مهماندوست (ترکمانچای)

مهماندوست
روستا
مهماندوست موقعیت در ایران مهماندوست مهماندوست (استان آذربایجان شرقی)
مختصات: ۳۷٫۶۲۸۴۷۶۰°شمالی ۴۷٫۳۲۱۶۳۰۳°شرقی / 37.6284760; 47.3216303
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	ترکمانچای
بخش	مرکزی
دهستان	بروانان غربی
جمعیت	۲۹۰ نفر (سرشماری ۹۵)

مهماندوست، روستایی در دهستان بروانان غربی بخش مرکزی شهرستان ترکمانچای در استان آذربایجان شرقی ایران است.

پیشینه

این روستا قدمت تاریخی زیادی دارد. هرچند تحقیقات باستان‌شناسی در آن انجام نگرفته، اما آثار موجود و به‌دست‌آمده قدمت آن را حتی به قبل از میلاد مسیح می‌رساند. طبق اعتقاد و باور اهالی روستا قبلاً این منطقه به‌نام «مهمان‌شهر» بوده و در اثر زلزله ویران شده و روستای فعلی مهماندوست بر روی خرابه‌های مهمان‌شهر بنا شده است که وجود آثار باستانی موید این مطلب است. از جملهٔ این آثار می‌توان به «کول دره‌سی» که به کرات آثار سفالی و سکه‌های قدیمی توسط اهالی یا موقع لوله‌کشی آب در آن پیدا شده، اشاره کرد. وجود گورستان قدیمی در آن طرف رودخانه و وجود تپه‌های مختلف از جمله تپهٔ «سعیدکلهی» و گورهای مختلف در اطراف روستا از جمله قول قبری و سنگ‌های قدیمی از جمله «اللهیار داشی» در «قازان‌بلاغی» مهماندوست که دزدان آثار باستانی آن را جابه‌جا کرده و خسارتی به آن وارد کرده‌اند و «پیرننه داشی» در درهٔ قدیمی «پیر دره‌سی» که این سنگ قدیمی که اهالی برای زیارت و نذر و نیاز دور آن جمع می‌شدند در سال‌های اخیر از بین رفته است و قازان‌بلاغی که منطقهٔ مشترکی با روستای سانیان سفلی است مربوط به دورهٔ غازان پسر ارغون و همچنین وجود چندین غار یا به گفته اهالی «کهول» و آثار چندی از این قبیل نظر اهالی را در این مورد تأیید می‌کند.

۱-موقعیت جغرافیایی

روستای مهماندوست با وسعتی در حدود ۲۰ کیلومتر مربع در گوشه شمال غرب ایران، جنوب شرق استان آذربایجان شرقی و شمال غرب شهرستان میانه و بخش ترکمانچای قرار دارد. از نظر مختصات جغرافیایی مدارهای ^“50.4 ^‘36 ^o37 الی ^“36 ^‘39 ^o37 منتهی‌الیه شمالی و جنوبی و نصف النهارات ^“36 ^‘18 ^o47 الی ^“44.4 ^‘22 ^o47 حد شرقی و غربی آن را شامل می‌شوند. روستای مهماندوست شش همسایه در اطراف خود دارد که عبارتند از: روستاهای کلهر و ینگجه از شمال، روستای ورزقان از شمال شرق، مزارع بخش ترکمانچای از شرق و جنوب شرق، روستای غریب دوست از بخش جنوبی و روستای سانیان سفلی از سمت غرب و شمال غرب آن را احاطه کرده‌اند

آب و هوا

این قسمت از شهرستان ترکمانچای به مانند سایر قسمت‌های استان آذربایجان شرقی بیشتر تحت تأثیر توده‌های مدیترانه ای (با منشأ اقیانوس اطلس) و عرض‌های میانی (با منشأ دریای سیاه) می‌باشند (حسین خانی و همکاران، ۱۳۹۰).

بارندگی

نزدیک‌ترین ایستگاه باران سنجی به منطقه مورد مطالعه ایستگاه باران سنجی ترکمانچای است که بررسی داده‌های آن حاکی از حاکمیت رژیم بارندگی مدیترانه‌ای است. اغلب بارش‌ها در فصل زمستان به صورت برف و در فصل بهار و پاییز به صورت باران است. همچنین متوسط بارش در ایستگاه ترکمانچای سالانه ۳۵۲٫۳۳ میلی‌متر (سازمان هواشناسی، ۱۳۹۱) است.

