN 0894-8755. S2CID 59509210.
• Burke, Marshall; Davis, W. Matthew; Diffenbaugh, Noah S (2018). "Large potential reduction in economic damages under UN mitigation targets". Nature. 557 (7706): 549–553. Bibcode:2018Natur.557..549B. doi:10.1038/s41586-018-0071-9. ISSN 1476-4687. PMID 29795251. S2CID 43936274.
• Callendar, G. S. (1938). "The artificial production of carbon dioxide and its influence on temperature". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 64 (275): 223–240. Bibcode:1938QJRMS..64..223C. doi:10.1002/qj.49706427503.
• Cattaneo, Cristina; Beine, Michel; Fröhlich, Christiane J.; Kniveton, Dominic; et al. (2019). "Human Migration in the Era of Climate Change". Review of Environmental Economics and Policy. 13 (2): 189–206. doi:10.1093/reep/rez008. hdl:10.1093/reep/rez008. ISSN 1750-6816. S2CID 198660593.
• Cohen, Judah; Screen, James; Furtado, Jason C.; Barlow, Mathew; et al. (2014). "Recent Arctic amplification and extreme mid-latitude weather" (PDF). Nature Geoscience. 7 (9): 627–637. Bibcode:2014NatGe...7..627C. doi:10.1038/ngeo2234. ISSN 1752-0908.
• Costello, Anthony; Abbas, Mustafa; Allen, Adriana; Ball, Sarah; et al. (2009). "Managing the health effects of climate change". The Lancet. 373 (9676): 1693–1733. doi:10.1016/S0140-6736(09)60935-1. PMID 19447250. S2CID 205954939. Archived from the original on 13 August 2017.
• Curtis, P.; Slay, C.; Harris, N.; Tyukavina, A.; et al. (2018). "Classifying drivers of global forest loss". Science. 361 (6407): 1108–1111. Bibcode:2018Sci...361.1108C. doi:10.1126/science.aau3445. PMID 30213911. S2CID 52273353.
• Davidson, Eric (2009). "The contribution of manure and fertilizer nitrogen to atmospheric nitrous oxide since 1860". Nature Geoscience. 2: 659–662. doi:10.1016/j.chemer.2016.04.002.
• DeConto, Robert M.; Pollard, David (2016). "Contribution of Antarctica to past and future sea-level rise". Nature. 531 (7596): 591–597. Bibcode:2016Natur.531..591D. doi:10.1038/nature17145. ISSN 1476-4687. PMID 27029274. S2CID 205247890.
• Dean, Joshua F.; Middelburg, Jack J.; Röckmann, Thomas; Aerts, Rien; et al. (2018). "Methane Feedbacks to the Global Climate System in a Warmer World". Reviews of Geophysics. 56 (1): 207–250. Bibcode:2018RvGeo..56..207D. doi:10.1002/2017RG000559. ISSN 1944-9208.
• Delworth, Thomas L.; Zeng, Fanrong (2012). "Multicentennial variability of the Atlantic meridional overturning circulation and its climatic influence in a 4000 year simulation of the GFDL CM2.1 climate model". Geophysical Research Letters. 39 (13): n/a. Bibcode:2012GeoRL..3913702D. doi:10.1029/2012GL052107. ISSN 1944-8007.
• Deutsch, Curtis; Brix, Holger; Ito, Taka; Frenzel, Hartmut; et al. (2011). "Climate-Forced Variability of Ocean Hypoxia" (PDF). Science. 333 (6040): 336–339. Bibcode:2011Sci...333..336D. doi:10.1126/science.1202422. PMID 21659566. S2CID 11752699. Archived (PDF) from the original on 9 May 2016.
• Diffenbaugh, Noah S.; Burke, Marshall (2019). "Global warming has increased global economic inequality". Proceedings of the National Academy of Sciences. 116 (20): 9808–9813. Bibcode:2019PNAS..116.9808D. doi:10.1073/pnas.1816020116. ISSN 0027-8424. PMC 6525504. PMID 31010922.
• Doney, Scott C.; Fabry, Victoria J.; Feely, Richard A.; Kleypas, Joan A. (2009). "Ocean Acidification: The Other CO₂ Problem". Annual Review of Marine Science. 1 (1): 169–192. Bibcode:2009ARMS....1..169D. doi:10.1146/annurev.marine.010908.163834. PMID 21141034. S2CID 402398.
• Fahey, D. W.; Doherty, S. J.; Hibbard, K. A.; Romanou, A.; Taylor, P. C. (2017). "Chapter 2: Physical Drivers of Climate Change" (PDF). In (USGCRP2017).
• Fischer, Tobias P.; Aiuppa, Alessandro (2020). "AGU Centennial Grand Challenge: Volcanoes and Deep Carbon Global CO2 Emissions From Subaerial Volcanism – Recent Progress and Future Challenges". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 21 (3): e08690. Bibcode:2020GGG....2108690F. doi:10.1029/2019GC008690. ISSN 1525-2027.
• Franzke, Christian L. E.; Barbosa, Susana; Blender, Richard; Fredriksen, Hege-Beate; et al. (2020). "The Structure of Climate Variability Across Scales". Reviews of Geophysics. 58 (2): e2019RG000657. Bibcode:2020RvGeo..5800657F. doi:10.1029/2019RG000657. ISSN 1944-9208.
• Friedlingstein, Pierre; Jones, Matthew W.; O'Sullivan, Michael; Andrew, Robbie M.; et al. (2019). "Global Carbon Budget 2019". Earth System Science Data. 11 (4): 1783–1838. Bibcode:2019ESSD...11.1783F. doi:10.5194/essd-11-1783-2019. ISSN 1866-3508.
• Fyfe, John C.; Meehl, Gerald A.; England, Matthew H.; Mann, Michael E.; et al. (2016). "Making sense of the early-2000s warming slowdown" (PDF). Nature Climate Change. 6 (3): 224–228. Bibcode:2016NatCC...6..224F. doi:10.1038/nclimate2938. Archived (PDF) from the original on 7 February 2019.
• Goyal, Rishav; England, Matthew H; Sen Gupta, Alex; Jucker, Martin (2019). "Reduction in surface climate change achieved by the 1987 Montreal Protocol". Environmental Research Letters. 14 (12): 124041. Bibcode:2019ERL....14l4041G. doi:10.1088/1748-9326/ab4874. ISSN 1748-9326.
• Grubb, M. (2003). "The Economics of the Kyoto Protocol" (PDF). World Economics. 4 (3): 144–145. Archived from the original (PDF) on 4 September 2012.
• Gunningham, Neil (2018). "Mobilising civil society: can the climate movement achieve transformational social change?" (PDF). Interface: A Journal for and About Social Movements. 10. Archived (PDF) from the original on 12 April 2019. Retrieved 12 April 2019.
• Hagmann, David; Ho, Emily H.; Loewenstein, George (2019). "Nudging out support for a carbon tax". Nature Climate Change. 9 (6): 484–489. Bibcode:2019NatCC...9..484H. doi:10.1038/s41558-019-0474-0. S2CID 182663891.
• Haines, A.; Ebi, K. (2019). "The Imperative for Climate Action to Protect Health". New England Journal of Medicine. 380 (3): 263–273. doi:10.1056/NEJMra1807873. PMID 30650330. S2CID 58662802.
