پرش به محتوا

ادرار

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از شاش)
نمونه‌ای از ادرار انسان

ادرار که با نام‌های عامیانه شاش یا جیش هم شناخته می‌شود، یک محصول جانبی مایع از متابولیسم در انسان‌ها و بسیاری دیگر از حیوانات است. در پستانداران جفت‌دار، ادرار از کلیه‌ها از طریق میزنای‌ها به مثانه ادراری منتقل می‌شود و در هنگام ادرار کردن از طریق پیشاب‌راه از آلت تناسلی یا فرج بیرون می‌آید. در سایر مهره‌داران، ادرار از طریق پارگین دفع می‌شود.[۱]

ادرار شامل محصولات جانبی محلول در آب از متابولیسم سلولی است که غنی از نیتروژن هستند و باید از خون پاکسازی شوند، مانند اوره، اسید اوریک و کراتینین. آزمایش ادرار می‌تواند مواد زائد نیتروژنی بدن پستانداران را شناسایی کند.

ادرار نقش مهمی در چرخه نیتروژن زمین ایفا می‌کند. در اکوسیستم‌های متعادل، ادرار خاک را بارور می‌کند و بدین ترتیب به رشد گیاهان کمک می‌کند. بنابراین، می‌توان از ادرار به عنوان یک کود استفاده کرد. برخی از حیوانات از آن برای علامت‌گذاری قلمروهای خود بهره می‌برند.[۲][۳] از لحاظ تاریخی، ادرار کهنه یا تخمیر شده (که به آن لانت گفته می‌شود) برای تولید باروت، تمیز کردن خانه، دباغی چرم و رنگرزی پارچه‌ها استفاده می‌شد.

ادرار و مدفوع انسان به صورت کلی به عنوان زباله انسانی یا پسماند انسانی شناخته می‌شوند و از طریق دستگاه‌های بهداشتی پساب‌زدایی می‌شوند. اگر تراکم جمعیت دام‌ها بالا باشد، ادرار و مدفوع دام‌ها نیز نیاز به مدیریت صحیح دارند تا از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود.

فیزیولوژی

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: فیزیولوژی کلیه
ساختار شیمیایی اوره

دستگاه‌های دفعی در بیشتر حیوانات برای از بین بردن زباله‌های سمی محلول وجود دارد. در انسان‌ها، زباله‌های محلول عمدتاً توسط دستگاه ادراری و به میزان کمتری از طریق عرق، به‌ویژه در مورد اوره، دفع می‌شوند.[۴] در پستانداران جفت‌دار، دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، میزنای‌ها، مثانه ادراری و پیشاب‌راه است. این دستگاه از طریق فیلتراسیون، بازجذب و ترشح لوله‌ای ادرار تولید می‌کند. کلیه‌ها زباله‌های محلول را از جریان خون استخراج می‌کنند و همچنین آب اضافی، قندها و طیف وسیعی از ترکیبات دیگر را از بین می‌برند. ادرار حاصل دارای غلظت‌های بالایی از اوره و دیگر مواد است، از جمله سموم. ادرار از کلیه‌ها از طریق میزنای به مثانه و در نهایت از طریق پیشاب‌راه حرکت می‌کند تا از راه مجرای ادرار خارج شود.

مدت

[ویرایش]

تحقیقات در مورد مدت زمان ادرار کردن در چندین گونه پستاندار نشان داده است که نه گونه بزرگ‌تر به طور متوسط به مدت ۲۱ ± ۱۳ ثانیه ادرار می‌کنند، بدون توجه به اندازه بدن.[۵] گونه‌های کوچک‌تر، از جمله جوندگان و خفاش‌ها، نمی‌توانند جریان مداومی از ادرار تولید کنند و در عوض با یک سری قطرات ادرار می‌کنند.[۶]

خصوصیات

[ویرایش]

مقدار

[ویرایش]

میانگین تولید ادرار در بزرگسالان انسان حدود ۱٫۴ لیتر ادرار به ازای هر نفر در روز است، با یک دامنه نرمال از ۰٫۶ تا ۲٫۶ لیتر به ازای هر نفر در روز. این مقدار ادرار معمولاً در حدود ۶ تا ۸ بار ادرار کردن در روز تولید می‌شود که بستگی به وضعیت هیدراسیون، سطح فعالیت، عوامل محیطی، وزن و سلامت فرد دارد.[۷] تولید ادرار بیش از حد یا کمتر از حد نرمال نیاز به توجه پزشکی دارد. پرادراری به حالتی اطلاق می‌شود که تولید ادرار بیش از ۲٫۵ لیتر در روز باشد، کم‌ادراری به حالتی که کمتر از ۴۰۰ میلی‌لیتر تولید شود و بی‌ادراری به حالتی که تولید ادرار کمتر از ۱۰۰ میلی‌لیتر در روز باشد. این شرایط می‌توانند نشان دهنده ناهنجاری‌های پزشکی باشند و نیاز به بررسی و درمان دارند.