حرارت

این منطقه دارای تابستان‌های گرم تا بسیار گرم و زمستان‌های سرد تا بسیار سرد در سال‌های متوالی است. فرا رسیدن فصل زمستان در بعضی سال‌ها ناگهانی بوده و سرعت تغییرات دما در مقایسه با مناطق مرطوب بیشتر است. از این‌رو تغییرات سالانه، فصلی و شبانه‌روزی دما در منطقه زیاد و قابل توجّه بوده و به ویژه تغییرات نهایی دما بسیار چشمگیر است. چنین اختلاف قابل ملاحظه در تغییرات دمایی، انعکاسی از موقعّیت برّی منطقه است؛ زیرا در طول فصل تابستان به علّت طولانی بودن ساعات روز، مقدار انرژی دریافتی زیاد بوده و همچنین به دلیل نفوذ توده‌های مداری برّی و شفّافیّت هوا، با نم نسبی ناچیز افزایش درجهٔ حرارت نیز قابل توجّه است. امّا در فصل زمستان حاکمیّت توده‌های هوای سرد برّی و هجوم توده‌های هوای قطبی موجب افت دما در منطقه می‌شود.

مخاطرات طبیعی مرتبط با شرایط جوی

سیل ناشی از بارش ناگهانی باران، هجوم توده‌های هوای سرد (سرمای دیر رس بهاری و زود رس پاییزی)، بارش تگرگ و خشکسالی از مهم‌ترین خطرات مرتبط با شرایط جوی هستند. موقعیت کوهستانی منطقه به ویژه در مواقع بارش رگبارهای شدید، باعث طغیان رودها و تخریب مزارع کشاورزی می‌گردد.

در بعضی از سال‌ها، در اوایل بهار، هوای سرد قطبی از طرف روسیه به سمت کشورمان از جمله استان آذربایجان شرقی حرکت می‌کند و در اثر بروز سرمای ناگهانی، باغ‌ها به ویژه درختان بادام، زرد آلو و مزارع را در بیشتر شهرستان‌های استان تهدید می‌کند. ورود این توده هوا در اوایل پاییز باعث شکستن شاخ و برگ درختان می‌شود و در جمع‌آوری بعضی از محصولات کشاورزی مشکلاتی را به وجود می‌آورد. در ماه‌های گرم سال نیز ریزش تگرگ، محصولات کشاورزی را تهدید می‌کند. در سال‌های اخیر نیز وقوع خشکسالی و کمبود ریزش‌های جوّی بخش کشاورزی را با مشکل جدّی روبرو ساخته است.

توپوگرافی

ارتفاع

مهم‌ترین و نزدیک‌ترین عارضه توپوگرافیکی در منطقه مورد مطالعه کوه‌های بزقوش با ارتفاع تقریبی ۳۲۰۰ متر می‌باشند. بیشتر مساحت منطقه شامل زمین‌های مسطح و تپه‌ها است. همچنین کمترین و بیشترین ارتفاع در منطقه به ترتیب ۱۶۵۹ و ۱۷۹۶ متر است (شکل ۲).

شیب

تجزیه و تحلیل شیب بخش بسیار مهمی از اطلاعات حیاتی برای فرایند برنامه‌ریزی و استفاده از زمین است. امروزه اهمیت نقشه‌های شیب به حدی است که متخصصان بسیاری از علوم ناگزیر می‌باشند در طرح‌های خود این نقشه‌ها را مورد استفاده قرار دهند. به عنوان نمونه به علت حساس بودن زمین‌های زراعی در مقابل شیب، اهمیت میزان شیب از جنس خاک (قابلیت خاک) بیشتر است؛ لذا استفاده از نقشه‌های شیب برای تشخیص میزان شیب در نواحی مختلف زراعی ضروری به نظر می‌رسد. به‌طور کلی باید گفت زمین‌هایی که شیب بیشتر از ۲۰ درصد دارند، برای زراعت قابل استفاده نمی‌باشند. برای بررسی وضعیت شیب منطقه لایه شیب بدست آمده از منطقه به هشت کلاس به شرح زیر تقسیم گردید (جدول ۱).

