محتوای آزاد
محتوای آزاد یا اطلاعات آزاد یا محتوای باز هر اثر عملی، هنری یا آثار خلاقانه دیگر است که مطابق با تعریف آثار فرهنگی آزاد و تحت اجازه‌نامه‌ای منتشر شده باشند که محدودیت قانونی چشمگیری بر آزادی افراد در کاربرد، توزیع، تغییر و توزیع کارهای منتج‌شده از محتوا اعمال نکنند.[۱] این مفهوم، برگرفته از مفهوم نرم‌افزار آزاد و متن‌باز است. مفهوم «محتوای باز» می‌تواند به عنوان پارادایمی جایگزین، جلوی استفاده از قانون حق‌تکثیر برای «احتکار دانش» را بگیرد. محتوای آزاد به‌جای منجر شدن به احتکار، فرایند «دموکراتیزه‌سازی دانش» را آسان می‌کند.[۲] بزرگ‌ترین پروژه با محتوای آزاد، ویکی‌پدیا است.[۳]
در این‌جا واژه «محتوا» طیف گسترده‌ای، از موسیقی تا کتاب و از نرم‌افزار تا چندرسانه‌ها را دربرمی‌گیرد. محتوای آزاد به آزادی‌های زیر اشاره دارد:
- استفاده از محتوا و بهرمند شدن از آن،
- یادگیری محتوا و به کار بستن آن،
- ایجاد و توزیع نسخه‌های تکثیرشده از محتوا،
- تغییر و بهبود محتوا و توزیع آثار مشتق‌شده.[۴]
محتوای آزاد همه کارهای در مالکیت عمومی و کارهای دارای کپی‌رایت که اجازه‌نامه‌شان آزادی‌های برشمرده در بالا را محترم بدانند، دربرمی‌گیرد. از آن‌جا که در بیشتر کشورها قانون کپی‌رایت اجازه کنترل انحصاری به دارنده اثر می‌دهد، محتواهایی که در مالکیت عمومی نیستند برای آن‌که آزاد شوند، باید صریحاً (معمولا از درون اثر) اعلام کنند که این محتوا دارای اجازه‌نامه آزاد است.
تعریف
[ویرایش]دانش آزاد یا همچنین دانش باز{open knowledge} یا دانش علنی دانشی است که بتوان آن را به دست آورد، تفسیر کرد و آزادانه اعمال کرد. این قاعده می‌تواند بر حسب نیازهای اشخاص تنظیم شود و به خاطر منافع اجتماعی با دیگران به اشتراک گذاشته شود.
این اصطلاح به حرکت فرهنگی دانش آزاد اشاره دارد که از اصول موفقیت نرم‌افزار آزاد، موفقیت تولید مشارکت‌کننده در توسعهٔ نرم‌افزار آزاد (و ویکی‌پدیا) و این عقیده که دانش باید بدون هیچ محدودیتی در دسترس و قابل انتشار باشد، الهام گرفته است.
ترویج‌دهندگان دانش آزاد اعتقاد دارند که آزادی دانش تحت تأثیر اعتبار تلاش‌هاییست که برای محدود کردن یا کنترل انتشار اطلاعات (یا دانش صریح) روی اینترنت انجام می‌شود. به همین دلیل تعریف دانش آزاد بر اساس تعریف نرم‌افزار آزاد و توسط بنیاد نرم‌افزار آزاد که به این موضوع اهمیت می‌دهد، تنظیم شده است.
- دانش آزاد همان دانش واضح و آشکار است که طوری منتشر شده که کاربران آزادند آن را بخوانند، گوش بدهند، ببینند و تجربه کنند تا از آن یاد بگیرند و آن را کپی کنند یا اقتباس کنند و برای هر منظوری استفاده کنند و نسخه‌های تغییر یافته را مشابه کالاهای عمومی منتشر کنند.
کاربران دانش آزاد آزادند تا:
- از آن برای هر منظوری استفاده کنند.
- مکانیزم آن را یاد بگیرند تا بتوانند تغییرش بدهند یا با نیاز خود منطبقش کنند.
- کپی‌هایی را به صورت کلی یا جزئی بازنشر کنند.
- کار را افزایش یا گسترش بدهند و نتیجه را منتشر کنند.
طبق تعریف بنیاد نرم‌افزار آزاد، آزادی ۲ و ۴ به ارائهٔ دیجیتال دانش آزاد نیاز دارد تا در یک قالب فایل آزاد که به صورت کامل توسط نرم‌افزار آزاد قابل ویرایش باشد، قرار بگیرد [نیازمند منبع].