اجزای تشکیل‌دهنده

[ویرایش]
اطلاعات بیشتر: آزمایش ادرار
ادرار زیر میکروسکوپ

حدود ۹۱–۹۶٪ از ادرار را آب تشکیل می‌دهد.[۸] باقی‌مانده می‌تواند به طور کلی به نمک‌های معدنی، اوره، ترکیبات آلی و نمک‌های آمونیوم آلی تقسیم‌بندی شود.[۹][۱۰] ادرار همچنین حاوی پروتئین‌ها، هورمون‌ها و مجموعه‌ای گسترده از متابولیت‌ها است[۱۱] که بسته به موادی که وارد بدن می‌شود، متفاوت است.

میانگین کل اجزای جامد در ادرار حدود ۵۹ گرم (۲٫۱ اونس) به ازای هر نفر در روز است.[۱۲] اوره بزرگ‌ترین جزء جامدات ادرار است و بیش از ۵۰٪ از کل را تشکیل می‌دهد. حجم روزانه و ترکیب ادرار برای هر فرد بسته به مقدار فعالیت بدنی، شرایط محیطی و همچنین مصرف آب، نمک و پروتئین متغیر است.[۱۳] در افراد سالم، ادرار معمولاً حاوی مقادیر بسیار کمی پروتئین است و وجود مقدار زیاد پروتئین می‌تواند نشان‌دهنده بیماری باشد، همانند وجود قند.[۱۴] همچنین، گزارش شده است که در افراد سالم، مقدار مواد آلی حداکثر ۱٫۷ برابر بیشتر از مواد معدنی است،[۱۵] اما هر مقدار بیشتر از این می‌تواند نشانه بیماری باشد.[۱۶]

مقادیر طراحی معمولی برای غلظت ترکیبات ادرار تازه، بر اساس داده‌های سوئد و سوئیس[۱۷]: 12 [۱۸]
پارامتر مقدار
پی‌اچ ۶٫۲
نیتروژن کل ۸۸۳۰ میلی‌گرم/لیتر
آمونیوم/آمونیاک ۴۶۰ میلی‌گرم/لیتر
نیترات و نیتریت ۰٫۰۶ میلی‌گرم/لیتر
اکسیژن مورد نیاز شیمیایی ۶۰۰۰ میلی‌گرم/لیتر
فسفر کل ۸۰۰ - ۲۰۰۰ میلی‌گرم/لیتر
پتاسیم ۲۷۴۰ میلی‌گرم/لیتر
سولفات ۱۵۰۰ میلی‌گرم/لیتر
سدیم ۳۴۵۰ میلی‌گرم/لیتر
منیزیم ۱۲۰ میلی‌گرم/لیتر
کلرید ۴۹۷۰ میلی‌گرم/لیتر
کلسیم ۲۳۰ میلی‌گرم/لیتر

با این حال، مهم است که به مقادیر و غلظت‌های کمتری از دیگر ترکیبات و یون‌ها معمولاً در ادرار انسان‌ها وجود دارند، توجه کرد.[۱۹]

محل خروج ادرار

[ویرایش]

مجرای خروج ادرار آلت تناسلی است. در مردان این ناحیه بالای کیسه بیضه و در نوک آلت تناسلی قرار دارد و در زنان کمی بالاتر از مهبل قرار گرفته است. ادرار پس از ورود به مثانه به آلت تناسلی می‌رود و از آنجا دفع می‌شود.[۲][۳][۲۰][یادداشت ۱][یادداشت ۲]

بررسی

[ویرایش]

ادرار مایعی است که توسط نفرون (گُردیزه) در کلیه‌ها تولید و از طریق میزراه از بدن دفع می‌شود. فراوان‌ترین ماده آلی ادرار اوره است (اوره یک اسید ضعیف است اما در ادرار به دلیل وجود هیدروژن کربنات ادرار تقریباً خنثی است) و پی‌اچ آن برای فرد طبیعی نزدیک به هفت است، اما در میان انسان‌ها از ۴٫۴ تا ۸ متغیر است. ادرار فرد سالم سمّی نیست[نیازمند منبع]. اما شامل ترکیباتی است که توسط بدن به عنوان مواد نامطلوب حذف شده است و می‌تواند محرک و سوزانندهٔ پوست و چشم باشد. طی فرایندی، می‌توان آب آشامیدنی از ادرار استخراج کرد.