• Hansen, James; Sato, Makiko; Hearty, Paul; Ruedy, Reto; et al. (2016). "Ice melt, sea level rise and superstorms: evidence from paleoclimate data, climate modeling, and modern observations that 2 °C global warming could be dangerous". Atmospheric Chemistry and Physics. 16 (6): 3761–3812. arXiv:1602.01393. Bibcode:2016ACP....16.3761H. doi:10.5194/acp-16-3761-2016. ISSN 1680-7316. S2CID 9410444.
• Harvey, Jeffrey A.; Van den Berg, Daphne; Ellers, Jacintha; Kampen, Remko; et al. (2018). "Internet Blogs, Polar Bears, and Climate-Change Denial by Proxy". BioScience. 68 (4): 281–287. doi:10.1093/biosci/bix133. ISSN 0006-3568. PMC 5894087. PMID 29662248.
• Hawkins, Ed; Ortega, Pablo; Suckling, Emma; Schurer, Andrew; et al. (2017). "Estimating Changes in Global Temperature since the Preindustrial Period". Bulletin of the American Meteorological Society. 98 (9): 1841–1856. Bibcode:2017BAMS...98.1841H. doi:10.1175/bams-d-16-0007.1. ISSN 0003-0007.
• He, Yanyi; Wang, Kaicun; Zhou, Chunlüe; Wild, Martin (2018). "A Revisit of Global Dimming and Brightening Based on the Sunshine Duration". Geophysical Research Letters. 45 (9): 4281–4289. Bibcode:2018GeoRL..45.4281H. doi:10.1029/2018GL077424. ISSN 1944-8007.
• Hilaire, Jérôme; Minx, Jan C.; Callaghan, Max W.; Edmonds, Jae; Luderer, Gunnar; Nemet, Gregory F.; Rogelj, Joeri; Zamora, Maria Mar (17 October 2019). "Negative emissions and international climate goals—learning from and about mitigation scenarios". Climatic Change. 157 (2): 189–219. Bibcode:2019ClCh..157..189H. doi:10.1007/s10584-019-02516-4.
• Hodder, Patrick; Martin, Brian (2009). "Climate Crisis? The Politics of Emergency Framing". Economic and Political Weekly. 44 (36): 53–60. ISSN 0012-9976. JSTOR 25663518.
• Holding, S.; Allen, D. M.; Foster, S.; Hsieh, A.; et al. (2016). "Groundwater vulnerability on small islands". Nature Climate Change. 6 (12): 1100–1103. Bibcode:2016NatCC...6.1100H. doi:10.1038/nclimate3128. ISSN 1758-6798.
• Joo, Gea-Jae; Kim, Ji Yoon; Do, Yuno; Lineman, Maurice (2015). "Talking about Climate Change and Global Warming". PLOS ONE. 10 (9): e0138996. Bibcode:2015PLoSO..1038996L. doi:10.1371/journal.pone.0138996. ISSN 1932-6203. PMC 4587979. PMID 26418127.
• Kabir, Russell; Khan, Hafiz T. A.; Ball, Emma; Caldwell, Khan (2016). "Climate Change Impact: The Experience of the Coastal Areas of Bangladesh Affected by Cyclones Sidr and Aila". Journal of Environmental and Public Health. 2016: 9654753. doi:10.1155/2016/9654753. PMC 5102735. PMID 27867400.
• Kaczan, David J.; Orgill-Meyer, Jennifer (2020). "The impact of climate change on migration: a synthesis of recent empirical insights". Climatic Change. 158 (3): 281–300. Bibcode:2020ClCh..158..281K. doi:10.1007/s10584-019-02560-0. S2CID 207988694. Retrieved 9 February 2021.
• Kennedy, J. J.; Thorne, W. P.; Peterson, T. C.; Ruedy, R. A.; et al. (2010). Arndt, D. S.; Baringer, M. O.; Johnson, M. R. (eds.). "How do we know the world has warmed?". Special supplement: State of the Climate in 2009. Bulletin of the American Meteorological Society. 91 (7). S26-S27. doi:10.1175/BAMS-91-7-StateoftheClimate.
• Kopp, R. E.; Hayhoe, K.; Easterling, D. R.; Hall, T.; et al. (2017). "Chapter 15: Potential Surprises: Compound Extremes and Tipping Elements". In (USGCRP 2017). pp. 1–470. Archived from the original on 20 August 2018.
• Kossin, J. P.; Hall, T.; Knutson, T.; Kunkel, K. E.; Trapp, R. J.; Waliser, D. E.; Wehner, M. F. (2017). "Chapter 9: Extreme Storms". In (USGCRP2017). pp. 1–470.
• Knutson, T. (2017). "Appendix C: Detection and attribution methodologies overview.". In (USGCRP2017). pp. 1–470.
• Kreidenweis, Ulrich; Humpenöder, Florian; Stevanović, Miodrag; Bodirsky, Benjamin Leon; et al. (July 2016). "Afforestation to mitigate climate change: impacts on food prices under consideration of albedo effects". Environmental Research Letters. 11 (8): 085001. Bibcode:2016ERL....11h5001K. doi:10.1088/1748-9326/11/8/085001. ISSN 1748-9326. S2CID 8779827.
• Kvande, H. (2014). "The Aluminum Smelting Process". Journal of Occupational and Environmental Medicine. 56 (5 Suppl): S2–S4. doi:10.1097/JOM.0000000000000154. PMC 4131936. PMID 24806722.
• Lapenis, Andrei G. (1998). "Arrhenius and the Intergovernmental Panel on Climate Change". Eos. 79 (23): 271. Bibcode:1998EOSTr..79..271L. doi:10.1029/98EO00206.
• Levermann, Anders; Clark, Peter U.; Marzeion, Ben; Milne, Glenn A.; et al. (2013). "The multimillennial sea-level commitment of global warming". Proceedings of the National Academy of Sciences. 110 (34): 13745–13750. Bibcode:2013PNAS..11013745L. doi:10.1073/pnas.1219414110. ISSN 0027-8424. PMC 3752235. PMID 23858443.
• Lenoir, Jonathan; Bertrand, Romain; Comte, Lise; Bourgeaud, Luana; et al. (2020). "Species better track climate warming in the oceans than on land". Nature Ecology & Evolution. 4 (8): 1044–1059. doi:10.1038/s41559-020-1198-2. ISSN 2397-334X. PMID 32451428. S2CID 218879068.
• Liepert, Beate G.; Previdi, Michael (2009). "Do Models and Observations Disagree on the Rainfall Response to Global Warming?". Journal of Climate. 22 (11): 3156–3166. Bibcode:2009JCli...22.3156L. doi:10.1175/2008JCLI2472.1.
• Liverman, Diana M. (2009). "Conventions of climate change: constructions of danger and the dispossession of the atmosphere". Journal of Historical Geography. 35 (2): 279–296. doi:10.1016/j.jhg.2008.08.008.
• Loeb, Norman G.; Johnson, Gregory C.; Thorsen, Tyler J.; Lyman, John M.; Rose, Fred G.; Kato, Seiji (2021). "Satellite and Ocean Data Reveal Marked Increase in Earth's Heating Rate". Geophysical Research Letters. American Geophysical Union (AGU). 48 (13). e2021GL093047. Bibcode:2021GeoRL..4893047L. doi:10.1029/2021gl093047. ISSN 0094-8276. S2CID 236233508.