جدول ۱: توزیع طبقات شیب اراضی روستای مهماندوست
ردیف	طبقه شیب (%)	مساحت (km2)	مساحت (%)
۱	۰–۲	۱۰٫۸۸	۵۳٫۱۹
۲	۲–۵	۰٫۰۴۵	۰٫۲۲
۳	۵–۸	۰٫۱۱۳	۰٫۵۵
۴	۸–۱۲	۳٫۴۷	۱۶٫۹۶
۵	۱۲–۱۵	۰٫۳	۱٫۴۶
۶	۱۵–۳۰	۴٫۲	۲۰٫۵۳
۷	۳۰–۶۰	۱٫۲۸	۶٫۲۵
۸	>۶۰	۰٫۱۶	۰٫۷۸

بررسی جدول ۱ نشان می‌دهد که طبقه ۲–۰ درصد با ۵۳٫۱۹٪ بیشترین مساحت منطقه را به خود اختصاص داده است. در مرحله بعدی طبقه ۳۰–۱۵ درصد با ۲۰٫۵۳ از مساحت کل منطقه در رتبه بعدی قرار دارد. به‌طور کلی شیب کلی این منطقه به سمت رودخانه فصلی سِل چایی است.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی این منطقه به دلیل تأثیر آب و هوای مدیترانه‌ای و وجود پستی و بلندی‌ها از تنوع گوناگونی برخوردار است. تراکم گیاهی بیشتر در فصل بهار است زیرا بعضی مواقع سرمای شدید زمستان و بعضی مواقع قطع شدن باران و افزایش گرمای تابستان، سبب خشک شدن و از بین رفتن بخشی از پوشش گیاهی می‌شود. از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی می‌توان به انواع گون‌ها، کنگر، پونه، علف آبه، بولاغ اوتی، کاکوتی، بومادران، مرزه کوهی، قاز آیاغی، ترشک، اسپند، خاکشیر، ریواس، پونه، نعناع کوهی، درمنه و کاکوتی و گیاهان خانواده استپیا، آرتمیزیا و آستراگالوس اشاره کرد.

منابع آبی

در این روستا منابع آبی اکثراً شامل چشمه‌ها و چاه‌ها (دستی/نیمه عمیق) است. به‌طوری‌که این روستا فاقد چاه عمیق و رودخانه دایمی بوده و منابع مذکور در بالا در طول فصول بهار و زمستان به علت بارش‌های فراوان دارای آب کافی بوده و در سایر فصول سال و بخصوص فصل تابستان دارای افت سطح آب شدیدی هستند. در سال‌های اخیر با تغیر اقلیم و کاهش نزولات آسمانی میزان بهره‌برداری از منابع آب زیر زمینی افزایش شدیدی پیدا کرده است.

خاک‌شناسی

گروه‌های بزرگ خاک که بر اساس روش‌های متداول جهانی تعیین و مشخص گردیده‌اند برای هر یک از واحدهای اراضی در منطقه مورد مطالعه به شرح زیر می‌باشند. این طبقه‌بندی بر اساس نقشه قابلیت اراضی که توسط مؤسسه تحقیقات آب و خاک تهیه شده است می‌باشند (شکل ۳).

تیپ تپه‌ها

تپه‌ها معمولاً معادل سطوح ژئومرفولوژیکی فرسایشی یا تجمعی می‌باشند که کاملاً به نحوی تخریب یافته‌اند که هیچ بقایایی از سطوح قبلی که دارای سطح صاف و مسطح باشد برجای نمانده است. علیرغم این اثرات، شدت پستی و بلندی و درجه شیب ملایم است. شیب کلی اراضی ۸ تا ۲۵ درصد در جهات نامشخص با پستی و بلندی حدوداً بین ۵۰ تا ۵۰۰ متر است. در قسمت‌هایی از اراضی فوق‌الذکر خاک‌های نسبتاً عمیق تکامل یافته cambic یا structural وجود دارد (جدول ۲).

جدول ۲: مشخصات فیزیکی خاک‌های واحدهای تپه‌ای
کد شناسایی	بافت خاک	عمق خاک	تشکیلات زمین ساختی
۲٫۲۳	متوسط تا سنگین	نیمه عمیق تا عمیق	آبرفتی و واریزه ای
۲٫۳	متوسط تا سنگین	کم عمق تا نیمه عمیق	آهکی، کنگلومرایی، ماسه سنگی، دگرگونی و شیلی

فلات‌ها و تراس‌های فوقانی

این واحد فیزیوگرافی معادل سطوح ژئومرفولوژیکی فرسایشی و تجمعی است که در حال حاضر تحت تأثیر فرآیندهای فرسایشی با شدت کم تا متوسط قرار دارند. با وجودی که شدت پستی و بلندی و درجه شیب این اراضی کم است، هیچ‌گونه فرایند تجمعی نهشته‌های فرسایشی از تپه‌ها یا کوهستان‌های مجاور صورت نمی‌گیرد. شیب کلی اراضی ۰ تا ۵ درصد و میزان پستی و بلندی کمتر از ۵۰ متر است (کرمی‌کرد علیوند، ۱۳۷۹) (جدول ۳).