ادرار عمدتاً آب و دارای نمک‌های معدنی و در حدود ۲٪ اوره است، که در کبد به منظور حذف آمونیاک که ماده‌ای بسیار سمّی است، تولید می‌شود. اوره دارای سمّیّت بسیار پایین است.

  • آب۹۶٪

اوره: ۲‎٪ نمک و یون‌ها دیگر: ۲‎٪

رنگ ادرار به‌طور معمول از بی‌رنگ تا زرد متغیر است. رنگ زرد به‌وسیلهٔ یوروبیلین‌ها ایجاد می‌شود. رنگ زرد ادرار به دلیل وجود بیلی روبین است که از تخریب گلبول‌های قرمز پدید می‌آید. اگر فرد دچار کم‌آبی باشد، ادرار کمتر (شاید کمتر از ۱ لیتر در هر روز)، و همچنین غلیظ‌تر خواهد شد. اگر فرد آب زیادی بنوشد، ادرار بیشتر (شاید به اندازهٔ دو لیتر در روز) و همچنین رقیق‌تر خواهد شد.
ادرار باعث می‌شود که بدن از موارد زیر را دفع کند: آب اضافی در بدن، الکترولیت‌های اضافی (نمک)، اوره، سموم بدن، داروها و غیره. ادرار اصلی‌ترین عامل هم‌ایستایی است.[نیازمند منبع]

در فرهنگ

[ویرایش]

ادرار شتر قرن‌ها در شبه جزیره عربستان برای اهداف دارویی و مذهبی استفاده شده است. سازمان جهانی بهداشت توصیه به اجتناب از نوشیدن آن کرده و این عمل را با نشانگان تنفسی خاورمیانه یا همان بیماری کشنده مرس مرتبط دانسته است.[۲۱]

