مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران
 | |
| سازمان سازمان | |
|---|---|
| بنیانگذاری | ۱۲ بهمن ۱۳۵۰ |
| سازمان پیشین |
|
| گونهٔ سازمان | مؤسسه دولتی |
| حوزهٔ قدرت | ایران |
| ستاد | تهران، بزرگراه آیت‌الله حکیم، پارک طبیعت پردیسان |
| سازمان اجرایی |
|
| گروه بالادست | ریاست‌جمهوری ایران |
| وبگاه | |
مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران، مناطق با ارزش زیست‌محیطی است که توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران مدیریت می‌شوند. این سازمان، مناطق حفاظت‌شده ایران را در قالب ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، مناطق چهارگانه (پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش، مناطق حفاظت‌شده) و مناطق شکارممنوع تحت حفاظت دارد.
تا اردیبهشت ۱۴۰۳، مساحت مناطق تحت حفاظت ایران ۱۹ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار (۱۹۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع) یعنی حدود ۱۱٫۸ درصد از خاک کشور بوده است.[۱]
تاریخچه
[ویرایش]تصویب قانون حفاظت و تشکیل کانون شکار ایران در سال ۱۳۳۵، نخستین اقدام مدون برای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به‌شمار می‌آید. از این رو، زمینه تأسیس یک نهاد دولتی جدید به‌نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید در سال ۱۳۴۶ فراهم شد. در این سال، سازمان یاد شده به‌عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیر نظر شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید، جایگزین کانون شکار شد. در قانون‌های مربوط به این سازمان، امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی (در آن زمان پارک حیات وحش نامیده می‌شد) و منطقه‌های حفاظت شده با تعریف‌های معین فراهم شد. به این ترتیب اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال ۱۳۴۶، یعنی ۹۵ سال پس از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلو استون در آمریکا) و ۱۹ سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع نهاده شد. در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و پانزده منطقه حفاظت شده به‌عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید.[۲]
ممنوعیت ورود زنان در اواخر دهه ۱۳۹۰
[ویرایش]در سال ۱۳۹۹، همزمان با فرا رسیدن فصل جفتگیری مَرال‌ها (گوزن‌های ایران)، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، بخشنامه‌ای صادر کرد که حضور زنان فعال محیط زیست و خبرنگاران زن را در مناطق چهارگانه محیط زیست این کشور، ممنوع کرد. هرچند بعداً این موضوع تکذیب شد، اما فرد تکذیب‌کننده، به نحوی موضوع را تأیید کرد و گفت: «حراست یک استان با این ماجرا سلیقه‌ای برخورد کرده است…».[۳]
مناطق تحت حفاظت
[ویرایش]ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره
[ویرایش]ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران تا پایان سال ۲۰۲۰ شامل ۱۳ منطقه از پارک‌های ملی، آثار طبیعی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده است. ایران زمینی به مساحت ۱٫۶۴ میلیون کیلومتر مربع را تشکیل می‌دهد که زیستگاه بیش از ۸۰۰۰ گونهٔ گیاهی ثبت‌شده (تقریباً ۲۵۰۰ گونهٔ بومی)، ۵۰۲ گونه پرنده، ۱۶۴ پستاندار، ۲۰۹ خزنده، ۳۷۵ گونه پروانه را پشتیبانی می‌کند.[۴]
مناطق چهارگانه
[ویرایش]مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران عبارتند از:
- پارک ملی، چشم‌اندازهای طبیعی دارای اهمیت ملی و جهانی (۲۶ پارک ملی)
- اثر طبیعی ملی، پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی جانوری کم‌نظیر (۳۵ اثر طبیعی ملی)
- پناهگاه حیات وحش زیستگاه‌های نمونه جانوران وحشی (۴۲ پناهگاه)
- منطقه حفاظت‌شده اراضی ویژه زیست‌محیطی (۱۵۰ منطقه حفاظت‌شده)[۵][۶]
مناطق شکارممنوع
[ویرایش]منطقه شکارممنوع برای ترمیم جمعیت جانوری اختصاص داده می‌شود؛ که می‌توان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تعیین کرد.[۷] توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران ۱۵۳ منطقه شکارممنوع شناخته و معرفی شده است.[۸] (۱۵۳ منطقه شکارممنوع)
ایران، دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به‌طوری‌که از ۱۳ اقلیم شناخته شده در جهان، ۱۱ نوع آن در ایران وجود دارند.[۹] در عین حال شاخص‌های پایداری محیط زیست ایران در وضعیت نامناسبی قرار ندارند و با کسب رتبه ۱۳۲ بین ۱۴۶ کشور در انتهای جدول مربوط قرار گرفته است.[۱۰]
فهرست مناطق تحت حفاظت
[ویرایش]فهرست مناطق تحت حفاظت محیط زیست ایران ارائه شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران تا سال 1400.[۱۱]
ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره
[ویرایش]ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ترتیب زمان ثبت عبارتند از[۱۲]:
ارسباران (۱۹۷۶)، ارژن و پریشان (۱۹۷۶)، گنو (۱۹۷۶)، گلستان (۱۹۷۶)، حرا (۱۹۷۶)، کویر (۱۹۷۶)، دریاچه ارومیه (۱۹۷۶)، میانکاله (۱۹۷۶)، توران (۱۹۷۶)، دنا (۲۰۱۰)، تنگ صیاد و سبزکوه (۲۰۱۵)، هامون (۲۰۱۶)، کپه‌داغ (۲۰۱۸)
پارک‌های ملی
[ویرایش]ارومیه (آذربایجان غربی و شرقی)
کنتال (بخشی از پناهگاه کیامکی می‌باشد)(آذربایجان شرقی)
تنگ صیاد (چهارمحال و بختیاری)
تندوره (خراسان رضوی)
خبر (کرمان)
دنا (کهگیلویه و بویراحمد)
گلستان (گلستان)
بوجاق (گیلان)
هفتادقله (مرکزی)
سیاهکوه (یزد)
آثار طبیعی ملی
[ویرایش]منطقه فسیلی مراغه (آذربایجان شرقی)
غار سهولان (آذربایجان غربی)
سپاهان (اصفهان)
دهلران، تنگ رازیانه (ایلام)
کوه نمک جاشک، جزیره خارکو (بوشهر)
تار و هویر، تنگه واشی، غار رودافشان (تهران)
لاله واژگون (چهارمحال و بختیاری)
بزنگان، چشمه گراب، قلل بینالود (خراسان رضوی)
ارس سرانی، سرو قره باغ، صنوبر شیروان (خراسان شمالی)
آبشار شوی (خوزستان)
سرو زربین سنگان، گل‌فشان تنگ، گل‌فشان پیرگل، قله تفتان (سیستان و بلوچستان)
سرو سیرچ (کرمان)
غار پراو، غار قوری قلعه (کرمانشاه)
سوسن سفید، سرو هرزویل، چشمه دمکش(فکجور)، درفک (گیلان)
غار ماهی کور (لرستان)
خشکه‌داران، قله دماوند، قله‌های سه‌گانه علم کوه، سیاه‌کمان، تخت سلیمان (مازندران)
غار چال‌نخجیر (مرکزی)
گنبدهای نمکین خرسین (هرمزگان)
سرو ابرکوه (یزد)
پناهگاه‌های حیات وحش
[ویرایش]کیامکی (آذربایجان شرقی)
تالاب کانی برازان، دشت سوتاو حمامیان (آذربایجان غربی)
قمیشلو، کلاه قاضی، موته، یخاب، عباس‌آباد، کوهبزرگی و خارو (اصفهان)
خارک (بوشهر)
تالاب کجی نمکزار، رباط شور، نایبندان طبس (خراسان جنوبی)
حیدری، شیر احمد، دشت لاغری (خراسان رضوی)
میاندشت (خراسان شمالی)
شیرستان (چهارمحال و بختیاری)
انگوران (زنجان)
هامون (سیستان و بلوچستان)
زریوار (کردستان)
روچون، دربند راور، زریاب، مهروئیه (کرمان)
بیستون، قراویز، زله زرد (کرمانشاه)
امیرکلایه، لوندویل، سلکه، سرخانگل، چوکام (گیلان)
میانکاله، دودانگه، دشت ناز، سمسکنده، فریدونکنار (مازندران)
شیدور، خور و خلاصی، هندورابی (هرمزگان)
بوروئیه، دره انجیر و نی باز، آریز، شیرکوه، کمکی (یزد)