• Mach, Katharine J.; Kraan, Caroline M.; Adger, W. Neil; Buhaug, Halvard; et al. (2019). "Climate as a risk factor for armed conflict". Nature. 571 (7764): 193–197. Bibcode:2019Natur.571..193M. doi:10.1038/s41586-019-1300-6. ISSN 1476-4687. PMID 31189956. S2CID 186207310.
• Matthews, H. Damon; Gillett, Nathan P.; Stott, Peter A.; Zickfeld, Kirsten (2009). "The proportionality of global warming to cumulative carbon emissions". Nature. 459 (7248): 829–832. Bibcode:2009Natur.459..829M. doi:10.1038/nature08047. ISSN 1476-4687. PMID 19516338. S2CID 4423773.
• Matthews, Tom (2018). "Humid heat and climate change". Progress in Physical Geography: Earth and Environment. 42 (3): 391–405. doi:10.1177/0309133318776490. S2CID 134820599.
• McNeill, V. Faye (2017). "Atmospheric Aerosols: Clouds, Chemistry, and Climate". Annual Review of Chemical and Biomolecular Engineering. 8 (1): 427–444. doi:10.1146/annurev-chembioeng-060816-101538. ISSN 1947-5438. PMID 28415861.
• Melillo, J. M.; Frey, S. D.; DeAngelis, K. M.; Werner, W. J.; et al. (2017). "Long-term pattern and magnitude of soil carbon feedback to the climate system in a warming world". Science. 358 (6359): 101–105. Bibcode:2017Sci...358..101M. doi:10.1126/science.aan2874. PMID 28983050.
• Mercure, J. -F.; Pollitt, H.; Viñuales, J. E.; Edwards, N. R.; et al. (2018). "Macroeconomic impact of stranded fossil fuel assets" (PDF). Nature Climate Change. 8 (7): 588–593. Bibcode:2018NatCC...8..588M. doi:10.1038/s41558-018-0182-1. ISSN 1758-6798. S2CID 89799744.
• Mitchum, G. T.; Masters, D.; Hamlington, B. D.; Fasullo, J. T.; et al. (2018). "Climate-change–driven accelerated sea-level rise detected in the altimeter era". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (9): 2022–2025. Bibcode:2018PNAS..115.2022N. doi:10.1073/pnas.1717312115. ISSN 0027-8424. PMC 5834701. PMID 29440401.
• National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2019). Negative Emissions Technologies and Reliable Sequestration: A Research Agenda (Report). Washington, D.C.: The National Academies Press. doi:10.17226/25259. ISBN 978-0-309-48455-8.
• National Research Council (2011). "Causes and Consequences of Climate Change". America's Climate Choices. Washington, D.C.: The National Academies Press. doi:10.17226/12781. ISBN 978-0-309-14585-5. Archived from the original on 21 July 2015. Retrieved 28 January 2019.
• Neukom, Raphael; Steiger, Nathan; Gómez-Navarro, Juan José; Wang, Jianghao; et al. (2019a). "No evidence for globally coherent warm and cold periods over the preindustrial Common Era" (PDF). Nature. 571 (7766): 550–554. Bibcode:2019Natur.571..550N. doi:10.1038/s41586-019-1401-2. ISSN 1476-4687. PMID 31341300. S2CID 198494930.
• Neukom, Raphael; Barboza, Luis A.; Erb, Michael P.; Shi, Feng; et al. (2019b). "Consistent multidecadal variability in global temperature reconstructions and simulations over the Common Era". Nature Geoscience. 12 (8): 643–649. Bibcode:2019NatGe..12..643P. doi:10.1038/s41561-019-0400-0. ISSN 1752-0908. PMC 6675609. PMID 31372180.
• O’Neill, Saffron J.; Boykoff, Max (2010). "Climate denier, skeptic, or contrarian?". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (39): E151. Bibcode:2010PNAS..107E.151O. doi:10.1073/pnas.1010507107. ISSN 0027-8424. PMC 2947866. PMID 20807754.
• Poloczanska, Elvira S.; Brown, Christopher J.; Sydeman, William J.; Kiessling, Wolfgang; et al. (2013). "Global imprint of climate change on marine life" (PDF). Nature Climate Change. 3 (10): 919–925. Bibcode:2013NatCC...3..919P. doi:10.1038/nclimate1958. ISSN 1758-6798.
• Rahmstorf, Stefan; Cazenave, Anny; Church, John A.; Hansen, James E.; et al. (2007). "Recent Climate Observations Compared to Projections" (PDF). Science. 316 (5825): 709. Bibcode:2007Sci...316..709R. doi:10.1126/science.1136843. PMID 17272686. S2CID 34008905. Archived (PDF) from the original on 6 September 2018.
• Ramanathan, V.; Carmichael, G. (2008). "Global and Regional Climate Changes due to Black Carbon". Nature Geoscience. 1 (4): 221–227. Bibcode:2008NatGe...1..221R. doi:10.1038/ngeo156.
• Randel, William J.; Shine, Keith P.; Austin, John; Barnett, John; et al. (2009). "An update of observed stratospheric temperature trends". Journal of Geophysical Research. 114 (D2): D02107. Bibcode:2009JGRD..114.2107R. doi:10.1029/2008JD010421. الگو:HAL.
• Rauner, Sebastian; Bauer, Nico; Dirnaichner, Alois; Van Dingenen, Rita; Mutel, Chris; Luderer, Gunnar (2020). "Coal-exit health and environmental damage reductions outweigh economic impacts". Nature Climate Change. 10 (4): 308–312. Bibcode:2020NatCC..10..308R. doi:10.1038/s41558-020-0728-x. ISSN 1758-6798. S2CID 214619069.
• Rogelj, Joeri; Forster, Piers M.; Kriegler, Elmar; Smith, Christopher J.; et al. (2019). "Estimating and tracking the remaining carbon budget for stringent climate targets". Nature. 571 (7765): 335–342. Bibcode:2019Natur.571..335R. doi:10.1038/s41586-019-1368-z. ISSN 1476-4687. PMID 31316194. S2CID 197542084.
• Rogelj, Joeri; Meinshausen, Malte; Schaeffer, Michiel; Knutti, Reto; Riahi, Keywan (2015). "Impact of short-lived non-CO2 mitigation on carbon budgets for stabilizing global warming". Environmental Research Letters. 10 (7): 1–10. Bibcode:2015ERL....10g5001R. doi:10.1088/1748-9326/10/7/075001.
• Ruseva, Tatyana; Hedrick, Jamie; Marland, Gregg; Tovar, Henning; et al. (2020). "Rethinking standards of permanence for terrestrial and coastal carbon: implications for governance and sustainability". Current Opinion in Environmental Sustainability. 45: 69–77. doi:10.1016/j.cosust.2020.09.009. ISSN 1877-3435. S2CID 229069907.
• Samset, B. H.; Sand, M.; Smith, C. J.; Bauer, S. E.; et al. (2018). "Climate Impacts From a Removal of Anthropogenic Aerosol Emissions" (PDF). Geophysical Research Letters. 45 (2): 1020–1029. Bibcode:2018GeoRL..45.1020S. doi:10.1002/2017GL076079. ISSN 1944-8007. PMC 7427631. PMID 32801404.