جدول ۳: مشخصات فیزیکی خاک‌های دارای تیپ فلاتی و تراس‌های فوقانی
کد شناسایی	بافت خاک	عمق خاک	تشکیلات زمین ساختی
۳٫۲۹	سبک تا متوسط	کم عمق تا نیمه عمیق	کنگلومرای متحجر

تیپ دشت‌های رسوبی دامنه‌ای

این اراضی بلافاصله پس از شیب اراضی کوهستانی به صورت نوارهایی تشکیل شده‌اند که طویل‌ترین آن‌ها به موازات جبهه کوهستانی است. این نوار از سمت کوهستان با شیبی ملایم به طرف اراضی پست یا حوضه‌های بسته کشیده می‌شود، و دارای میزان سنگریزه‌ای کمتر از ۱۵ درصد، همراه با تجمع آهک و شوری کم تا متوسط با خاکی عمدتاً عمیق و کلاس شیب ۰ تا ۵ درصد با جهت مشخص و عمود بر حاشیه کوهستان است که بتدرج در بخش‌های پایین کاهش می‌یابد. میزان پستی و بلندی اراضی کمتر از ۵ متر است (جدول ۴).

جدول ۴: مشخصات فیزیکی خاک‌های دارای تیپ دشت‌های رسوبی دامنه ای
کد شناسایی	بافت خاک	عمق خاک	تشکیلات زمین ساختی
۴٫۱۴	سنگین تا خیلی سنگین	عمیق	آهکی

زمین‌شناسی

با توجه به اینکه روستای مهماندوست در بخش شمال غربی شهرستان ترکمانچای قرار دارد، ابتدا گزارش مختصری از این بخش ارائه می‌شود.

بخش بزرگ‌تر این منطقه را ردیف بزرگی از سنگ‌های آتشفشانی و رسوبی تشکیل می‌دهد. تنها در بخش کوچکی از بلندی‌های قافلانکوه نهشته‌های پرمین و تریاس دیده می‌شود که برون زد آن‌ها به خاطر کنش گسل‌ها است. این منطقه از دید ساختمانی به کمربند ولکانیکی آذربایجان – البرز متعلق است که با فعالیت شدید ولکانیکی ترسیر همراه است. روند این چینه شمال شرق – جنوب غرب بوده و محورهای تمامی چین‌ها نیز دارای همین راستا می‌باشند. ولکانیک‌های بخش غربی منطقه یک ناودیس بزرگ است که در قسمت مرکزی آن به علت خروج گدازه‌های جوان تر ریولیتی، داسیتی به اشکال مختلف گنبد یا سیل بهم خورده است و یال شرقی آن نیز توسط رسوبات پلیوسن پوشیده شده و تنها یال غربی این چین نسبتاً منظم است. چین‌های موجود در شمال شرقی منطقه نیز همگی دارای روند شمال شرق – جنوب غرب مباشند. در صورتی که بخش جنوبی شهرستان میانه بیشتر از نهشته‌هایی مانند مارن و ماسه سنگ‌های گچ دار تشکیل شده است (سازمان زمین‌شناسی، ۱۳۷۲).

همان طوری‌که در شکل ۴ مشاهده می‌گردد روستای مهماندوست از نظر زمین‌شناسی به دو بخش با جهت شمال غرب-جنوب غرب تقسیم شده است. که بخش شمالی آن را ذخایر تراسی و مخروط افکنه‌های کوهپایه‌ای جدید کم ارتفاع پوشانده و در روی نقشه با علامت Qft2 نشان داده شده است. بخش جنوبی این روستا اغلب از گلسنگ‌ها (نوعی از شیل که شامل سنگ‌های رسوبی بوده و شامل لایه نازکی از رس و سیلت است)، ژیپس و ماسه سنگ تشکیل یافته و در روی نقشه با علامت Plms مشخص گردیده است.