مناطق حفاظت شده
[ویرایش]آق داغ(لرد، خلخال)-ارسباران- پیر علیا- مراکان - سهند - دیزمار - کاغذکنان - میرآباد - تالاب سد نوروزلو - مغان - آق داغ - کرکس - دالانکوه - قمصر و بزرک - کهیاز - مانشت و قلارنگ - کولک - کبیر کوه - مند - حله - جاجرود - ورجین - کویر - البرز مرکزی - سبزکوه - تنگ صیاد - هلن - قیصری - شیدا - آرک و کرنگ - شاسکوه و اسفدن - درمیان - مظفری - گرزمی - کوه بزنگان - تخت سلطان - بینالود - تندوره - دربادام - درونه - رئیسی - هلالی - ارس سیستان - جنگل خواجه - افتخاری - باغ کشمیر - هنگام - قرچغه - پروند - قرخود - ساریگل - سرانی - سالوک - شیمبار و حوزه دریاچه سد کارون - دز - کرخه - شالو و مونگشت - هفت شهیدان - کرایی - دیمه - چهل پا - میشداغ - میانگران - هورالعظیم - انگوران - سرخ‌آباد - توران - پرور - گاندو - کوه بیرک - کوه پوزک - شیله - تنگ بستانک - آبشار مارگون - بهرام گور - هرمد - ارژن و پریشان - میان جنگل فسا - ماله گاله - باشگل - پلنگ دره - بیجار - بدر و پریشان - عبدالرزاق - کوسالان و شاهو - بیدوئیه - بحرآسمان - دهج - سنگ مس - کوه شیر - مارز - کوه جوپار - چاه کومه - سعدی - کوه آسیاب کوهبنان - قلاجه - بیستون - بوزین و مرخیل - دنا - کوه خیز و سرخ - سولک - کوه خامین - کوه دیل - دنای شرقی - سیوک - زاو - لوه - جهان‌نما - لیسار - سیاه کشیم - گشت رودخا ن و سیاه مزگی - بوجاق - سیاهرود رودبار - سرولات و جواهر دشت - اشترانکوه - سفیدکوه - خیبوس و انجیل سی - واز - اساس - بلس کوه - چهارباغ - هراز - هزارجریب - آبشار شیرگاه - بولا - شش رودبار - الوند - هفتادقله - حرا - گنو - جزایر فارور - سراج - حرای تیاب و میناب - حرا (گابریک و جاسک) - حرا رود گز - حرای خوران - کوه کشار - کوه هماگ - کوه باز - پرزوئیه - طارم - لشکردر - خانگرمز - گلپرآباد - شراء (نشر) - آلموبلاغ - ملوسان - کالمند - کوه بافق - سیاه کوه - باغ شادی.
مناطق شکارممنوع
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «ایجاد ۵ منطقه حفاظت شده جدید به وسعت ۲۳۰ هزار هکتار». ایرنا. ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۳ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ آشنایی با تاریخچه مناطق حفاظت شده
- ↑ لندن، کیهان (۲۰۲۰-۰۹-۰۷). «ممنوعیت ورود زنان به مناطق چهارگانه محیط زیست همزمان با فصل جفتگیری گوزن‌ها!». KayhanLondon کیهان لندن. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۱۴.
- ↑ «biosphere reserves» (PDF). unesco. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ دسامبر ۲۰۲۰.
- ↑ : مناطق چهارگانه محیط زیست ایران
- ↑ ۲۵۳ زیستگاه، ۲ هزار و ۵۰۰ محیط‌بان جام جم. ۲۹ دی ۱۳۹۰.
- ↑ «پورتال سازمان حفاظت محیط زیست کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۲.
- ↑ «پورتال سازمان حفاظت محیط زیست کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۲.
- ↑ «معاون وزیر بازرگانی: ایران قطب تولید و صادرات گیاهان دارویی». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «آفتاب - محیط زیست ایران در آستانه نابودی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «فهرست آمار رسمی سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1400». سازمان حفاظت محیط زیست. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۲۲.
- ↑ "Biosphere reserves - Iran (Islamic Republic of)". یونسکو (به انگلیسی). Retrieved 2025-01-21.
