طغرا
طُغرا (یا طُغْری یا طغراء)از لغت ترکی تورقا(یا طورغی یا طورغای) به معنی بر شکل کمان و کمان وار[۱]نوعی از خوشنویسی پیچیده‌است.طغرا نیز مانند توقیع در موارد مختلف،به مفهوم دستخط،امضا و فرمان به کار رفته است ولی بیشتر و معمولاً به علامت و نشان مخصوص پادشاهان که بر نوشته های سلطانی و دیوانی به منظور تایید و تاکید مطالب و مندرجات آنها اضافه می کرده اند اطلاق می شود.[۲] به وسیله آن لقب‌ها و نام سلطان یا امیری یا عالمی را برسر فرمان او می‌نوشتند مانند «السلطان الاعظم الاعدل جلال الدین اکبر پادشاه غازی». این خط خاص به عنوان امضاء برای پادشاهان در خاورمیانه و به‌ویژه برای سلاطین سلجوقی و عثمانی بکار می‌رفته‌است و در برخی مناطق آسیا مهرهای مشابه نیز دیده شده‌است. طغرانویسی با هر خطی امکان‌پذیر است اما بیشترین خطی که با آن طغرا نوشته شده، دیوانی و ثلث است.
هندوشاه نخجوانی سروده:
| اعدلِ اقطارِ شرق و غرب، کز القاب او | بر مناشیرِ امورِ عدل طغرا کرده‌اند |
همچنین حافظ می‌گوید:
| هلالی شد تنم زین غم که با طغرای ابرویش | که باشد مه که بنماید ز طاق آسمان ابرو |
کار نگاشتن طغرا بیشتر منصب و شغلی خاص بوده بیرون از منصب و شغل کاتب، و گماشته بدین کار را طغرانویس و گاه طغرائی می‌نامیدند و طغرا به منزله امضاء شاه یا امیر و حاکم بوده‌است.
قدیمی‌ترین خطی که شبیه به طغرا برای امضاء سلاطین موجود است متعلق به اورخان اول (۱۲۴۸–۱۳۵۹) دومین سلطان عثمانی است.
کاربرد در امور مالی
در متون مالی و اوراق مثبته اقتصادی، به معنی اصله یا فقره و به عنوان واحد شمارش چک و برات استفاده می‌شود.
عناصر بصری طغرا
[ویرایش]
این شیوه از خوشنویسی و ترکیب خط مرکب از چند خط عمودی منتهی به قوس گونه‌ای تودرتو و متوازی است که به شکل کمانی و به مانند طره بر سر فرمان‌ها، منشورها و احکام حاکمان در گذشته اغلب به آب طلا یا شنگرف می‌کشیده‌اند.
در اصول، طغرا دو حلقه در سمت چپ، سه خط عمودی در وسط، نوشته های روی هم در پایین و دو امتداد به سمت راست. هر کدام از این عناصر معنای خاصی دارند و با هم فرمی را می سازند که به راحتی قابل تشخیص است.
نام سلطان در قسمت پایینی به نام سره نوشته شده است. این نام بسته به دوره برای مثال می تواند اورهان پسر عثمان باشد. در دوره‌های بعد، تکریم و مناجات نیز به نام صاحب طغرا و پدرش نیز اضافه می‌شود.
حلقه های سمت چپ طغرا را بیزه می گویند که از عربی به معنی تخم مرغ است. برخی از تفاسیر طرح طغرا ادعا می‌کنند که بیزه ها قرار است نماد دو دریا باشند که سلاطین بر آنها تسلط داشتند: حلقه بیرونی بزرگتر نشان دهنده مدیترانه و حلقه داخلی کوچکتر نشان دهنده دریای سیاه.
خطوط عمودی بالای طغرا را توغ (یا چوب پرچم) می نامند. سه توغ به معنای استقلال هستند. خطوط S شکلی که از میانه توغ ها عبور می‌کنند زولفه (همان طره) نامیده می‌شوند و در کنار سرِ توغ ها (که انگاری به سمت راست نیز نگاه می‌کنند) نشان می‌دهند که بادها از شرق به غرب می‌وزند که برداشتی از حرکت سنتی عثمانی‌ها قلمداد می شود.
