بشقاب

بشقاب چهارصد ساله کرمان ایران

بُشقاب (به ترکی آذربایجانی: Boşqab) تابک، لب‌تخت یا دوری ظرفی است معمولاً دایره شکل، کم عمق، دارای کف صاف و پهن. بشقاب به منظور صرف غذا (و گاهی مقاصد تشریفاتی و تزئینی) به کار می‌رود.

پیرامون واژه

دو نظریه برای این ریشه شناسی این واژه وجود دارد:

۱) بُشقاب گرفته شده از دو واژه بُش ترکی( که خود از پوچ فارسی آمده)+ قاب که این واژه هم همریشه کاب، کاپ و کاسه فارسی است.

لذا معنی آن می شود قاب‌خالی.

۲) پیشقاب یا پِشقاب: در بسیاری از مناطق اینگونه گویش می شود و همرده با پیش‌دستی و دوری و ظرف، این واژه را به کار می برند.

همچنین در پارسی به بشقاب، دوری (dowri) هم می گویند. امروزه نیز همچنان در برخی زبان‌های محلی، برای نمونه مازندرانی، بشقاب بزرگ را دوری می‌گویند. از دیگر واژه‌های پارسی برابر با بشقاب، شیلان یا شیلانه، بَزمِه و لب‌تخت می‌باشد.

در قدیم به‌ویژه بشقاب‌های بزرگ لبه‌دار را دوری، پردل، و رکابی می‌گفتند. در فارسی، بشقاب سفالی و سوپ‌خوری، سُکُر (یا سُکوره، سُکُرجه، اُسکُر، اُسکُرچه)، بشقاب بزرگ زکنج، بشقاب کوچک بَزمَک، بشقاب کشیده دیس، بشقاب ژرف گِردَنَه، بشقاب چوبی چپین، و بشقاب پهن تبرک یا گرباک نامیده می‌شده‌است.

ریشه شناسی:

(غاب، غابلمه، پشغاب ) برگرفته از واژگانِ اوستایی - سانسکریت هستند. در زبانِ سانسکریت واژه یِ ( کَپالَ ) به چمِ ( کاسه، فنجان، پشغاب، زرفِ گرد و. . . ) و واژه ( کَرپَرَ ) به چمِ ( فنجان، دیگ، دیگچه، زرف، کاسه ) و واژه یِ ( کوپی ) نیز به چمِ ( بطری ) بوده است. نیاز به یادآوری است که واژگانِ ( کَپالَ، کَرپَرَ، کوپی ) همگی از یک ریشه می باشند؛ در زبانِ لاتین cuppa و در زبانِ انگلیسی نیز واژه cup را به چمِ ( فنجان ) داریم.

پَسگَشت ( reference ) :

رویه هایِ 403، 420 و 435 از نبیگِ ( فرهنگِ سَنسکریت - فارسی ) نوشته یِ ( جلالی نائینی )

ریشه یِ واژه ( بشقاب ) ایرانی است :پوچکاب: گودی خالی ، زَرفِ ( ظرفِ ) تهی

واژه ( بشقاب ) از دو تکواژ ساخته شده است:

1 - ( بُش ) که برگرفته از واژه ( پوچ ) در زبان پارسی است که همین واژه ( پوچ ) با واژه ( پوده/پودَگ ) در زبان پارسی میانه - پهلوی و ( پوسیدن ) همریشه می باشد.

2 - ( قاب ) برگرفته از واژه ( کاپ cup ) که یک واژه سغدی است، می باشد که این واژه در زبان سانسکریت به دیسه یِ ( kupah ) به چمِ ( گودی، حفره، غار ) بوده است و در زبان اوستایی ( گَپ ) به چمِ ( گود و ژرف شدن/گود و ژرف کردن، دهان دره، دهانه ) ، ( گَف یَ ) به چمِ ( ژرفا، گودی ) ، ( گَفیو پَئیتی ) به چمِ ( دارنده یِ گودی؛کسی که در غار نشیمن می کند ) بوده است. ( واژه کاب و زَرف ( ظرف ) هر دو به چمِ ( گود، گودی ) بوده اند ) .

( تکواژها بخوبی ریشه واژگانِ ایرانی را باز می نمایند ( بازنمایی می کنند ) ) .

چنانکه در رویه هایِ 458 - 459 از نبیگِ ( فرهنگ واژه های اوستا ) آمده است.[۲۵][۲۶]

انواع

بشقاب ایرانی، هزاره اول قبل از میلاد

بشقاب‌ها از مواد گوناگونی چون چینی، ملامین، بلور، پلاستیک، سرامیک، آرکوپال و حتی استیل ساخته می‌شوند. اندازه، شکل و عمق بشقاب‌ها بسته به نوع کاربرد آن‌ها (پیش‌غذا، غذای اصلی، سوپ‌خوری، میوه، و دسر) متفاوت است. غذا پیش از توزیع در بشقاب معمولاً در دیس کشیده می‌شود.

بعضی از بشقاب‌ها فقط به عنوان وسیله تزئینی کاربرد دارند. برخی از بشقاب‌ها نیز در شکل‌های دیگری بجز دایره (مثلا مربع) تولید می‌شوند. نوعی از بشقاب با قابلیت نگهداری لیوان و قاشق و حمل همه این‌ها با یک دست به شکل آرگونومیک طراحی شده‌است. همچنین طرح‌هایی در دست است تا بشقاب‌های گرم شونده به تولید برسند.

مجموعه

نمایش بشقاب چینی عتیقه در استانبول ترکیه

برخی علاقه‌مندان، به جمع‌آوری بشقاب اقدام می‌کنند. جمع‌آوری بشقاب به عنوان مجموعه برای نخستین بار توسط یک انگلیسی-هلندی در سال ۱۸۰۰ میلادی صورت گرفت.

بشقاب‌درمانی

یک بشقاب ایرانی از روزگار بوییان.

بشقاب‌درمانی روشی است که با استفاده از آن، گرفتن رژیم غذایی ساده‌تر می‌شود. در این روش در درجه اول از بشقاب (و قاشق) کوچکتری برای صرف غذا استفاده می‌شود و در مرحله بعد، رنگ بشقاب، آبی انتخاب می‌شود. رنگ آبی بشقاب موجب کاهش اشتها می‌گردد.

جستارهای وابسته

• بشقاب‌پرانی
• بشقاب من
• بشقاب نوازندگان
• بشقاب پرنده

منابع

۲۵.https://www.instagram.com/reel/C1o5r7wRRJE/?igsh=ZGxmZG95cGhuZ3Ey ۲۶.https://www.instagram.com/reel/C3xVqkOuhXv/?igsh=MXQzNDB2bTRxOTB4ag==