نسل اول روشنفکران ایرانی
نسل اول جنبش‌های روشن‌فکری در ایران جنبشی بود که ایده‌های تازه را از نیمهٔ سدهٔ نوزدهم تا اوایل سدهٔ بیستم به جامعهٔ سنتی ایران آورد. در طول حکمرانی قاجاریان، و به‌ویژه بعد از شکست ایران در جنگ ایران و روسیه (۱۸۲۸–۱۸۲۶) از امپراتوری روسیه، دگرگونی‌های فرهنگی منجر به‌شکل‌گیری ایده‌های تازه در میان طبقهٔ تحصیل‌کردهٔ ایران گردید. این هزیمت نظامی فرماندهان قاجاری را تشویق کرد به عقب‌ماندگی‌های ایران نائل آیند. تأسیس دارالفنون، نخستین دانشگاه مدرن در ایران و ورود استادان خارجی، منجر به ورود اندیشه‌های عصر روشنگری به‌ایران شد، که به‌نوبهٔ خود با نخستین نشانه‌های جنبش‌های روشنگری و روشن‌فکری دنبال گردید.
پیش‌زمینه
[ویرایش]بعد از شکست ایران در جنگ در سال ۱۸۲۸، عقب‌افتادگی نظامی، علمی و اقتصادی ایران برای طبقهٔ تحصیل‌کرده روشن شد. در نتیجه، تعدادی از شاهزادگان، دانشجویان و ادیب‌ها در سال ۱۸۴۳ به فرانسه سفر کردند. در میان آنها تعدادی از متفکران بزرگ مانند میرزا ملکم خان و عبدالرحیم طالبوف حضور داشتند.[۱]
یکی از مهم‌ترین چهره‌هایی که بر جنبش روشن‌فکری ایران تأثیر گذاشتند، میرزا فتحعلی آخوندزاده بود. او که بومی ایران ولی ساکن گرجستان در روسیه بود، آثار قابل‌توجهی به زبان فارسی از جمله مکتوبات از خودش به جا گذاشت. به عقیدهٔ فریدون آدمیت، این کتاب را می‌توان به‌عنوان اعلامیه‌ای پرشور علیه سنت‌های ایرانی در دوران قاجار در نظر گرفت.[۲]
اقتصاد
[ویرایش]اقتصاد عصر قاجار تحت تأثیر جنگ‌های پس از سقوط سلسلهٔ صفوی بود. به علت وجود آشوب در حکومت صفوی و قاجار، اقتصاد ایران متلاشی شد. سلسلهٔ قاجار وارث کشوری بود که اقتصادش بر مبنای زمین و زراعت بود. حکومت قاجار تلاش کرد تا اقتصاد کشور را تثبیت کند و صنعت، فرش‌بافی، تجارت، کمی تجارت خارجی و محصولات دامداری را گسترش دهد. بخاطر گسترش شاهزادگان قاجار در سراسر ایران، وضعیت اقتصادی کشور پس از حکومت فتحعلی‌شاه یک اقتصاد فئودال شد.[۳]
همراه با اقتصاد فئودالی، افزایش تأثیر کمپانی‌های استعماری و امپریالیست از جمله کمپانی هند شرقی[۴] در ایران، باعث فروپاشی کامل اقتصاد ایران در زمان حکمرانی ناصرالدین‌شاه شد.[۵]
منابع
[ویرایش]- ↑ Fereydun Adamiyat, The idea of progress and the rule of law, 1973, p. 10-11
- ↑ Fereydun Adamiyat, "Mirza Fatali Akhundov's Thoughts", page, 16 1970
- ↑ Pahnadayan, Shahin. "An overview of the social and economic structure of Qajar Iran". Journal of Political Science Quarterly. 38: 173–194. Archived from the original on 7 April 2022. Retrieved 1 March 2024.
- ↑ Taheri, Abu al-Qasim (1976). History of British-Iranian trade and political relations from the time of the Ilkhanate to the end of the Qajar dynasty. Tehran: University of Tehran Press. p. 523.
- ↑ Dalini, Javad Mousavi. "The role of the British East India Company in changing the political and economic position of Iran in the Persian Gulf". Journal of the History of Islam and Iran. 18: 16–35 – via 9786008687191.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Iranian Enlightenment». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷ ژانویه ۲۰۲۲.