در روم باستان برای شستن لباس‌ها با صابون آشنایی نداشتند، اما به جای آن از انواع مواد قلیایی استفاده می‌کردند که به وسیله آن کثیفی راحت‌تر از لباس جدا می‌شد. از این میان، تا حد زیادی رایج‌ترین آنها ادرار مردان و حیوانات بود.[۲۲] ادرار قدیمی برای این کار بهتر بود. لباس‌ها در آن خیس شده و سپس کارگرانی که لباس‌ها با پاهای خود لگدمال می‌کردند، ادرار را نیز مخلوط می‌کردند. حتی از ادرار برای رنگ کردن چرم استفاده می‌شد. همچنین در امپراتوری روم استفاده از ادرار انسان و حیوان به عنوان دهانشویه و سفیدکننده دندان طبیعی بود.[۲۳] در گذشته مردم متوجه شده بودند که ادرار به حفظ دندان‌های سالم و قوی کمک می‌کند. در واقع حتی دندان‌ها را سفیدتر می‌کند. دلیل آن وجود آمونیاک در ادرار است که با تجزیه اوره توسط باکتری‌ها تشکیل می‌شود. آمونیاک در بسیاری از محصولات پاک کننده تجاری و همچنین بسیاری از محصولات دارویی استفاده می‌شد. ادرار همچنین حاوی املاح و کریستال‌های مختلفی است که برای از بین بردن کثیفی از دندان‌ها مفید است. نهایتاً از ادرار در پزشکی نیز استفاده می‌شد - به عنوان ضدعفونی کننده برای زخم‌ها، سوختگی‌ها و عقرب گزیدگی استفاده می‌شد.[۲۴]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ در زبان فارسی واژهٔ «میز» نیز معنای ادرار دارد، چنان‌که مجاری ادراری را میزراه و شب‌ادراری را شب‌میزی می‌گویند.
  2. ↑ دهخدا: میز. (اِ) اسم از میزیدن یا میختن. شاش و بول. پیشاب را گویند.
  1. ↑ Marvalee H. Wake (15 September 1992). Hyman's Comparative Vertebrate Anatomy. University of Chicago Press. p. 583. ISBN 978-0-226-87013-7. Retrieved 16 April 2024.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «معنی کمیز | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «معنی میز | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
  4. ↑ Arthur C. Guyton; John Edward Hall (2006). "25". Textbook of medical physiology (11 ed.). Elsevier Saunders. ISBN 978-0-8089-2317-6. Archived from the original on 26 May 2013. Retrieved 26 September 2011.
  5. ↑ Yang, P. J.; Pham, J.; Choo, J.; Hu, D. L. (26 June 2014). "Duration of urination does not change with body size". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (33): 11932–11937. Bibcode:2014PNAS..11111932Y. doi:10.1073/pnas.1402289111. ISSN 0027-8424. PMC 4143032. PMID 24969420.
  6. ↑ Yang, P. J.; Pham, J.; Choo, J.; Hu, D. L. (26 June 2014). "Duration of urination does not change with body size". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (33): 11932–11937. Bibcode:2014PNAS..11111932Y. doi:10.1073/pnas.1402289111. ISSN 0027-8424. PMC 4143032. PMID 24969420.
  7. ↑ Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827–1879. Bibcode:2015CREST..45.1827R. doi:10.1080/10643389.2014.1000761. ISSN 1064-3389. PMC 4500995. PMID 26246784. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License بایگانی‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۱۶ توسط Wayback Machine.
  8. ↑ Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827–1879. Bibcode:2015CREST..45.1827R. doi:10.1080/10643389.2014.1000761. ISSN 1064-3389. PMC 4500995. PMID 26246784. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License بایگانی‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۱۶ توسط Wayback Machine.
  9. ↑ "Composition Of The Urine". The British Medical Journal. 1 (579): 133. 1872. ISSN 0007-1447. JSTOR 25231362.
  10. ↑ "Composition Of The Urine". The British Medical Journal. 1 (579): 133. 1872. ISSN 0007-1447. JSTOR 25231362.
  11. ↑ "What Is in Your Urine? Take a Look at the Chemical Composition". ThoughtCo (به انگلیسی). Retrieved 2024-05-08.
  12. ↑ "What Is in Your Urine? Take a Look at the Chemical Composition". ThoughtCo (به انگلیسی). Retrieved 2024-05-08.
  13. ↑ Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827–1879. Bibcode:2015CREST..45.1827R. doi:10.1080/10643389.2014.1000761. ISSN 1064-3389. PMC 4500995. PMID 26246784. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License بایگانی‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۱۶ توسط Wayback Machine.
  14. ↑ "What Is in Your Urine? Take a Look at the Chemical Composition". ThoughtCo (به انگلیسی). Retrieved 2024-05-08.
  15. ↑ "Composition Of The Urine". The British Medical Journal. 1 (579): 133. 1872. ISSN 0007-1447. JSTOR 25231362.
  16. ↑ "Composition Of The Urine". The British Medical Journal. 1 (579): 133. 1872. ISSN 0007-1447. JSTOR 25231362.
  17. ↑ von Münch, Elisabeth; Winker, Martina (May 2011). Technology review of urine diversion components (PDF). Deutsche Gesellschaft fürInternationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. p. 12. Archived (PDF) from the original on 2020-10-28. Retrieved 2020-11-28.
  18. ↑ Udert, K.M.; Larsen, T.A.; Gujer, W. (2006-12-01). "Fate of major compounds in source-separated urine". Water Science and Technology (به انگلیسی). 54 (11–12): 413–420. doi:10.2166/wst.2006.921. ISSN 0273-1223. PMID 17302346. Archived from the original on 2022-03-08. Retrieved 2021-08-02.
  19. ↑ "What Is in Your Urine? Take a Look at the Chemical Composition". ThoughtCo (به انگلیسی). Retrieved 2024-10-31.
  20. ↑ «میز - Wiktionary». en.m.wiktionary.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
  21. ↑ Groll, Elias (2015-06-08). "WHO: To Avoid MERS, Don't Drink Camel Urine". Foreign Policy (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-13.‏
  22. ↑ "LacusCurtius • Cleaning Clothes in Ancient Rome (Smith's Dictionary, 1875)". Sir Thomas Browne (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-13.‏
  23. ↑ Killgrove, Kristina (2016-03-14). "6 Practical Ways Romans Used Human Urine and Feces in Daily Life". Mental Floss (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-13.‏
  24. ↑ "You won't believe what people of Roman Empire used urine for - they laughed at this themselves". Technology Org (به انگلیسی). 2019-07-19. Retrieved 2023-08-13.‏

منابع

[ویرایش]

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ادرار موجود است.
آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد پزشکی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ادرار&oldid=40540011»