• Sand, M.; Berntsen, T. K.; von Salzen, K.; Flanner, M. G.; et al. (2015). "Response of Arctic temperature to changes in emissions of short-lived climate forcers". Nature. 6 (3): 286–289. doi:10.1038/nclimate2880.
• Schmidt, Gavin A.; Ruedy, Reto A.; Miller, Ron L.; Lacis, Andy A. (2010). "Attribution of the present-day total greenhouse effect". Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 115 (D20): D20106. Bibcode:2010JGRD..11520106S. doi:10.1029/2010JD014287. ISSN 2156-2202. S2CID 28195537.
• Schmidt, Gavin A.; Shindell, Drew T.; Tsigaridis, Kostas (2014). "Reconciling warming trends". Nature Geoscience. 7 (3): 158–160. Bibcode:2014NatGe...7..158S. doi:10.1038/ngeo2105. hdl:2060/20150000726.
• Serdeczny, Olivia; Adams, Sophie; Baarsch, Florent; Coumou, Dim; et al. (2016). "Climate change impacts in Sub-Saharan Africa: from physical changes to their social repercussions" (PDF). Regional Environmental Change. 17 (6): 1585–1600. doi:10.1007/s10113-015-0910-2. ISSN 1436-378X. S2CID 3900505.
• Sutton, Rowan T.; Dong, Buwen; Gregory, Jonathan M. (2007). "Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations". Geophysical Research Letters. 34 (2): L02701. Bibcode:2007GeoRL..3402701S. doi:10.1029/2006GL028164.
• Smale, Dan A.; Wernberg, Thomas; Oliver, Eric C. J.; Thomsen, Mads; Harvey, Ben P. (2019). "Marine heatwaves threaten global biodiversity and the provision of ecosystem services" (PDF). Nature Climate Change. 9 (4): 306–312. Bibcode:2019NatCC...9..306S. doi:10.1038/s41558-019-0412-1. ISSN 1758-6798. S2CID 91471054.
• Smith, Joel B.; Schneider, Stephen H.; Oppenheimer, Michael; Yohe, Gary W.; et al. (2009). "Assessing dangerous climate change through an update of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 'reasons for concern'". Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (11): 4133–4137. Bibcode:2009PNAS..106.4133S. doi:10.1073/pnas.0812355106. PMC 2648893. PMID 19251662.
• Smith, N.; Leiserowitz, A. (2013). "The role of emotion in global warming policy support and opposition". Risk Analysis. 34 (5): 937–948. doi:10.1111/risa.12140. PMC 4298023. PMID 24219420.
• Springmann, M.; Mason-D’Croz, D.; Robinson, S.; Garnett, T.; et al. (2016). "Global and regional health effects of future food production under climate change: a modelling study". Lancet. 387 (10031): 1937–1946. doi:10.1016/S0140-6736(15)01156-3. PMID 26947322. S2CID 41851492.
• Stroeve, J.; Holland, Marika M.; Meier, Walt; Scambos, Ted; et al. (2007). "Arctic sea ice decline: Faster than forecast". Geophysical Research Letters. 34 (9): L09501. Bibcode:2007GeoRL..3409501S. doi:10.1029/2007GL029703.
• Storelvmo, T.; Phillips, P. C. B.; Lohmann, U.; Leirvik, T.; Wild, M. (2016). "Disentangling greenhouse warming and aerosol cooling to reveal Earth's climate sensitivity" (PDF). Nature Geoscience. 9 (4): 286–289. Bibcode:2016NatGe...9..286S. doi:10.1038/ngeo2670. ISSN 1752-0908.
• Turetsky, Merritt R.; Abbott, Benjamin W.; Jones, Miriam C.; Anthony, Katey Walter; et al. (2019). "Permafrost collapse is accelerating carbon release". Nature. 569 (7754): 32–34. Bibcode:2019Natur.569...32T. doi:10.1038/d41586-019-01313-4. PMID 31040419.
• Turner, Monica G.; Calder, W. John; Cumming, Graeme S.; Hughes, Terry P.; et al. (2020). "Climate change, ecosystems and abrupt change: science priorities". Philosophical Transactions of the Royal Society B. 375 (1794). doi:10.1098/rstb.2019.0105. PMC 7017767. PMID 31983326.
• Twomey, S. (1977). "The Influence of Pollution on the Shortwave Albedo of Clouds". J. Atmos. Sci. 34 (7): 1149–1152. Bibcode:1977JAtS...34.1149T. doi:10.1175/1520-0469(1977)034<1149:TIOPOT>2.0.CO;2. ISSN 1520-0469.
• Tyndall, John (1861). "On the Absorption and Radiation of Heat by Gases and Vapours, and on the Physical Connection of Radiation, Absorption, and Conduction". Philosophical Magazine. 4. 22: 169–194, 273–285. Archived from the original on 26 March 2016.
• Urban, Mark C. (2015). "Accelerating extinction risk from climate change". Science. 348 (6234): 571–573. Bibcode:2015Sci...348..571U. doi:10.1126/science.aaa4984. ISSN 0036-8075. PMID 25931559.
• USGCRP (2009). Karl, T. R.; Melillo, J.; Peterson, T.; Hassol, S. J. (eds.). Global Climate Change Impacts in the United States. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-14407-0. Archived from the original on 6 April 2010. Retrieved 17 April 2010.
• USGCRP (2017). Wuebbles, D. J.; Fahey, D. W.; Hibbard, K. A.; Dokken, D. J.; et al. (eds.). Climate Science Special Report: Fourth National Climate Assessment, Volume I. Washington, D.C.: U.S. Global Change Research Program. doi:10.7930/J0J964J6.
• Vandyck, T.; Keramidas, K.; Kitous, A.; Spadaro, J.; et al. (2018). "Air quality co-benefits for human health and agriculture counterbalance costs to meet Paris Agreement pledges". Nature Communications. 9 (4939): 4939. Bibcode:2018NatCo...9.4939V. doi:10.1038/s41467-018-06885-9. PMC 6250710. PMID 30467311.
• Wuebbles, D. J.; Easterling, D. R.; Hayhoe, K.; Knutson, T.; et al. (2017). "Chapter 1: Our Globally Changing Climate" (PDF). In (USGCRP2017).
• Walsh, John; Wuebbles, Donald; Hayhoe, Katherine; Kossin, Kossin; et al. (2014). "Appendix 3: Climate Science Supplement" (PDF). Climate Change Impacts in the United States: The Third National Climate Assessment. US National Climate Assessment.
• Wang, Bin; Shugart, Herman H.; Lerdau, Manuel T. (2017). "Sensitivity of global greenhouse gas budgets to tropospheric ozone pollution mediated by the biosphere". Environmental Research Letters. 12 (8): 084001. Bibcode:2017ERL....12h4001W. doi:10.1088/1748-9326/aa7885. ISSN 1748-9326.
• Watts, Nick; Adger, W Neil; Agnolucci, Paolo; Blackstock, Jason; et al. (2015). "Health and climate change: policy responses to protect public health". The Lancet. 386 (10006): 1861–1914. doi:10.1016/S0140-6736(15)60854-6. hdl:10871/20783. PMID 26111439. S2CID 205979317. Archived from the original on 7 April 2017.