دانش آزاد روشی است که همه افراد می‌توانند در تولید دانش مشارکت داشته باشند. مشارکت در دانش آزاد به این معناست که مردم هم تولیدکننده دانش هستند (دانشمند، مخترع، هنرمند، مکتشف و …)، هم مصرف‌کنندگان، هم آموزش دهنده و هم حامی محسوب می‌شوند. کسب دانش و گسترش آن در این روش همگانی است. دانش آزاد وابسته به هیچ شخص، گروه یا حکومتی نیست. دانش آزاد روشی تجاری نیست بلکه زنده ماندن دانش وابسته به مردم است و تولیدکنندگان دانش تنها با حمایت هواداران خود می‌توانند به کارشان ادامه دهند. دانش آزاد تنها به حمایت کسانی احتیاج دارد که به جز خود، به جامعه خود هم اهمیت می‌دهند. این روش حمایتی در جامعه نرم‌افزار آزاد -که یکی از محصولات دانش آزاد محسوب می‌شود - پیاده‌سازی شده است.[۵]
منابع آزاد
[ویرایش]اصطلاح «منابع آزاد» به منابعی که روی یک دستگاه ارائه می‌شود، اشاره دارد. از جمله فایل‌هایی در قالب باز یا آزاد که شامل متن، عکس، صدا، چند رسانه‌ای و … یا ترکیبی از آن‌ها می‌شود که با نرم‌افزار آزاد قابل دسترسی است و تحت مجوزی که به کاربران آزادی دسترسی، مطالعه، گوش کردن، دیدن یا در غیر این‌صورت تجربهٔ منبع برای یادگرفتن، کپی‌کردن، اجرا کردن، اقتباس و استفاده از آن برای هر منظوری و گسترش و به اشتراک گذاشتن بهبودها و کارهای اشتقاقی را بدهد، منتشر شده.
منابع از این دست مورد توجه جنبش‌هایی است که با نرم‌افزار آزاد، جنبش فرهنگ آزاد و دانش آزاد و … سر و کار دارند و توسط جوامع آزاد به عنوان مثال برای یادگیری (به یادگیری آزاد مراجعه کنید) استفاده می‌شود.
بیانیه آزاد بعضی از ارزش‌های مورد توجه چنین جنبش‌هایی را نشان می‌دهد. اصطلاح «منابع آزاد» از بحث‌های مربوط به دانش آزاد به عنوان تعمیم‌بخشی، متولد شد.
یادگیری آزاد
[ویرایش]دانش و یادگیری دست‌به‌دست منتقل می‌شود. دانش آزاد که مشارکت و توسعه از طریق یادگیری جامعه ساختارگرا را ممکن می‌سازد با استفاده از منابع آزاد از قید و بند مجوزهای بیش از حد محدود رهاست.
این اصطلاح به موضوعاتی مانند «آزادی برای یادگیری» به معنی آزاد کردن آموزش و یادگیری مربوط است که در کشورهایی که سیستم آموزش عمومی امکان پاسخگویی به تمام نیازها را ندارد مناسب است، جامعهٔ مدنی را تشویق می‌کند و به آن اجازه می‌دهد تا ابتکار به خرج دهند و سیستم‌های آموزش عمومی را بیفزایند.
پروانه‌ها
[ویرایش]هر پروانه حق تکثیر عمومی رویالتی-فری را می‌توانیم یک پروانه باز قلمداد کنیم زیرا به کاربران این حق را می‌دهد که استفاده‌هایی به فراخور بیشتر از آنچه قانون به‌طور معمول اجازه‌اش را می‌دهد داشته باشند. این اجازه‌ها به صورت رایگان به کاربران اعطا می‌شود.[۶]
معنی محدودتر محتوای باز، محتوای باز را فقط محدود به محتوای آزاد می‌کند. با در نظر گرفتن این معنای محدودتر، پروانه‌های زیر محتوای باز به حساب می‌آیند:
- پروانه‌های کرییتیو کامنز
- پروانه انتشار آزاد
- پروانه در برابر DRM
- پروانه مستندات آزاد گنو
- پروانه بازی آزاد
- پروانه هنر آزاد
نکات و ارجاعات تاریخی
[ویرایش]ممکن است این استدلال آورده شود که مفهوم دانش آزاد و دانش غیرآزاد از وقتی که انسان‌ها امکان ارتباط برقرار کردن پیدا کردند، اطراف ما وجود داشتند. مباحثات دانشگاهی پیرامون این مفاهیم چیز جدیدی نیست، اگر چه در سال‌های اخیر با ظهور اینترنت و در نتیجه سهولت همراه با دانش قابل انتشار، این مباحثه به وجود آمده.
