شیعیان عربستان سعودی

شیعیان عربستان به بخشی از شهروندان عربستان گفته می‌شود که پیرو نظریات تشیع هستند و جمعیتی بین ۱۰ الی ۱۵ درصد کل شهروندان عربستانی را شامل می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی

• شیعیان جعفری وجود دارند استان شرقیه به‌ویژه در شهر قطیف آنها اکثریت در آن هستند آنها علاوه بر حضور گسترده در احساء و اقلیت‌ها در بقیه شهرهای شرقی مانند دمام، خبر، ظهران و جبیل.
• یک اقلیت شیعه جعفری کوچک در مدینه منوره معروف به نخاوله
• شیعیان اسماعیلی و زیدی در منطقه نجران در جنوب عربستان به ویژه در میان قبایل یام یافت می‌شوند.

تاریخچه

شیعیان از پیدایش اسلام در منطقه جزیره‌العرب حضور داشتند و در دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی بوده‌اند.

ظهور آل‌سعود و دولت اول و دوم

با برقراری پیوند ائتلافی بین محمد بن سعود حاکم منطقه نجد و محمد بن عبدالوهاب اصلاحگر بنیادگرای مذهبی و قدرت‌گیری دولت آل‌سعود با تفکرات وهابیت شیعیان ساکن در منطقه عربستان فعلی، مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. از سال ۱۷۴۴ میلادی نیروهای نجدبه‌طور مداوم و مستمر به سواحل سرقی شبه‌جزیره عربستان که محل تجمع شیعیان شبه‌جزیره بود حمله کردند. در سال ۱۷۹۱ میلادی با ادعای پاک کردن منطقه از اصنام و اوثان (بت‌های سنگی) به منطقه الاحساء یورش بردند. در جریان این حمله ائتلاف وهابی‌ها و سعودی‌ها، تمامی مساجد و حسینیه‌های شیعیان، همه مقبره‌های آنان و هرچه در محل عبادتشان بود را تخریب کردند و تا مدتی قیومیت این منطقه را برعهده داشتند. در سال ۱۸۱۸ میلادی، سلطان عثمانی که عربستان را تابع خود می‌دانست، با کمک گرفتن از حاکم وقت مصر مناطق شیعه‌نشین شرق عربستان را دوباره تحت حاکمیت خود درآورد.

بین سال‌های ۱۸۲۴ تا ۱۸۳۴ میلادی حکومت دوم وهابی به رهبری فیصل بن ترکی خود را بازیابی کرد و به منظور کسب وفاداری مردم در استان احساء با شیعیان صلح برقرار کرد و در عوض مالیات‌های سنگینی برای آنان وضع کرد. از سوی دیگر شیخ عبدالرحمن بن حسن عالم وهابی آن‌زمان به تفتیش عقاید شیعیان مشغول شد و مردم را وادار می‌کرد که به قرائت وهابیت از اسلام بپیوندند.

پیدایش دولت سوم سعودی

با ظهور دولت سوم سعودی به رهبری ملک عبدالعزیز، سعودی‌ها در اولین اقدام به سوی احساء و قطیف حرکت کرد و در نامه‌ای به بزرگان شیعه در آن منطقه، آن‌ها را به کشتار افراد، نابودی اموال و از بین بردن کرامت آنان تهدید کرد. شیعیان قطیف نیز تسلیم شده و اعلام کردند که آماده‌اند به صورت صلح‌آمیز از شاه‌سعودی اطاعت کنند. از سوی دیگر امیر دولت عثمانی در منطقه احساء نیز تسلیم شد و مردم منطقه قطیف از لشکر سعودی‌ها که به سرکردگی عبدالرحمن بن سوایلیم وارد شهر شده بود استقبال کردند تا مورد خشم او قرار نگیرند؛ با این حال باز هم مورد سرکوب قرار گرفتند. امیر وهابی در قطیف بلافاصله ۴ شرط برای ساکنان آن منطقه مقرر کرد. اول آنکه شیعیان منطقه قطیف باید در نوشته‌های خود اذعان کنند که این منطقه متعلق به اجداد ابن‌سعود است. دومین خواسته امیر جدید این بود که هر روستایی از منطقه قطیف باید عنداللزوم ۱۰ مرد را در اختیار نیروهای سعودی قرار دهند. دیدار چهار نفر از بزرگان قطیف با پادشاه سعودی و اهدای پول به او و همچنین تحریم صادرات سبزی‌جات به منطقه بحرین (که آن زمان تحت‌الحمایه بریتانیا بود) از دیگر خواسته‌های امیر وهابی قطیف بود. در مقابل این سخت‌گیری‌ها، علمای شیعه به‌منظور حفط حقوق شهروندان این مناطق، توافقنامه‌ای را با دولت سعودی به امضا رساندند. در این توافق که در سال ۱۹۱۳ میلادی بین شیخ موسی ابوخصیم و ابن‌سعود شکل گرفت، قرار شد تا آزادی مذهبی شیعیان در مقابل کسب انقیاد و اطاعت نسبت به حکومت پذیرفته شود. با این وجود، جمعیت شیعیان تحت آزار و اذیت سیستماتیک ارتش ایدئولوژیک ابن‌سعود که اخوان نام داشت قرار گرفتند. به طوریکه آن‌ها از پرسنل ارتش بریتانیا که در شرق عربستان حضور داشتند درخواست کردند که از ابن‌سعود بخواهند تا آزار مذهبی شیعیان را متوقف کند. شیعیان قطیف در نامه‌ای دیگر که به امضای ۵۰۰ تن از بزرگان شیعه در عربستان رسیده بود، از حماد بن عیسی الخلیفه، حاکم وقت بحرین نیز درخواست کمک کردند.