• Watts, Nick; Amann, Markus; Arnell, Nigel; Ayeb-Karlsson, Sonja; et al. (2019). "The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate". The Lancet. 394 (10211): 1836–1878. doi:10.1016/S0140-6736(19)32596-6. ISSN 0140-6736. PMID 31733928. S2CID 207976337.
• Weart, Spencer (2013). "Rise of interdisciplinary research on climate". Proceedings of the National Academy of Sciences. 110 (Supplement 1): 3657–3664. doi:10.1073/pnas.1107482109. PMC 3586608. PMID 22778431.
• Wild, M.; Gilgen, Hans; Roesch, Andreas; Ohmura, Atsumu; et al. (2005). "From Dimming to Brightening: Decadal Changes in Solar Radiation at Earth's Surface". Science. 308 (5723): 847–850. Bibcode:2005Sci...308..847W. doi:10.1126/science.1103215. PMID 15879214. S2CID 13124021.
• Williams, Richard G; Ceppi, Paulo; Katavouta, Anna (2020). "Controls of the transient climate response to emissions by physical feedbacks, heat uptake and carbon cycling". Environmental Research Letters. 15 (9): 0940c1. Bibcode:2020ERL....15i40c1W. doi:10.1088/1748-9326/ab97c9.
• Wolff, Eric W.; Shepherd, John G.; Shuckburgh, Emily; Watson, Andrew J. (2015). "Feedbacks on climate in the Earth system: introduction". Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 373 (2054): 20140428. Bibcode:2015RSPTA.37340428W. doi:10.1098/rsta.2014.0428. PMC 4608041. PMID 26438277.
• Zeng, Ning; Yoon, Jinho (2009). "Expansion of the world's deserts due to vegetation-albedo feedback under global warming". Geophysical Research Letters. 36 (17): L17401. Bibcode:2009GeoRL..3617401Z. doi:10.1029/2009GL039699. ISSN 1944-8007. S2CID 1708267.
• Zhang, Jinlun; Lindsay, Ron; Steele, Mike; Schweiger, Axel (2008). "What drove the dramatic arctic sea ice retreat during summer 2007?". Geophysical Research Letters. 35 (11): 1–5. Bibcode:2008GeoRL..3511505Z. doi:10.1029/2008gl034005. S2CID 9387303.
• Zhao, C.; Liu, B.; et al. (2017). "Temperature increase reduces global yields of major crops in four independent estimates". Proceedings of the National Academy of Sciences. 114 (35): 9326–9331. Bibcode:2017PNAS..114.9326Z. doi:10.1073/pnas.1701762114. PMC 5584412. PMID 28811375.

کتاب‌ها، گزارش‌ها و اسناد حقوقی

• Academia Brasileira de Ciéncias (Brazil); Royal Society of Canada; Chinese Academy of Sciences; Académie des Sciences (France); Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina (Germany); Indian National Science Academy; Accademia Nazionale dei Lincei (Italy); Science Council of Japan, Academia Mexicana de Ciencias; Academia Mexicana de Ciencias (Mexico); Russian Academy of Sciences; Academy of Science of South Africa; Royal Society (United Kingdom); National Academy of Sciences (United States of America) (May 2009). "G8+5 Academies' joint statement: Climate change and the transformation of energy technologies for a low carbon future" (PDF). The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. Archived from the original (PDF) on 15 February 2010. Retrieved 5 May 2010.
• Archer, David; Pierrehumbert, Raymond (2013). The Warming Papers: The Scientific Foundation for the Climate Change Forecast. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-68733-8.
• Bridle, Richard; Sharma, Shruti; Mostafa, Mostafa; Geddes, Anna (June 2019). Fossil Fuel to Clean Energy Subsidy Swaps (PDF) (Report).
• Climate Focus (December 2015). "The Paris Agreement: Summary. Climate Focus Client Brief on the Paris Agreement III" (PDF). Archived (PDF) from the original on 5 October 2018. Retrieved 12 April 2019.
• Clark, P. U.; Weaver, A. J.; Brook, E.; Cook, E. R.; et al. (December 2008). "Executive Summary". In: Abrupt Climate Change. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research. Reston, VA: U.S. Geological Survey. Archived from the original on 4 May 2013.
• Conceição; et al. (2020). Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (Report). برنامه عمران ملل متحد. Retrieved 9 January 2021.
• DeFries, Ruth; Edenhofer, Ottmar; Halliday, Alex; Heal, Geoffrey; et al. (September 2019). The missing economic risks in assessments of climate change impacts (PDF) (Report). Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, London School of Economics and Political Science.
• Dessler, Andrew E. and Edward A. Parson, eds. The science and politics of global climate change: A guide to the debate (Cambridge University Press, 2019).
• Dessai, Suraje (2001). "The climate regime from The Hague to Marrakech: Saving or sinking the Kyoto Protocol?" (PDF). Tyndall Centre Working Paper 12. Tyndall Centre. Archived from the original (PDF) on 10 June 2012. Retrieved 5 May 2010.
• Dunlap, Riley E.; McCright, Aaron M. (2011). "Chapter 10: Organized climate change denial". In Dryzek, John S.; Norgaard, Richard B.; Schlosberg, David (eds.). The Oxford Handbook of Climate Change and Society. Oxford University Press. pp. 144–160. ISBN 978-0-19-956660-0.
• Dunlap, Riley E.; McCright, Aaron M. (2015). "Chapter 10: Challenging Climate Change: The Denial Countermovement". In Dunlap, Riley E.; Brulle, Robert J. (eds.). Climate Change and Society: Sociological Perspectives. Oxford University Press. pp. 300–332. ISBN 978-0-19-935611-9.
• European Commission (28 November 2018). In-depth analysis accompanying the Commission Communication COM(2018) 773: A Clean Planet for all – A European strategic long-term vision for a prosperous, modern, competitive and climate neutral economy (PDF) (Report). Brussels. p. 188.
• Flavell, Alex (2014). IOM outlook on migration, environment and climate change (PDF) (Report). Geneva, Switzerland: سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM). ISBN 978-92-9068-703-0. OCLC 913058074.
• Fleming, James Rodger (2007). The Callendar Effect: the life and work of Guy Stewart Callendar (1898–1964). Boston: American Meteorological Society. ISBN 978-1-878220-76-9.
• Flynn, C.; Yamasumi, E.; Fisher, S.; Snow, D.; et al. (January 2021). Peoples' Climate Vote (PDF) (Report). UNDP and University of Oxford. Retrieved 5 August 2021.
• Global Methane Initiative (2020). Global Methane Emissions and Mitigation Opportunities (PDF) (Report). Global Methane Initiative.
• Hallegatte, Stephane; Bangalore, Mook; Bonzanigo, Laura; Fay, Marianne; et al. (2016). Shock Waves: Managing the Impacts of Climate Change on Poverty. Climate Change and Development (PDF). Washington, D.C.: World Bank. doi:10.1596/978-1-4648-0673-5. hdl:10986/22787. ISBN 978-1-4648-0674-2.
• Haywood, Jim (2016). "Chapter 27 – Atmospheric Aerosols and Their Role in Climate Change". In Letcher, Trevor M. (ed.). Climate Change: Observed Impacts on Planet Earth. Elsevier. ISBN 978-0-444-63524-2.
• IEA (December 2020). "COVID-19 and energy efficiency". Energy Efficiency 2020 (Report). Paris, France. Retrieved 6 April 2021.
