نشانه‌گذاری (زبان‌شناسی)

چند نشانهٔ از نشانه‌های سجاوندی به‌همراه توضیح و کاربرد آن‌ها.

نشانه‌گذاری به معنای استفاده از نشانه‌ها یا علامت‌هایی است که برای روشن کردن معنی و مشخص کردن آغاز و پایان عبارت‌ها، جمله‌ها و بندها در نگارش به‌کار می‌روند.

این نشانه‌ها، که نشانه‌های نوشتاری یا نشانه‌های نگارشی هم نامیده می‌شوند، برای آسان‌تر و دقیق‌تر خواندن یک نوشته، بیان یک احساس، فرمول‌نویسی در ریاضیات و غیره یا ایجاد دگرگونی در تلفظ واژه‌های‌ها به‌کار می‌روند.

تاریخچه

در قدیمی‌ترین متن‌هایی که در دست است، اثری از نشانه‌های سَجاوندی دیده نمی‌شود. در متن‌های باستانیِ زبان یونانی و رومی، برخی نمونه‌های نشانه‌گذاری، مانند «دو نقطه روی هم»، دیده می‌شود. قرآن‌های نخستین بدون نشانهٔ سَجاوندی نوشته می‌شد.

محمدبن ابی‌یزید طیفور ملقب به شمس‌الدین و مکنی به ابوالفضل السَجاوندی القاری در قرن ششم ه‍. ق، برای راهنمایی قاریان، نخستین نشانه‌ها را در نگارش قرآن به‌کار برد. واژهٔ سجاوَندی از نام ابوالفضل سجاوندی (نخستین کسی که نشانه‌های وقف را برای راهنمایی درست خواندن قرآن به‌کار برد) گرفته شده است.

با اختراع چاپ، گرایش به استاندارد کردن نشانه‌گذاری متن‌ها بیشتر شد. آلدوس مانوتیوس و نوه‌اش نخستین کوشش‌ها را در استاندارد کردن نشانه‌گذاری متن‌ها انجام دادند.

کاربرد علامت سؤال «؟» و کاما «،» و بسیاری از علائم دیگر در رسم‌الخط فارسی و عربی و اردو امری جدید است و سابقه تاریخی زیادی ندارد.

نشانه‌گذاری به شکل امروزی آن، در زبان فارسی، سابقه چندانی ندارد و در یکی دو قرن اخیر، به پیروی از نوشته‌های غربیان در زبان فارسی نیز رایج شده است. اصول نشانه‌گذاری در زبان فارسی، برگرفته از زبان‌های اروپایی، به خصوص فرانسوی و انگلیسی است. هیچ نوع نشانه‌گذاری شاخصی در کتابت زبان فارسی تا پیش از آشنایی ایرانیان با زبان و خط ملت‌های غربی وجود نداشته است.

فهرست نشانه‌ها

نشان/علامت		نام
در فارسی	در انگلیسی	فارسی	فرانسوی	انگلیسی	عربی
.		نقطه	Point	Full stop / Period	النقطه / نقطة نهایة
،	,	ویرگول یا درنگ‌نما	Virgule	Comma	الفاصلة / الشَّوْلَة
؛	;	نقطه‌ویرگول	Point-virgule	Semi-colon / Semicolon	الفاصلة المنقوطة
:		دونقطه	Deux-Points	Colon	النقطتان الرأسیتان
…		سه‌نقطه یا تعلیق	Points de Suspension	Suspension points	ثلاث نقطه
–		خط فاصله یا پیوند	Le Tiret	Dash	الشطه
؟	?	علامت سؤال	Point Interrogant	Question mark	علامة الاستفهام
!		علامت تعجب	Point d'exclamation	Exclamation mark	علامة التعجب
«»	" "	گیومه یا علامت گفتاورد/نقل‌قول	Les Guillemet	Guillemet	علامة التنصیص
()		پرانتز یا کمانَک	Parenthèse	Parentheses	القوسان
[ ]		قلاب یا کروشه	Crochet	Square brackets	المعقوفتان
{ }		آکولاد (آکُلاد)	Les accolades	Curly brackets
/		خط مورب یا اِسلش	Barre oblique	Slash	الخط المائل
"		ایضاً یا تکرار	Dito	Ditto mark	علامة التکرار
*		ستاره	Astérisque	Asterisk	المُنجَّمة/النُّجیمة
_		زیرخط	Tiret bas	Underscore / Underline	شرطة سفلیة
’ یا '		آپاستروف	Apostrophe	Apostrophe	الفاصلة العلیا/ الحذاف
°		درجه		Degree	الدرجة
\		بَک‌اِسلَش یا خط اُریب وارو	Barre oblique inversée	Backslash	المائلة المعاکسة
|		خط عمودی	Barre verticale/Tube	Pipe/Vertical bar	الشریط العمودی/ القناة
~		مَدَک	Tilde	Tilde	المدة / التلدة
'		پریم	Prime	Prime
@		اَت ساین	Arobase	At sign	آت
||		دو خط عمودی	Double barre verticale	Double vertical line

جستارهای وابسته

• خط عربی
• بلاک یونی‌کد عربی

منابع

• همایون‌فرد، مهسا، نشانه‌گذاری و اهمیت آن در نگارش، بازدید: نوامبر ۲۰۰۸
• فاریابی، پویا، روش املای زبان دری، پذیرفتهٔ اتحادیهٔ نویسندگان ج.د.ا. (جمهوری دموکراتیک افغانستان)، کابل: ۱۳۶۳
• نیکوبخت و قاسم‌زاده، ناصر و سید علی (۱۳۹۳). دانش نشانه‌گذاری در زبان فارسی. چشمه شابک =۱_۱۲۷_۲۲۹_۶۰۰_۹۷۸. ص. ۲۱ و ۲۲.