زاب کوچک

رودخانه زاب کوچک رودخانه‌ای است که از ایران سرچشمه گرفته و در عراق به دجله می‌ریزد.

تاریخچه

زابات (به یونانی: Ζάβατος) نام قدیم رودی در غرب فلات ایران است که در عراق کنونی به دجله می‌ریزد. امروزه این رود را زهاب می‌خوانند.

ویلیام اسمیت در فرهنگ جغرافیای یونان و روم می‌نویسد: «زابات رودی در آشور {بود} که نخستین‌بار گزنفون به آن اشاره کرد»^[۱] میرزا حسن خان پیرنیا مؤلف تاریخ ایران باستان از عبور لشکر یونان از کنار شهری به‌نام سنا (یونانی: Καιναὶ؛ لاتین: Caenae) نام می‌برد که در آنسوی دجله قرار دارد و می‌نویسد: «بعد یونانی‌ها به رود زابات (زهاب کنونی) رسیدند. عرض آن ۴ پلطر (تقریباً ۱۲۷ متر) بود».^[۲] به‌گفتهٔ ویلیام اسمیت زابات در جنوب سنا قرار داشت.^[۳]

مطابق با تاریخ ایران کمبریج، زابات یا زاب از غرب به دجله می‌ریخت.^[۴] دانشنامه اسلام این رود را از جمله تاریخی‌ترین رودهای منطقهٔ خاورمیانه می‌داند.^[۵] در دهه‌های اخیر این رود یکی از مهم‌ترین شاخه‌های دجله بوده‌است.^[۶]

همچنین در معنی"زهاب" (رود زابات) آمده است: چشمه ای که هرگز نایستد و پیوسته روان باشد. (فرهنگ فارسی معین).

معرفی

این رودخانه نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر طول داشته و حوضهٔ آبریزی برابر با ۲۲۰۰۰ کیلومتر را در برمی‌گیرد.

دو سد در سر راه این رود ساخته شده است. این رود از دامنه‌های زاگرس سرچشمه گرفته و از غرب ایران خارج می‌شود. رودخانه زاب کوچک در بالا دست در دره‌های کوه زاگرس جریان دارد.

رود کلوه- Kalwe (زاب) از ضلع غربی کوهستانهای مابین مهاباد و پیرانشهر مشهور به گردنه میدان با ۲۱۴۰ متر ارتفاع از سطح دریا و نیز ضلع شرقی کوهستانهای قندیل سرچشمه می‌گیرد درابتدا از شرق به غرب جاری می‌شود و دارای دو شاخه مهم فرعی چون رودخانه لاوین و سیلوه و بادین آباد در پیرانشهر و رودخانه های فرعی پردانان ، خدرآباد ، نستان ، کانی زرد ، قازان و ویسک در حوزه سردشت می باشد و سپس جریان خود را به سوی جنوب کج می‌کند و در دره‌ای عریض و مستقیم در امتداد جاده سردشت-پیرانشهر از منطقه پیرانشهر به سوی سردشت ادامه می‌یابد. از آن طرف سردشت یعنی ابتدای جلگه به هنگام خروج از ایران در دهستان آلان به طرف غرب یعنی اقلیم کردستان عراق جریان پیدا می‌کند سرانجام در بالا دست کرکوک در نزدیکی شهر حویجه به دجله می‌ریزد. رودخانه سیلوه از کوهستان حاجی ابراهیم قندیل بین پیرانشهر و اشنویه هم مرز با سوران کردستان عراق سرچشمه می گیرد.

شهرها و شهرکهای مهم در نزدیک رودخانه زاب عبارتند از : در ایران پسوه ، گردکشانه ، پیرانشهر ، میرآباد، نلاس ، ربط ، سردشت. در عراق : قلعه دیزه، رانیه ، دوکان ،طقطق و کوی سنجق ، کرکوک ، دوبز ، پرده (آلتون کوپری) ، حویجه.

به طور کلی زاب کوچک دارای جریان آب دائمی است و در سرتاسر سال خشک نمی‌شود. این رودخانه و درهٔ عمیق آن یکی از دیدنی‌ترین رودخانه‌های غرب کشور است که به خودی خود دارای جاذبه‌های جهانگردی است.

ابومسلم خراسانی در کنار رودخانه زاب کوچک بود که بر مروان حمار (آخرین خلیفهٔ اموی) غلبه یافت.^[۷]