• IEA (October 2021). Net Zero By 2050: A Roadmap for the Global Energy Sector (PDF) (Report). Paris, France. Retrieved 4 April 2022.
• Krogstrup, Signe; Oman, William (4 September 2019). Macroeconomic and Financial Policies for Climate Change Mitigation: A Review of the Literature (PDF). IMF working papers. doi:10.5089/9781513511955.001. ISBN 978-1-5135-1195-5. ISSN 1018-5941. S2CID 203245445.
• Leiserowitz, A.; Carman, J.; Buttermore, N.; Wang, X.; et al. (2021). International Public Opinion on Climate Change (PDF) (Report). New Haven, CT: Yale Program on Climate Change Communication and Facebook Data for Good. Retrieved 5 August 2021.
• Letcher, Trevor M., ed. (2020). Future Energy: Improved, Sustainable and Clean Options for our Planet (Third ed.). الزویر. ISBN 978-0-08-102886-5.
• Meinshausen, Malte (2019). "Implications of the Developed Scenarios for Climate Change". In Teske, Sven (ed.). Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5 °C and +2 °C. Springer International Publishing. pp. 459–469. doi:10.1007/978-3-030-05843-2_12. ISBN 978-3-030-05843-2. S2CID 133868222.
• Miller, J.; Du, L.; Kodjak, D. (2017). Impacts of World-Class Vehicle Efficiency and Emissions Regulations in Select G20 Countries (PDF) (Report). Washington, D.C.: The International Council on Clean Transportation.
• Müller, Benito (February 2010). Copenhagen 2009: Failure or final wake-up call for our leaders? EV 49 (PDF). Oxford Institute for Energy Studies. p. i. ISBN 978-1-907555-04-6. Archived (PDF) from the original on 10 July 2017. Retrieved 18 May 2010.
• National Academies (2008). Understanding and responding to climate change: Highlights of National Academies Reports, 2008 edition (PDF) (Report). National Academy of Sciences. Archived from the original (PDF) on 11 October 2017. Retrieved 9 November 2010.
• National Research Council (2012). Climate Change: Evidence, Impacts, and Choices (PDF) (Report). Washington, D.C.: National Academy of Sciences. Archived from the original (PDF) on 20 February 2013. Retrieved 9 September 2017.
• Newell, Peter (14 December 2006). Climate for Change: Non-State Actors and the Global Politics of the Greenhouse. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-02123-4. Retrieved 30 July 2018.
• NOAA. "January 2017 analysis from NOAA: Global and Regional Sea Level Rise Scenarios for the United States" (PDF). Archived (PDF) from the original on 18 December 2017. Retrieved 7 February 2019.
• Olivier, J. G. J.; Peters, J. A. H. W. (2019). Trends in global CO2 and total greenhouse gas emissions (PDF). The Hague: PBL Netherlands Environmental Assessment Agency.
• Oreskes, Naomi (2007). "The scientific consensus on climate change: How do we know we're not wrong?". In DiMento, Joseph F. C.; Doughman, Pamela M. (eds.). Climate Change: What It Means for Us, Our Children, and Our Grandchildren. The MIT Press. ISBN 978-0-262-54193-0.
• Oreskes, Naomi; Conway, Erik (2010). Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming (first ed.). Bloomsbury Press. ISBN 978-1-59691-610-4.
• Pew Research Center (November 2015). Global Concern about Climate Change, Broad Support for Limiting Emissions (PDF) (Report). Retrieved 5 August 2021.
• REN21 (2020). Renewables 2020 Global Status Report (PDF). Paris: REN21 Secretariat. ISBN 978-3-948393-00-7.
• Royal Society (13 April 2005). Economic Affairs – Written Evidence. The Economics of Climate Change, the Second Report of the 2005–2006 session, produced by the UK Parliament House of Lords Economics Affairs Select Committee. UK Parliament. Archived from the original on 13 November 2011. Retrieved 9 July 2011.
• Setzer, Joana; Byrnes, Rebecca (July 2019). Global trends in climate change litigation: 2019 snapshot (PDF). London: the Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment and the Centre for Climate Change Economics and Policy.
• Steinberg, D.; Bielen, D.; et al. (July 2017). Electrification & Decarbonization: Exploring U.S. Energy Use and Greenhouse Gas Emissions in Scenarios with Widespread Electrification and Power Sector Decarbonization (PDF) (Report). Golden, Colorado: National Renewable Energy Laboratory.
• Teske, Sven, ed. (2019). "Executive Summary" (PDF). Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5 °C and +2 °C. Springer International Publishing. pp. xiii–xxxv. doi:10.1007/978-3-030-05843-2. ISBN 978-3-030-05843-2. S2CID 198078901.
• Teske, Sven; Pregger, Thomas; Naegler, Tobias; Simon, Sonja; et al. (2019). "Energy Scenario Results". In Teske, Sven (ed.). Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5 °C and +2 °C. Springer International Publishing. pp. 175–402. doi:10.1007/978-3-030-05843-2_8. ISBN 978-3-030-05843-2.
• Teske, Sven (2019). "Trajectories for a Just Transition of the Fossil Fuel Industry". In Teske, Sven (ed.). Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5 °C and +2 °C. Springer International Publishing. pp. 403–411. doi:10.1007/978-3-030-05843-2_9. ISBN 978-3-030-05843-2. S2CID 133961910.
• UN FAO (2016). Global Forest Resources Assessment 2015. How are the world's forests changing? (PDF) (Report). Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 978-92-5-109283-5. Retrieved 1 December 2019.
• United Nations Environment Programme (2019). Emissions Gap Report 2019 (PDF). Nairobi. ISBN 978-92-807-3766-0.
• United Nations Environment Programme (2021). Emissions Gap Report 2021 (PDF). Nairobi. ISBN 978-92-807-3890-2.
• UNEP (2018). The Adaptation Gap Report 2018. Nairobi, Kenya: United Nations Environment Programme (UNEP). ISBN 978-92-807-3728-8.
• UNFCCC (1992). United Nations Framework Convention on Climate Change (PDF).
• UNFCCC (1997). "Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change". United Nations.
• UNFCCC (30 March 2010). "Decision 2/CP.15: Copenhagen Accord". Report of the Conference of the Parties on its fifteenth session, held in Copenhagen from 7 to 19 December 2009. United Nations Framework Convention on Climate Change. FCCC/CP/2009/11/Add.1. Archived from the original on 30 April 2010. Retrieved 17 May 2010.
• UNFCCC (2015). "Paris Agreement" (PDF). United Nations Framework Convention on Climate Change.
• UNFCCC (26 February 2021). Nationally determined contributions under the Paris Agreement Synthesis report by the secretariat (PDF) (Report). کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم.
• Park, Susin (May 2011). "Climate Change and the Risk of Statelessness: The Situation of Low-lying Island States" (PDF). United Nations High Commissioner for Refugees. Archived (PDF) from the original on 2 May 2013. Retrieved 13 April 2012.
• United States Environmental Protection Agency (2016). Methane and Black Carbon Impacts on the Arctic: Communicating the Science (Report). Archived from the original on 6 September 2017. Retrieved 27 February 2019.
• Van Oldenborgh, Geert-Jan; Philip, Sjoukje; Kew, Sarah; Vautard, Robert; et al. (2019). "Human contribution to the record-breaking June 2019 heat wave in France". Semantic Scholar. S2CID 199454488.