کاربری اراضی

در روستای مهماندوست در حدود ۹۷٫۶۵٪ از کل اراضی به صورت دیم و ۲٫۳۵٪ از اراضی به صورت آبی کشت می‌گردد. از محصولات عمده زراعی و گروه غلات می‌توان به گندم، جو، از گروه حبوبات به نخود سیاه، عدس، لوبیا، از گروه محصولات صنعتی به محصول آفتابگردان و از محصولات گروه سبزی و صیفی‌جات به سیب زمینی، پیاز، گوجه فرنگی و هویج اشاره کرد. همچنین از نباتات علوفه‌ای می‌توان به کشت یونجه و از محصولات جالیزی به کشت خربزه، خیار و هندوانه به صورت جزئی اشاره کرد. علاوه بر موارد مذکور محصولاتی مانند سیب، زرد آلو، گیلاس، گلابی، گردو از باغات این منطقه به عمل آمده و معمولاً اضافه تولیدات آن‌ها برای فروش به شهرهایی مانند تهران و تبریز فرستاده می‌شود.

تیپ و نحوه قرارگیری روستا

اصولاً در تیپ‌شناسی روستایی به سه نوع تیپ مشخص اشاره می‌گردد که در زیر به توضیح هر کدام پرداخته می‌شود.

• روستاهای متمرکز یا گرد آمده
• روستاهای پراکنده
• روستاهای بینابین

در روستاهای متمرکز یا گرد آمده، مساکن روستایی به یکدیگر چسبیده و چشم‌اندازی متمرکز و عموماً بدون فضای خالی به وجود می‌آید. مزارع که محل تولید روستائیان محسوب می‌شود از خانه‌ها جدا و گاهی در فاصله نسبتاً دوری قرار دارند. عوامل مختلفی در شکل‌گیری این تیپ از روستاها دخالت دارند که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: ضرورت امر دفاع و امنیت، وجود منبع آب دائمی مثل چاه، چشمه و قنات، قومیت، توپوگرافی زمین و شیوه‌ای بهره‌برداری از اراضی. در اینجا باید متذکر شد که در شکل‌گیری روستاهای متمرکز حداقل یکی از عوامل فوق نقش داشته و اغلب چند عامل در به وجود آمدن روستاهای متمرکز دخالت می‌نمایند (سعیدی، ۱۳۸۵).

در شناخت تیپ روستاهای پراکنده، شکل و وسعت مزارع مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا مزارع گسترده، سطوح وسیعی از اراضی را در بر می‌گیرند؛ و به علت عدم وجود پاره‌ای از مشکلات که در مورد روستاهای گرد آمده بیان گردید روستائیان ترجیح می‌دهند که خانه‌های خود را در میان کشتزارهای خود بسازند، چون حدود مزارع مشخص و مالکیت مزارع نیز محرز است در نتیجه در داخل هر مزرعه یک خانه بنا می‌گردد (سعیدی، ۱۳۸۵).

روستاهای دارای تیپ بینابین به صورت یکجا دارای ویژگی‌های روستاهای متمرکز و پراکنده بوده و به ندرت در کشور ایران دیده می‌شود؛ و اگر احتمالاً روستائی دارای تیپ مذکور باشد ناشی از وجود برخی عوامل طبیعی یا انسانی بوده است. به عنوان مثال وجود رودخانه‌ها و استقرار مساکن روستائی در حاشیه رودخانه یا استقرار روستا در امتداد کف یک دره یا در امتداد یک جاده موجب پیدایش روستاهای خطی یا ریسمانی می‌گردد.

با توجه به توضیحات ارائه گردیده روستای مهماندوست در تیپ روستاهای متمرکز (گرد آمده) قرار داشته که از مهم‌ترین عوامل به وجود آمدن این تیپ می‌توان به وجود منابع آبی فراوان و توپوگرافی این منطقه اشاره کرد. همچنین لازم است ذکر شود که در سالیان اخیر به علت افزایش امنیت اجتماعی- سیاسی- اقتصادی، گسترش استفاده از ماشین، دسترسی به منابع آب و خاک حاصلخیز، بهره‌برداری‌های فردی و خانوادگی مبتنی بر مالکیت خصوصی و فردی آب و زمین، احداث راه و جاده و همچنین وجود مشکلاتی دررفت و آمد در قسمت‌های مرکزی و شرقی روستا (وجود معابر تنگ و باریک) میزان تفرق خانه‌های روستایی افزایش پیدا کرده و روستاییان ترجیح می‌دهند خانه‌های خود را در قسمت‌های شمالی و شرقی، نزدیک باغات و جاده اصلی منتهی به روستا احداث نمایند.

