میرزا محمدخان سپهسالار

میرزا محمد خان سپهسالار
میرزا محمد خان سپهسالار
کفیل صدارت عظمای ایران (قائم‌مقام شاه)
	دوره مسئولیت; ۲۵ شوال ۱۲۸۱ ه‍.ق – ۲ صفر ۱۲۸۳ ه‍.ق
پادشاه	ناصرالدین شاه قاجار
پس از	میرزا جعفر خان مشیرالدوله (رئیس شورای دولت)
پیش از	میرزا یوسف آشتیانی (رئیس‌الوزرا/وزیر اول)
نخستین وزیر جنگ ایران
	دوره مسئولیت; صفر ۱۲۷۵ ه‍.ق – ۶ ربیع‌الاول ۱۲۸۳ ه‍.ق
پادشاه	ناصرالدین شاه قاجار
پس از	سمت ایجاد نشده بود
پیش از	عزیز خان مکری
اطلاعات شخصی
زاده	محمد خان دَوَلّوی قاجار
درگذشته	۱۲۸۴ قمری; مشهد
پیشه	سیاستمدار

میرزا محمد خان قاجار دولو ملقب به کشیکچی‌باشی و سپس سپهسالار (مرگ ۱۷ صفر ۱۲۸۴ هجری قمری در مشهد) وزیر جنگ و صدراعظم روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بود.

زندگی

میرزا محمد خان پسر امیر خان سردار از نظامیان دورهٔ محمد شاه قاجار بود. میرزا محمد خان کشیکچی‌باشی در زمان تجاوز نظامی بریتانیا به جنوب ایران، به جای مهرعلی خان شجاع‌الملک نوری فرماندهِ قوای جنوب -که از بریتانیایی‌ها شکست‌خورده بود- انتخاب شد، ولی نتوانست در برابر ایشان کاری از پیش ببرد. در ۱۲۷۵ هجری به سمت وزارت جنگ برگزیده‌شد و در ۱۲۸۰ هجری در سرکوب ترکمانان شورشی استرآباد از خود رشادت نشان‌داد. در ۱۲۸۱ از سوی ناصرالدین شاه با حفظ سمت وزارت جنگ به صدارت عظمی گمارده شد. به ابتکار او اولین دستورالعمل نظامی در ایران بر اساس رهنمودهای ارتش انگلیس و فرانسه تصویب و اجرا شد. این برنامه روش انتصاب و عزل اعضای کادر فرماندهی، برنامه‌ریزی تمرینات نظامی اجباری و ایجاد یک ذخیره آموزش دیده برای معرفی یک ساختار سازمانی خاص را تعیین کرد. نخست‌وزیری میرزا محمد خان ۱۷ ماه دوام آورد و چون نظامی بود عمدتاً به لشکریان توجه داشت و از امور کشور غافل بود. علاوه بر این، درباریان و وزرای منصوب شاه به دستورات او بی اعتنایی می‌کردند و فقط در برابر شاه پاسخگو بودند. سرانجام با توطئه‌های میرزا یوسف آشتیانی و دیگر درباریان برکنار شد. اندکی بعد میرزا محمد خان به پیشکاری سلطان حسین میرزا جلال‌الدوله پسر ناصرالدین شاه و والی وقت خراسان رسید. پس از مدتی، میرزا محمد خان به همراه تعدادی از مخالفان ناصرالدین شاه برای سرنگونی وی و جانشینی برادرش عبدالصمد میرزا عزالدوله توطئه کردند. ناصرالدین شاه متوجه این توطئه شد و در سفری به مشهد دستور مسموم کردن میرزا محمدخان با قهوه قاجار را صادر کرد. میرزا محمدخان سپهسالار سه روز پس از ورود ناصرالدین شاه به مشهد در سال ۱۸۶۷م درگذشت.

از میرزا محمد خان دو پسر به نام‌های حسین خان اعتضادالملک و محمدمهدی خان اعتضادالدوله شهرتی داشتند. عباس میرزا اعتضادالدوله هم نوهٔ او بود.