• Weart, Spencer (October 2008). The Discovery of Global Warming (2nd ed.). Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03189-0. Archived from the original on 18 November 2016. Retrieved 16 June 2020.
• Weart, Spencer (February 2019). The Discovery of Global Warming (online ed.). Archived from the original on 18 June 2020. Retrieved 19 June 2020.
  • Weart, Spencer (January 2020), "The Carbon Dioxide Greenhouse Effect", The Discovery of Global Warming, American Institute of Physics, archived from the original on 11 November 2016, retrieved 19 June 2020
  • Weart, Spencer (January 2020), "The Public and Climate Change", The Discovery of Global Warming, American Institute of Physics, archived from the original on 11 November 2016, retrieved 19 June 2020
    • Weart, Spencer (January 2020), "The Public and Climate Change: Suspicions of a Human-Caused Greenhouse (1956–1969)", The Discovery of Global Warming, American Institute of Physics, archived from the original on 11 November 2016, retrieved 19 June 2020
  • Weart, Spencer (January 2020), "The Public and Climate Change (cont. – since 1980)", The Discovery of Global warming, American Institute of Physics, archived from the original on 11 November 2016, retrieved 19 June 2020
    • Weart, Spencer (January 2020), "The Public and Climate Change: The Summer of 1988", The Discovery of Global Warming, American Institute of Physics, archived from the original on 11 November 2016, retrieved 19 June 2020
• State and Trends of Carbon Pricing 2019 (PDF) (Report). Washington, D.C.: World Bank. June 2019. doi:10.1596/978-1-4648-1435-8. hdl:10986/29687. ISBN 978-1-4648-1435-8.
• World Health Organization (2014). Quantitative risk assessment of the effects of climate change on selected causes of death, 2030s and 2050s (PDF) (Report). Geneva, Switzerland. ISBN 978-92-4-150769-1.
• World Health Organization (2016). Ambient air pollution: a global assessment of exposure and burden of disease (Report). Geneva, Switzerland. ISBN 978-92-4-1511353.
• World Health Organization (2018). COP24 Special Report Health and Climate Change (PDF). Geneva. ISBN 978-92-4-151497-2.
• سازمان جهانی هواشناسی (2021). WMO Statement on the State of the Global Climate in 2020. WMO-No. 1264. Geneva. ISBN 978-92-63-11264-4.
• World Resources Institute (December 2019). Creating a Sustainable Food Future: A Menu of Solutions to Feed Nearly 10 Billion People by 2050 (PDF). Washington, D.C. ISBN 978-1-56973-953-2.

منابع غیرفنی

• آسوشیتد پرس
  • Colford, Paul (22 September 2015). "An addition to AP Stylebook entry on global warming". AP Style Blog. Retrieved 6 November 2019.
• بی‌بی‌سی
  • "UK Parliament declares climate change emergency". BBC. 1 May 2019. Retrieved 30 June 2019.
  • Rigby, Sara (3 February 2020). "Climate change: should we change the terminology?". BBC Science Focus Magazine. Retrieved 24 March 2020.
• Bulletin of the Atomic Scientists
  • Stover, Dawn (23 September 2014). "The global warming 'hiatus'". Bulletin of the Atomic Scientists. Archived from the original on 11 July 2020.
• Carbon Brief
  • Yeo, Sophie (4 January 2017). "Clean energy: The challenge of achieving a 'just transition' for workers". Carbon Brief. Retrieved 18 May 2020.
  • McSweeney, Robert M.; Hausfather, Zeke (15 January 2018). "Q&A: How do climate models work?". Carbon Brief. Archived from the original on 5 March 2019. Retrieved 2 March 2019.
  • Hausfather, Zeke (19 April 2018). "Explainer: How 'Shared Socioeconomic Pathways' explore future climate change". Carbon Brief. Retrieved 20 July 2019.
  • Hausfather, Zeke (8 October 2018). "Analysis: Why the IPCC 1.5C report expanded the carbon budget". Carbon Brief. Retrieved 28 July 2020.
  • Dunne, Daisy; Gabbatiss, Josh; Mcsweeny, Robert (7 January 2020). "Media reaction: Australia's bushfires and climate change". Carbon Brief. Retrieved 11 January 2020.
• دویچه وله
  • Ruiz, Irene Banos (22 June 2019). "Climate Action: Can We Change the Climate From the Grassroots Up?". Ecowatch. Deutsche Welle. Archived from the original on 23 June 2019. Retrieved 23 June 2019.
• آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا
  • "Myths vs. Facts: Denial of Petitions for Reconsideration of the Endangerment and Cause or Contribute Findings for Greenhouse Gases under Section 202(a) of the Clean Air Act". U.S. Environmental Protection Agency. 25 August 2016. Retrieved 7 August 2017.
  • US EPA (13 September 2019). "Global Greenhouse Gas Emissions Data". Archived from the original on 18 February 2020. Retrieved 8 August 2020.
  • US EPA (15 September 2020). "Overview of Greenhouse Gases". Retrieved 15 September 2020.
• ئی‌یوآبزرور
  • "Copenhagen failure 'disappointing', 'shameful'". euobserver.com. 20 December 2009. Archived from the original on 12 April 2019. Retrieved 12 April 2019.
• پارلمان اروپا
  • Ciucci, M. (February 2020). "Renewable Energy". European Parliament. Retrieved 3 June 2020.
• گاردین
  • Nuccitelli, Dana (26 January 2015). "Climate change could impact the poor much more than previously thought". The Guardian. Archived from the original on 28 December 2016.
  • Carrington, Damian (19 March 2019). "School climate strikes: 1.4 million people took part, say campaigners". The Guardian. Archived from the original on 20 March 2019. Retrieved 12 April 2019.
  • Carrington, Damian (17 May 2019). "Why the Guardian is changing the language it uses about the environment". The Guardian. Retrieved 20 May 2019.
  • Rankin, Jennifer (28 November 2019). "'Our house is on fire': EU parliament declares climate emergency". The Guardian. ISSN 0261-3077. Retrieved 28 November 2019.
  • Watts, Jonathan (19 February 2020). "Oil and gas firms 'have had far worse climate impact than thought'". The Guardian.
  • Carrington, Damian (6 April 2020). "New renewable energy capacity hit record levels in 2019". The Guardian. Retrieved 25 May 2020.
  • McCurry, Justin (28 October 2020). "South Korea vows to go carbon neutral by 2050 to fight climate emergency". The Guardian. Retrieved 6 December 2020.
• آژانس بین‌المللی انرژی
  • "Projected Costs of Generating Electricity 2020". IEA. Retrieved 4 April 2022.
• ناسا
  • "Arctic amplification". NASA. 2013. Archived from the original on 31 July 2018.
  • Carlowicz, Michael (12 September 2018). "Watery heatwave cooks the Gulf of Maine". NASA's Earth Observatory.
  • Conway, Erik M. (5 December 2008). "What's in a Name? Global Warming vs. Climate Change". NASA. Archived from the original on 9 August 2010.
  • Riebeek, H. (16 June 2011). "The Carbon Cycle: Feature Articles: Effects of Changing the Carbon Cycle". Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office located at NASA Goddard Space Flight Center. Archived from the original on 6 February 2013. Retrieved 4 February 2013.