کارکرد و نوع مساکن روستایی

با توجه به بررسی‌های صورت گرفته توسط پژوهشگران مختلف ویژگی اساسی مساکن روستایی اختلاط فضای کار تولیدی و فضای مسکونی است (اسپادانا، ۱۳۹۱). به عبارت دیگر مسکن‌های روستایی برخلاف مسکن‌های شهری تنها محل سکونت و استراحت خانواده نیست، بلکه به اقتضای نوع کارکرد اقتصادی خانواده، مرکز نگاه داری و پرورش دام و طیور، تولید فراورده‌های دامی، محل کارگاه صنایع دستی، نگاه داری وسایل تولید و محصولات کشاورزی و همچنین دارای کارکردهای ارتباطی، خدماتی و تسهیلاتی است. تقسیمات داخلی ساختمان‌ها تا حد زیادی متأثر از نحوه معیشت خانواده‌ها ست. به عنوان مثال در بام برخی ساختمان‌ها کاه، علوفه و خوراک دام‌ها و چهارپایان را نگهداری می‌کنند و در برخی از خانه‌های قدیمی زیر اتاق نشیمن طویله‌ای وجود دارد که دام‌ها و چهارپایان به هنگام زمستان در آنجا نگاه داری می‌شوند، تا از سرما محفوظ بمانند. در گذشته به علت وجود نا امنی‌هایی که در روستاها وجود داشت، با نگاه داری دام‌ها و چهارپایان در این محل از دستبرد محفوظ می‌ماندند.

که در سال‌های گذشته خانه‌های روستایی اغلب از مصالح و موادی که محیط طبیعی در اختیار آن‌ها قرار می‌داد (گِل، سنگ و چوب) مورد احداث قرار می‌گرفتند؛ در صورتی که در چند سال اخیر به علت افزایش ارتباطات با جوامع شهری و بهبود وضع اقتصادی خانوارها به دلیل افزایش قیمت محصولات کشاورزی، نوع مصالح بکار رفته اغلب شامل سیمان، آجر، گچ، آهن، موزائیک و … است. همچنین به علت افزایش ارتباطات با جوامع شهری، ورود هرچه بیشتر ماشین به زندگی مردم و افزایش سطح سواد و تحصیلات در میان جامعه روستایی، باعث تغییر سبک خانه‌سازی به شیوهٔ شهری (آپارتمانی، باغ ویلا) شده است.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت این روستا برابر با ۲۹۰ نفر (۸۶ خانوار) بوده است.

در جدول زیر به برخی از آمارهای مربوط به جمعیت این روستا اشاره می‌گردد.

جدول ۵: آمار و اطلاعات مربوط به جمعیت روستای مهماندوست
ردیف	ویژگی مورد نظر	تعداد
۱	واحد مسکونی	۷۳
۲	تعداد خانواده	۸۲
۳	جمعیت کل	۴۴۴
۴	مرد باسواد	۱۴۶
۵	زن باسواد	۱۳۳
۶	مرد شاغل	۱۱۶
۷	زن شاغل	۴
۸	نیروی کار	۲۳۵

منابع

۱. اسپادانا، ۱۳۹۱، نحوه شکل‌گیری روستاها، www.spadana.ir، تاریخ دسترسی ۲۰/۱۲/۱۳۹۱.

۲. حسین خانی، حسین؛ موسوی، میر رضا؛ نجیب، مرتضی؛ حسینی برزی، محبوبه. ۱۳۹۰، هیدروژئوشیمی منابع آب سطحی حوضه آبریز سد شهریار (استور) میانه (آذربایجان شرقی). فصلنامه زمین‌شناسی کاربردی. س ۷، ش ۳، صص ۱۹۹–۲۱۲.

۳. سازمان زمین‌شناسی، ۱۳۷۲، نقشه زمین‌شناسی شهرستان میانه.

۴. سازمان هواشناسی، ۱۳۹۱، آمار و اطلاعات هواشناسی، www.irimo.ir، تاریخ دسترسی۲۰/۱۲/۱۳۹۱.

۵. سعیدی، عباس، ۱۳۸۵، مبانی جغرافیای روستایی، سمت، تهران.

۶. کرمی‌کرد علیوند، تاج‌الدین. ۱۳۷۹، مدل‌سازی بهینه کاربری اراضی در منطقه خرم‌آباد با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

۷. مرکز آمار ایران، ۱۳۹۱، آمارهای موضوعی (جمعیت)، www.amar.org.ir، تاریخ دسترسی ۱۵/۱۲/۱۳۹۱.