سیاست‌های تبعیضی علیه شیعیان

پس از روی دادن تحولات دهه هفتاد میلادی، از جمله پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، دولت عربستان نظارت‌های سخت‌تری بر شیعیان ساکن در منطقه الشرقیه انجام داده‌است؛ چرا که با پیروزی انقلاب ایران، برخی جنبش‌های مذهبی در شیعیان عربستان نیز شکل گرفته بود. جنبش الرسالیین الطلائع که در سال ۱۹۶۷ میلادی در عراق شکل گرفته بود، فکر و تأثیر خود را به شیعیان عربستان انتقال داد. همچنین جنبش انقلاب اسلامی در شبه‌جزیره عرب، به رهبری حسن صفار و جنبش حزب‌الله الحجاز نیز به فعالیت‌های تبلیغی خود اقدام کردند.

کاهش نمایندگان شیعه در مجلس مشورتی

در سال ۱۹۹۴ میلادی حکومت عربستان، بسیاری از مخالفان برجسته شیعه را با وعده رفع تبعیض‌های علیه شیعیان، به کشور دعوت کرد تا در خصوص دست کشیدن از مبارزه ضدحکومتی با آن‌ها مذاکره کند. بر همین اساس در شورای مشورتی که زیر نظارت پادشاه فعال است، یک نفر از شیعیان عضویت پیدا کرد در ژوئیه ۱۹۹۷، اعضا از ۶۰ نفر به ۹۰ نفر افزایش یافت و ۴ عضو شیعه به عنوان اعضای شورای مشورتی انتخاب شدند. با این حال در سال ۲۰۰۵ میلادی و هنگامی که ملک فهد اعضای مجلس شورا را از ۱۲۰ عضو به ۱۵۰ عضو افزایش داد شاهد کاهش نمایندگی شیعیان از ۴ عضو به ۱ عضو بودیم.

وضعیت اقتصادی

عمده شیعیان عربستان در مناطقی زندگی می‌کنند که سرشار از منابع نفتی است. تمام تأسیسات استخراج، پالایش و پایانه‌های صادراتی نفت و همچنین بسیاری از تأسیسات پتروشیمی و صنایع وابسته به آن در استان الشرقیه قرار دارند. با این حال از سوی دولت مرکزی مناطق شیعه‌نشین و به ویژه شهرهای احساء، قطیف و دمام در فقر و عقب ماندگی اقتصادی عمدی قرار گرفته‌اند. منطقه الشرقیه به لحاظ اقتصادی برای عربستان از اهمیت بالایی برخوردار است و ثروتمندترین استان عربستان به‌شمار می‌رود، با این حال اغلب ساکنان آن که شیعه هستند در وضعیت اقتصادی پایین‌تری نسبت به دیگر گروه‌های جامعه عربستان قرار دارند که به گفته کارشناسان عربستانی، دلیل این امر سیاست‌های تبعیض آمیزی است که علیه اقلیت شیعیان این کشور در جریان است به گونه‌ای که دولت هزینه‌های کمتری در این مناطق صرف می‌کند تا برخی از آن‌ها مجبور باشند در منطقهٔ زاغه‌نشین کنار شهرها ساکن شوند. با اینکه میلیون‌ها کارگر خارجی وارد این کشور می‌شوند اما با این حال بسیاری از شیعیان مجبورند به کارهایی اشتغال پیدا کنند که سود زیادی برای آن‌ها ندارد.

پیوند به بیرون

• خبرگزاری راصد (عربی)