خطوط سمت راست طغرا حنچر (همان خنجر) نامیده می شود و نشان دهنده شمشیر، نماد قدرت و قدرت است.
طغراهای دیگر
[ویرایش]
اگرچه طغرا تا حد زیادی با سلاطین عثمانی شناخته می شود، اما گاهی اوقات در ایالات دیگر مانند سلسله قاجار ، امپراتوری صفویه و خانات کازان نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. بعدها طغرا در میان تاتارهای امپراتوری روسیه مورد استفاده قرار گرفت.
معروف است که امپراتوران مغول در کنار عثمانی ها از نمادهای خوشنویسی استفاده می کردند. «طغرا»ی مغولی به شکل دایره ای بود که در نوک آن سه نقطه در کنار امضای خوشنویسی امپراتور قرار میگرفت. [۳]
اسکناس های پول افغانی از سال 1919 تا 1936 طغرا نیز وجود داشت. پاکستان از سال 1947 تا 1974 روی سکه های طغرا بود. هر دوی اینها در موزه بانک دولتی کراچی وجود دارد. نواب بهاولپور و نظام حیدرآباد نیز بر روی ضرب سکه های خود طغرا داشتند. خطوط روان می تواند نمادی از دامنه وسیع حکومت سلیمان و فتوحات آینده او باشد.
تفاسیر مزامین پس از دوران پادشاهان
[ویرایش]هنرمندان خوشنویسی مدرنی هستند که امروزه از مشخصه طغری استفاده می کنند. نمونه هایی از طغراهای رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین [۴] و آکیهیتو ، [۵] امپراتور ژاپن است که توسط هنرمند ولادیمیر پوپوف ساخته شده است. [۶]
نگارخانه
[ویرایش]-
طغرای سلطان محمود دوم (۱۸۰۸) -
نخستین طغرای بجا مانده متعلق به اورخان اول (۱۳۲۶) -
طغرای سلطان سلیمان یکم (۱۵۲۰) -
طغرای سلطان سلیم سوم (۱۷۸۹) -
طغرای سلطان عبدالحمید دوم (۱۸۷۶) -
طغرای سلطان محمد پنجم (۱۹۰۹) -
طغرایی برسردر کاخ توپ‌قاپی -
طغرای صدمه دیده سلطان سلیمان بر سر در دروازه ورودی بلگراد -
نگاره‌ای از پردهٔ در کعبه که اکنون در مالکیت موزه هنر اسلامی دوحه قرار دارد.
طغرا مربوط به یکی از سلاطین عثمانی در کنار تاریخ ۳۲۱ ه.ق. قابل مشاهده است
منابع
[ویرایش]
- ↑ قائم مقامی،مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی.
- ↑ قائم مقامی،مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی.
- ↑ ul-huda, Kashif (13 June 2011). "Quiz: A Mughal firman - Indian Muslims". indianmuslims.in. Archived from the original on 2016-05-02.
- ↑ "Tughra of Vladimir Putin by V. Popov". 2001. Archived from the original on 20 May 2022. Retrieved 2014-04-18.
- ↑ "Tughra of Japanese Emperor Akihito by V. Popov". 2002. Archived from the original on 20 May 2022. Retrieved 2014-04-18.
- ↑ "Tugra Vladimir Putin - the steering wheel, and Barack Obama - "dance" of the Stars". 2014-03-20. Retrieved 2014-04-18.
- دهخدا، علی اکبر. لغت‌نامه ذیل طغرا
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Tughra». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ مارس ۲۰۱۰.
| خطها |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| خوشنویسان | ||||||
| جستارهای وابسته | ||||||
| معماری |
|  | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| هنرها |
| ||||||||||||
| هنر کتابت | |||||||||||||
| نقوش | |||||||||||||
| باغ | |||||||||||||
| موزهها |
| ||||||||||||
| اصول، تأثیرات | |||||||||||||