فهرستی از ارجاعات مرتبط و یادداشت‌های تاریخی تکمیلی:
- ۱۹۰۹: ماهاتما گاندی: یکی از جدیدترین انتشارات گاندی، هند سورج که در ۱۹۰۹ منتشر شد به عنوان طرح فکری برای جنبش آزادی هند شناخته می‌شود. سال بعد آن کتاب به انگلیسی ترجمه شد، با کپی‌رایت که می‌گوید «هیچ حقی محفوظ نیست»[۷]
- ۱۹۵۴: مارک ون دورن[۸]
- ۲۰۰۱ اعلامیه فلی۳ - "فلی۳ - نرم‌افزار آزاد برای تولید دانش (آزاد)"[۹]
- ۲۰۰۲: پیشگامان دسترسی آزاد بوداپست «دسترسی باز» نامگذاری شده تا در تمام زمینه‌ها پژوهش کند.
- ۲۰۰۲: مجموعه‌ای از مقالات ریچارد استالمن که بیشتر شامل فلسفهٔ دانش آزاد می‌شود اگرچه دارای یک حس نرم‌افزاری است.
- به تازگی در این قرن ناشران دانشگاهی فکر کردن دربارهٔ دسترسی آزاد را شروع کردند و برخی مطالب علمی را تحت مجوز کرییتیو کامنز منتشر کردند. اگرچه درجهٔ آزادی این مطالب فرق می‌کند، پروندهٔ مجلات دسترسی باز فهرست تعدادی از آن‌ها را تهیه کرده است. (خیلی از آن‌ها دانش باز منتشر می‌کنند).
- تعریف دانش آزاد الهام گرفته از تعریف نرم‌افزار آزاد و روی وبلاگ جیمی ولز منتشر شده است. "چرا دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد و فرمت‌های آزاد نیاز دارد".
- لارنس لسیگ چندین کتاب دربارهٔ تمایز بین آزادی که انتظار می‌رود، خواندن/نوشتن فرهنگ اینترنت و کنترل از طریق روش‌های فنی منتشر کرده است. این کتابها شامل " کتاب فرهنگ آزاد"،[۱۰] کد و دیگر قوانین محیط مجازی,[۱۱] کد: نسخهٔ ۲٫۰[۱۲] و آیندهٔ ایده‌ها.[۱۳] می‌شوند.[۱۴]
- ۲۰۰۶ یوچایی بنکلر ثروت شبکه‌ها را منتشر کرده[۱۵] که مفهوم تولید مشارکت‌کننده بر مبنای اشتراکات را توسعه می‌دهد.
- ۲۰۰۷ چارلوت هس و الینور استروم کتابی را با عنوان «فهمیدن دانش به عنوان یک اشتراک: از تئوری تا عمل» ویرایش کردند که علاقه‌های کنونی را در مورد این اتفاق و بخشی از تاریخ اشتراکات دانش بازتاب می‌کند.[۱۶]
- ۲۰۰۷ کیم توکر مقالهٔ آزاد بگو را منتشر کرده که توضیح می‌دهد آن‌جایی که بشود از این واژه استفاده کرد، استفادهٔ این واژه نسبت به واژهٔ «باز» ارجحیت دارد.[۱۷]
بعضی از صحبت‌ها به سمت خروج از ایده‌های «منابع آزاد» (بالا) و جوامع آزاد هدایت می‌کند که این ایده‌ها در طول ورک‌شاپ‌هایی که در یک پروژه‌ای که در اصل «جوامع دانش آزاد» و در آینده جوامع آزاد خطاب می‌شود، اتفاق می‌افتد.
نیاز به اعطای دسترسی به منابع یادگیری برای جهان توسعه‌یافته یعنی منابع نیازمند دوباره متنی شدن و اقتباس برای دسترسی محلی، اهمیت اصلی موضوع را نشان می‌دهد. همچنین اگر مشتری‌های چنین منابعی برای اقتباس و انتشار کارهای اشتقاقی بدون محدودیت آزاد باشند، ممکن است سودمند باشد.
هدف اینست که مردم را در رابطه با محتوای باز (و غیره) تشویق کند تا "باز" را از "آزاد" تمیز دهد و کپی‌لفت را درک کند، و منابع را بر اساس آن مجوز دهی کند، تا "کپی-تغییر، در هم کردن و به اشتراک گذاشتن" (آزاد یا "خواندن-نوشتن") فرهنگ و جامعه را ممکن سازد.
احتمالاً در راستای همین مواضع، صحبت‌هایی (برای مثال) در انجمن‌ها و کنفرانس‌های جوامع منابع آموزش آزاد پیرامون نرم‌افزار آزاد و فرهنگ آزاد یافت می‌شوند.
اینطور که به نظر می‌رسد پاسخ به موضوعات معاصر مرتبط با آزادی کاربران، شامل عناوین پروانه عمومی همگانی گنو و مجوزهای کرییتیو کامنز می‌شود که ادامه پیدا می‌کنند.