منابع

بانک اطلاعات رجال

ن ب و صدراعظم‌ها و نخست‌وزیران ایران در دوران قاجار
آقامحمد خان	حاج ابراهیم کلانتر
فتحعلی شاه	حاج ابراهیم کلانتر - میرزا شفیع مازندرانی - محمدحسین‌خان صدر اصفهانی - عبدالله خان امین‌الدوله - الله‌یار خان آصف‌الدوله - عبدالله خان امین‌الدوله
محمد شاه	قائم‌مقام فراهانی - حاجی میرزا آقاسی
ناصرالدین شاه	امیرکبیر - میرزا آقاخان نوری - میرزا محمدخان سپهسالار - میرزا یوسف مستوفی‌الممالک - میرزا حسین‌خان سپهسالار - میرزا یوسف مستوفی‌الممالک - امین‌السلطان
مظفرالدین شاه	امین‌السلطان - امین‌الدوله - محسن مشیرالدوله - امین‌السلطان - عین‌الدوله
محمدعلی شاه	نصرالله مشیرالدوله - سلطانعلی وزیر افخم - امین السلطان - احمد مشیرالسلطنه - ابوالقاسم ناصرالملک - حسینقلی نظام‌السلطنه - احمد مشیرالسلطنه - کامران میرزا - جواد سعدالدوله
احمد شاه	سپهدار اعظم - مستوفی‌الممالک - سپهدار اعظم - صمصام‌السلطنه - علاءالسلطنه - مستوفی‌الممالک - حسن مشیرالدوله - عین‌الدوله - مستوفی‌الممالک - فرمانفرما - سپهدار اعظم - وثوق‌الدوله - علاءالسلطنه - عین‌الدوله - مستوفی‌الممالک - صمصام‌السلطنه - وثوق‌الدوله - حسن مشیرالدوله - سپهدار رشتی - سیدضیا - قوام‌السلطنه - حسن مشیرالدوله - قوام‌السلطنه - مستوفی‌الممالک - حسن مشیرالدوله - رضاخان سردارسپه