سدها

پانویس

↑ Tau. (1856-08-02). "Dictionary of greek and roman geography, edited by William Smith, LL.D." Notes and Queries. s2-II (31): 86–86. doi:10.1093/nq/s2-ii.31.86a. ISSN 1471-6941.
↑ Khaksar, Zabihollah; Morovvati, Hassan; Moradi, Hamid Reza; Sahab Negah, Sajad (2019-04-01). "The Role of Extracellular Matrix in Myelination and Oligodendrogenesis of the Central Nervous System". The Neuroscience Journal of Shefaye Khatam. 7 (2): 66–82. doi:10.29252/shefa.7.2.66. ISSN 2322-1887.
↑ Dictionary of Greek and Roman Geography (Vol I) (به انگلیسی).
↑ "The Cambridge History of Iran. Volume I, The Land of Iran. Edited by <italic>W. B. Fisher</italic>. (New York: Cambridge University Press. 1968. Pp. xix, 783. $12.50.)". The American Historical Review. 1969-06. doi:10.1086/ahr/74.5.1675. ISSN 1937-5239. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
↑ Barthel, W.; Markwardt, F. (1975-10-15). "Aggregation of blood platelets by adrenaline and its uptake". Biochemical Pharmacology. 24 (20): 1903–1904. doi:10.1016/0006-2952(75)90415-3. ISSN 0006-2952. PMID 20.
↑ Isaac, O.; Thiemer, K. (1975-09). "[Biochemical studies on camomile components/III. In vitro studies about the antipeptic activity of (--)-alpha-bisabolol (author's transl)]". Arzneimittel-Forschung. 25 (9): 1352–1354. ISSN 0004-4172. PMID 21. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
↑ فرهنگ فارسی دکتر محمد معین٬جلد پنجم٬صفحهٔ ۶۴۱

منابع

جغرافیای مفصل ایران، کاظم ودیعی

[1] Tau. (1856-08-02). "Dictionary of greek and roman geography, edited by William Smith, LL.D." Notes and Queries. s2-II (31): 86–86. doi:10.1093/nq/s2-ii.31.86a. ISSN 1471-6941.

[2] Khaksar, Zabihollah; Morovvati, Hassan; Moradi, Hamid Reza; Sahab Negah, Sajad (2019-04-01). "The Role of Extracellular Matrix in Myelination and Oligodendrogenesis of the Central Nervous System". The Neuroscience Journal of Shefaye Khatam. 7 (2): 66–82. doi:10.29252/shefa.7.2.66. ISSN 2322-1887.

[3] Dictionary of Greek and Roman Geography (Vol I) (به انگلیسی).

[4] "The Cambridge History of Iran. Volume I, The Land of Iran. Edited by <italic>W. B. Fisher</italic>. (New York: Cambridge University Press. 1968. Pp. xix, 783. $12.50.)". The American Historical Review. 1969-06. doi:10.1086/ahr/74.5.1675. ISSN 1937-5239. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)

[5] Barthel, W.; Markwardt, F. (1975-10-15). "Aggregation of blood platelets by adrenaline and its uptake". Biochemical Pharmacology. 24 (20): 1903–1904. doi:10.1016/0006-2952(75)90415-3. ISSN 0006-2952. PMID 20.

[6] Isaac, O.; Thiemer, K. (1975-09). "[Biochemical studies on camomile components/III. In vitro studies about the antipeptic activity of (--)-alpha-bisabolol (author's transl)]". Arzneimittel-Forschung. 25 (9): 1352–1354. ISSN 0004-4172. PMID 21. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)

[7] فرهنگ فارسی دکتر محمد معین٬جلد پنجم٬صفحهٔ ۶۴۱

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

ن ب و رودهای ایران
ریزشگاه دریاچه ارومیه	آجی چای قوری‌چای اسبه‌ریز میدان چایی زرینه‌رود رودخانه سقز رودخانه خورخوره گدارچای رود الملو لیلان سیمینه‌رود مهابادرود باراندوزچای نازلی‌چای روزه رود زولاچای شهرچای صوفی‌چای گنبر چایی
ریزشگاه خلیج فارس	اروندرود کارون ارمند کوهرنگ بازفت خرسان دز رودخانه بختیاری رودخانه سزار دجله زاب کوچک رود زاب رود سیروان رود لیله رود زمکان مارون رود جراحی بهمن‌شیر مهران مند قره‌آغاج کرخه سیمره گاماسیاب قلقل‌رود قره‌سو رود جزمان کشکان حله دالکی شاپور رود زهره
ریزشگاه دریای عمان	باهو کلات
ریزشگاه دریای خزر	ارس آغ چای سفیدرود شاه‌رود رود الموت زرجوب زنجان‌رود رود شهرچای رود قارلانقو رود چالوس رود سرداب رودخانه هراز رود لار اترک سومبار شیرین سو دوهزار رود رود قره‌سو گرگان‌رود آستاراچای بابلرود تجن
ریزشگاه گاوخونی	زاینده‌رود
ریزشگاه دریاچه نمک	رودخانه قم‌رود ابهررود جاجرود رودخانه کرج وارنگه‌رود ولایت‌رود شورکات رودخانه کن
ریزشگاه دریاچه بختگان	کُر سیوند
ریزشگاه هامون جازموریان	هلیل‌رود
ریزشگاه بیابان قره‌قوم	تجن هری‌رود کشف‌رود
ریزشگاه کویر نمک بردسکن	رودخانه حصار رودخانه خارزنج رودخانه درونه رودخانه سنگ نصوح رودخانه شش‌طراز رودخانه نابای کال شور تربت حیدریه کال سالار
ریزشگاه دشت خارتوران	کال شور خارتوران رود ماسیت رود بار رودخانه بوژان رودخانه سنگرد رودخانه خضرآباد کال شور جاجرم کال شور جوین کال شور میامی کال شور سبزوار
از به هم پیوستن رودهای درون پرانتز، رود بزرگ‌تر تشکلیل می‌شود.