سازمان‌هایی که دانش آزاد را ترویج می‌کنند
[ویرایش]- بنیاد دانش آزاد (ایران)
- دسترسی به دانش
- اتحاد برای دسترسی مالیت‌دهندگان (ای‌تی‌ای)
- بنیاد اپروپدیا
- ممکن ساختن هزینهٔ تحصیل باز (ای‌اواس)
- بنیاد دانش آزاد
- مؤسسه دانش آزاد
- هیپاتیا - دانش آزاد در عمل برای مردم جهان
- لیبره دات اورگ
- بنیاد دانش باز
- اطلاعات جغرافیایی بازمتن
- اوپن‌استریت‌مپ
- کتابخانه عمومی علمی
- اشتراکات علمی
- اس‌پی‌ای‌آرسی (ائتلاف انتشار دانشمندانه و منابع دانشگاهی)
- سی‌اوال از طریق ویکی‌ادیوکیتور
جستارهای وابسته
[ویرایش]پیوند به بیرون
[ویرایش]- فهرست فعالیت‌های بنیاد دانش آزاد ایران
- فیلم سخنرانی دربارهٔ اقتصاد دانش آزاد در جشنواره روز آزادی نرم‌افزار ۱۳۹۲ در تهران
- مقاله اقتصاد و تولید دانش آزاد
- سایر منابع مربوط به جشنواره روز آزادی نرم‌افزار سال ۱۳۹۲
- جوامع آزاد
- تعریف فعالیت‌های فرهنگی آزاد
- پرونده دسترسی آزاد
منابع
[ویرایش]- ↑ "Why Free Software Needs Free Documentation". GNU Project (به انگلیسی). Retrieved 2025-01-22.
- ↑ Liang, Lawrence. Free/Open Source Software, Open Content (PDF) (به انگلیسی). Asia-Pacific Development Information Programme. p. V. Archived from the original (PDF) on 2010-12-05. Retrieved 2025-01-23.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۰.
- ↑ اریک مولر (2008). "تعریف آثار فرهنگ آزاد". 1.1. freedomdefined.org. Retrieved 2015-04-20.
- ↑ «دانش آزاد، نرم‌افزار آزاد». روزنامه اطلاعات. ۱۸ مهر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۷-۰۸-۱۸. دریافت‌شده در ۳ بهمن ۱۴۰۳.
- ↑ ویلی، دیوید. OpenContent.org http://opencontent.org/definition/. دریافت‌شده در ۱۶ آذر ۱۳۹۴. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «آیا گاندی یک ویکی‌پدیانویس بود؟». صراحت هندی. ۱۷ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۲.
- ↑ ون دورن، م. ۱۹۵۴. حق انسان به دانش و استفاده آزاد از آن. دانشگاه کلمبیا، نیویورک.
- ↑ الگو:Cite لیست پستی
- ↑ لسیگ، ل. ۲۰۰۴. کتاب فرهنگ آزاد: چگونه رسانه‌های بزرگ از فناوری و قانون برای انحصاری کردن فرهنگ و داشتن کنترل روی خلاقیت استفاده می‌کنند. کتاب‌های پنگوئن.
- ↑ کد و دیگر قوانین محیط مجازی (۲۰۰۰) (ISBN 978-0-465-03913-5, کتاب‌های پایه‌ای، نیویورک)
- ↑ کد: نسخهٔ ۲٫۰ (۲۰۰۶) (ISBN 978-0-465-03914-2, کتاب‌های پایه‌ای، نیویورک)
- ↑ آیندهٔ ایده‌ها (۲۰۰۱) (ISBN 978-0-375-50578-2, خانهٔ تصادفی، نیویورک)
- ↑ پنگوئن کوآس یا لینوکس و طبیعت سفت مقاله‌ای از یوچایی بنکلر که طی یک آموزش طولانی دربارهٔ انگیزه‌های توسعه‌دهندگان، توضیح می‌دهد تولید مشارکت‌کننده برمبنای اشتراکات چه چیزی هست و چگونه کار می‌کند.
- ↑ یوچایی بنکلر (۲۰۰۶):ثروت شبکه‌ها: چگونه تولید اجتماعی بازارها و آزادی را منتقل می‌کند, مجلهٔ دانشگاه ییل.
- ↑ س سی و اوستروم ای (ادس). ۲۰۰۷. فهمیدن دانش به عنوان یک اشتراک: از تئوری تا عمل. مجلهٔ ام‌آی‌تی، کمبریج ماساچوست.
- ↑ توکر کی‌سی. ۲۰۰۷. آزاد بگو , http://www.libre.org/communities/philosophy/saylibre بایگانی‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine و محل آغاز بحث‌ها: http://www.wikieducator.org/Say_Libre