  • Shaftel, Holly (January 2016). "What's in a name? Weather, global warming and climate change". NASA Climate Change: Vital Signs of the Planet. Archived from the original on 28 September 2018. Retrieved 12 October 2018.
  • Shaftel, Holly; Jackson, Randal; Callery, Susan; Bailey, Daniel, eds. (7 July 2020). "Overview: Weather, Global Warming and Climate Change". Climate Change: Vital Signs of the Planet. Retrieved 14 July 2020.
• کنفرانس ملی قانون‌گذاران ایالتی
  • "State Renewable Portfolio Standards and Goals". National Conference of State Legislators. 17 April 2020. Retrieved 3 June 2020.
• نشنال جیوگرافیک
  • Welch, Craig (13 August 2019). "Arctic permafrost is thawing fast. That affects us all". National Geographic. Retrieved 25 August 2019.
• National Science Digital Library
  • Fleming, James R. (17 March 2008). "Climate Change and Anthropogenic Greenhouse Warming: A Selection of Key Articles, 1824–1995, with Interpretive Essays". National Science Digital Library Project Archive PALE:ClassicArticles. Retrieved 7 October 2019.
• Natural Resources Defense Council
  • "What Is the Clean Power Plan?". Natural Resources Defense Council. 29 September 2017. Retrieved 3 August 2020.
• نیچر
  • Crucifix, Michel (2016). "Earth's narrow escape from a big freeze". Nature. 529 (7585): 162–163. doi:10.1038/529162a. ISSN 1476-4687. PMID 26762453.
• نیویورک تایمز
  • Rudd, Kevin (25 May 2015). "Paris Can't Be Another Copenhagen". The New York Times. Archived from the original on 3 February 2018. Retrieved 26 May 2015.
• اداره ملی اقیانوسی و جوی
  • NOAA (10 July 2011). "Polar Opposites: the Arctic and Antarctic". Archived from the original on 22 February 2019. Retrieved 20 February 2019.
  • NOAA (17 June 2015). "What's the difference between global warming and climate change?". Archived from the original on 1 January 2021. Retrieved 9 January 2021.
  • Huddleston, Amara (17 July 2019). "Happy 200th birthday to Eunice Foote, hidden climate science pioneer". NOAA Climate.gov. Retrieved 8 October 2019.
• جهان ما در داده‌ها
  • Ritchie, Hannah; Roser, Max (15 January 2018). "Land Use". Our World in Data. Retrieved 1 December 2019.
  • Ritchie, Hannah (18 September 2020). "Sector by sector: where do global greenhouse gas emissions come from?". Our World in Data. Retrieved 28 October 2020.
  • Roser, Max (2022). "Why did renewables become so cheap so fast?". Our World in Data. Retrieved 4 April 2022.
• انتشارات دانشگاه آکسفورد
  • "Word of the Year 2019". Oxford Languages (Press release). Oxford University Press. 21 November 2019. Retrieved 1 November 2021.
• مرکز تحقیقات پیو
  • Pew Research Center (16 October 2020). "Many globally are as concerned about climate change as about the spread of infectious diseases". Retrieved 19 August 2021.
• پلیتیکو
  • Tamma, Paola; Schaart, Eline; Gurzu, Anca (11 December 2019). "Europe's Green Deal plan unveiled". Politico. Retrieved 29 December 2019.
• RIVM
  • Documentary Sea Blind (Dutch Television) (به هلندی). RIVM: Netherlands National Institute for Public Health and the Environment. 11 October 2016. Archived from the original on 17 August 2018. Retrieved 26 February 2019.
• سلان
  • Leopold, Evelyn (25 September 2019). "How leaders planned to avert climate catastrophe at the UN (while Trump hung out in the basement)". Salon. Retrieved 20 November 2019.
• ScienceBlogs
  • Gleick, Peter (7 January 2017). "Statements on Climate Change from Major Scientific Academies, Societies, and Associations (January 2017 update)". ScienceBlogs. Retrieved 2 April 2020.
• ساینتیفیک آمریکن
  • Ogburn, Stephanie Paige (29 April 2014). "Indian Monsoons Are Becoming More Extreme". Scientific American. Archived from the original on 22 June 2018.
• مؤسسه اسمیتسونین
  • Wing, Scott L. (29 June 2016). "Studying the Climate of the Past Is Essential for Preparing for Today's Rapidly Changing Climate". Smithsonian. Retrieved 8 November 2019.
• The Sustainability Consortium
  • "One-Fourth of Global Forest Loss Permanent: Deforestation Is Not Slowing Down". The Sustainability Consortium. 13 September 2018. Retrieved 1 December 2019.
• UN Environment
  • "Curbing environmentally unsafe, irregular and disorderly migration". UN Environment. 25 October 2018. Archived from the original on 18 April 2019. Retrieved 18 April 2019.
• کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم
  • "What are United Nations Climate Change Conferences?". UNFCCC. Archived from the original on 12 May 2019. Retrieved 12 May 2019.
  • "What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?". UNFCCC.
• Union of Concerned Scientists
  • "Carbon Pricing 101". Union of Concerned Scientists. 8 January 2017. Retrieved 15 May 2020.
• یواس‌ای تودی
  • Rice, Doyle (21 November 2019). "'Climate emergency' is Oxford Dictionary's word of the year". USA Today. Retrieved 3 December 2019.
• وایس (مجله)
  • Segalov, Michael (2 May 2019). "The UK Has Declared a Climate Emergency: What Now?". Vice. Retrieved 30 June 2019.
• ورج (وبگاه)
  • Calma, Justine (27 December 2019). "2019 was the year of 'climate emergency' declarations". The Verge. Retrieved 28 March 2020.
• واکس (وبگاه)
  • Roberts, D. (20 September 2019). "Getting to 100% renewables requires cheap energy storage. But how cheap?". Vox. Retrieved 28 May 2020.
• World Health Organization
  • "WHO calls for urgent action to protect health from climate change – Sign the call". World Health Organization. November 2015. Archived from the original on 3 January 2021. Retrieved 2 September 2020.
• مؤسسه منابع جهان
  • Butler, Rhett A. (31 March 2021). "Global forest loss increases in 2020". Mongabay. Archived from the original on 1 April 2021. ● Mongabay graphing WRI data from "Forest Loss / How much tree cover is lost globally each year?". research.WRI.org. World Resources Institute — Global Forest Review. January 2021. Archived from the original on 10 March 2021.
  • Levin, Kelly (8 August 2019). "How Effective Is Land At Removing Carbon Pollution? The IPCC Weighs In". World Resources institute. Retrieved 15 May 2020.
  • Seymour, Frances; Gibbs, David (8 December 2019). "Forests in the IPCC Special Report on Land Use: 7 Things to Know". World Resources Institute.
• دانشگاه ییل Climate Connections
  • Peach, Sara (2 November 2010). "Yale Researcher Anthony Leiserowitz on Studying, Communicating with American Public". Yale Climate Connections. Archived from the original on 7 February 2019. Retrieved 30 July 2018.

پیوند به بیرون

• گرم شدن زمین و افزایش جمعیت حشرات و پشه‌ها
• کاریکاتور مربوط به گرم شدن زمین، سازمان ملل، ۲۰۰۷
• توضیح گرمایش زمین به زبان ساده
• تغییرات آب و هوایی و فناوری‌های مناسب