ن ب و تولیت آستان قدس رضوی
صفوی	خواجه عتیق منشی (۹۱۶) • غیاث‌الدین محمد صدر خراسانی • خلیفه اسدالله اصفهانی (۹۶۲-۹۷۰) • امیرعبدالله شوشتری (۹۷۰-۹۷۱) • سید علی رضوی (۹۷۱-۹۷۴) • ابوالولی انجوی و میرزا عبدالله (به اتفاق یکدیگر به تولیت واجبی و سنتی انتخاب شدند) (۹۷۴-۹۸۱) • میرعلی مفضل استرآبادی (۹۸۱) • سید کمال‌الدین استرآبادی و ابوالقاسم اصفهانی (به اتفاق یکدیگر به تولیت واجبی و سنتی انتخاب شدند) • میر سید علی متولی (۹۶۶) • عبدالکریم متولی (۹۹۷) • قاضی سلطان متولی (۱۰۰۸-۱۰۲۶) • میرزا محسن رضوی (۱۰۲۶-۱۰۳۰) • ابوطالب رضوی (۱۰۳۱-۱۰۳۵) • میر محمدمؤمن حسینی موسوی (۱۰۳۷-۱۰۳۸) • محسن رضوی (۱۰۵۵) • محمدباقر رضوی (۱۰۵۵-۱۰۷۳) میرزا بدیع رضوی (۱۰۷۳-۱۰۷۷) • تقی‌الدین محمد رضوی (۱۰۷۷-۱۰۹۳) • محمدابراهیم رضوی (۱۰۹۴-۱۱۰۰) • میرزا عبدالمؤمن شهرستانی (۱۱۰۱) • میرزا داود متولی (۱۱۰۸-۱۱۳۳) • میرزا عبدالله حسینی (نائب التولیه میرزا داود متولی) (۱۱۲۲-۱۱۲۸) • میرزا محمدعلی حسینی (۱۱۲۸-۱۱۳۳) • شمس‌الدین محمد رضوی (۱۱۳۵)
دوره افشار	میر محمدتقی رضوی (۱۱۴۱-۱۱۴۲ق) • محمدابراهیم رضوی (۱۱۴۳-۱۱۴۷ و ۱۱۶۱-۱۱۶۳ق) • محمدرضا رضوی (۱۱۴۷-۱۱۵۳ق) • عبدالحی متولی (۱۱۵۳-۱۱۵۶ق) • سید محمد متولی (۱۱۵۶-۱۱۶۱ق) • داوود میرزا (۱۱۶۳ق) • محمدشریف الشریف(۱۱۶۶-۱۱۷۸ق) • سید علی متولی (۱۱۷۹-؟) • میرزا مهدی مجتهد (۱۱۹۲-؟)
دوره قاجار	میرزا موسی فراهانی (۱۲۴۷ق) • میرزا عبدالله خویی (۱۲۶۲-۱۲۶۴ق) • شیخ عبدالرحیم بروجردی (۱۲۶۶-۱۲۶۸ق) • میرزا عبدالباقی منجم‌باشی (۱۲۶۸-۱۲۷۰ق) • میرزا فضل‌الله نوری (۱۲۷۰-۱۲۷۲ق) • میرمحمدحسین عضدالملک قزوینی (۱۲۷۲-۱۲۷۷ق) • میرزا جعفر خان مشیرالدوله (۱۲۷۷-۱۲۸۱ق) • علی‌اکبر قوام‌الملک شیرازی (۱۲۸۱-۱۲۸۲ق) • میرمحمدحسین عضدالملک قزوینی (۱۲۸۲-۱۲۸۳ق) • میرزا محمدخان سپهسالار (۱۲۸۳-۱۲۸۴ق) • میرزا محمد مجدالملک (۱۲۸۴-۱۲۸۵ق) • میرزا محمدحسین دبیرالملک (۱۲۸۵-۱۲۸۷ق) • میرزا ابوالقاسم معین‌الملک (۱۲۸۷-۱۲۸۸ق) • سیف‌الدوله (۱۲۸۸-۱۲۹۰ق) • میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک (۱۲۹۰-۱۲۹۷ق) • شاهزاده محمدتقی میرزا (۱۲۹۷ق) • میرزاحسین‌خان سپهسالار (۱۲۹۷ق) • شاهزاده محمدتقی میرزا (۱۲۹۸) • عبدالوهاب‌خان آصف‌الدوله (۱۳۰۱-۱۳۰۳ق) • شاهزاده فیروز میرزا (۱۳۰۳ق) • میرزا محمدعلی صدرالممالک (۱۳۰۳-۱۳۰۶ق) • شاهزاده محمدتقی میرزا (۱۳۰۶-۱۳۰۸ق) • فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان (۱۳۰۸-۱۳۱۱ق) • شاهزاده ابوالفتح میرزا مویدالدوله (۱۳۱۱-۱۳۱۳ق) • میرزا محمدعلی صدرالممالک (۱۳۱۳-۱۳۱۴ق) • حسین‌خان آصف‌الدوله (۱۳۱۴-۱۳۱۵ق) • میرزا محمود خان مدیرالدوله (۱۳۱۵-۱۳۱۶ق) • میرزا محمدرضا صدیق‌الدوله نوری (۱۳۱۶-۱۳۱۹ق) • شاهزاده سلطان‌حسین میرزا نیرالدوله (۱۳۱۹ق) • میرزا ابوالقاسم نصیرالملک شیرازی (۱۳۱۹-۱۳۲۰ق) • شاهزاده مهدی‌قلی میرزا سهام‌الملک (۱۳۲۰-۱۳۲۲ق) • غلامرضاخان آصف‌الدوله (۱۳۲۲-۱۳۲۳ق) • میرزا کاظم‌ امام‌جمعه تبریزی (۱۳۲۳-۱۳۲۶ق) • میرزا محمدشفیع صدرالممالک (۱۳۲۶-۱۳۲۹ق) • میرزا مرتضی قلی‌ طباطبایی (۱۳۲۹-۱۳۳۴ق) • سید جواد ظهیرالاسلام (۱۳۳۴-۱۳۳۶ق) • میرزا مرتضی قلی طباطبایی (۱۳۳۶-۱۳۳۸ق) • سید جواد ظهیرالاسلام (۱۳۳۸-۱۳۴۰ق) • میرزا مرتضی قلی طباطبایی (۱۳۴۰-۱۳۴۱ق) • میرزا محمدعلی قائم‌مقام التولیه (۱۳۴۱ق) • میرزا مرتضی قلی طباطبایی (۱۳۰۳ش)
پهلوی	محمدولی اسدی (فروردین ۱۳۰۵ - ۲ آذر ۱۳۱۴) • فتح‌الله پاکروان (۳ آذر ۱۳۱۴ - دی ۱۳۲۰) • علی منصور (دی ۱۳۲۰ - بهمن ۱۳۲۴) • ناصر اعتمادی (اسفند ۱۳۲۴ - مرداد ۱۳۲۵) • غلامحسین اشرفی (مرداد ۱۳۲۵ - بهمن ۱۳۲۶) • محمود بدر (اسفند ۱۳۲۶-فروردین ۱۳۳۰) • مصطفی‌قلی رام (فروردین ۱۳۳۰-خرداد ۱۳۳۰) • سید جلال‌الدین طهرانی (۱۹ خرداد ۱۳۳۰-۱۷ بهمن ۱۳۳۱) • علی معتمدی (فروردین ۱۳۳۲-۱۷ فروردین ۱۳۳۴) • سید فخرالدین شادمان (خرداد ۱۳۳۴ - فروردین ۱۳۳۸) • محمد مهران (اردیبهشت ۱۳۳۸ - دی ۱۳۴۰) • سید جلال‌الدین طهرانی (۱۷ دی ۱۳۴۰ - ۱۴ فروردین ۱۳۴۲) • سید محمدصادق امیرعزیزی (۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۲ - مهر ۱۳۴۴) • نادر باتمانقلیچ (مهر ۱۳۴۴ - خرداد ۱۳۴۶) • باقر پیرنیا (خرداد ۱۳۴۶ - شهریور ۱۳۵۰) • حسن زاهدی (مهر ۱۳۵۰ - ۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۳) • عبدالعظیم ولیان (۱۳۵۳-۱۳۵۷ش) • سید حسن سراج حجازی (۶ شهریور ۱۳۵۷ - ۲۱ آبان ۱۳۵۷) • سید محمدصادق امیرعزیزی (۲۱ آبان ۱۳۵۷ - ۱۴ دی ۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	عباس واعظ طبسی (۱۳۵۹-۱۳۹۴) • سید ابراهیم رئیسی (۱۳۹۴-۱۳۹۸) • احمد مروی (۱۳۹۸-)