شیرهای سنگی
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
شیر سنگی، در گویش بختیاری[۱][۲][۳] بَردِ شیر[۴] گفته می‌شود.
ویژگی‌ها
[ویرایش]شیرهای سنگی، تندیس‌هایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگ‌تراش‌ها به خصوص در مناطق بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری ،استان خوزستان ،کهگیلویه و بویر احمد ،فارس، غرب اصفهان و استان لرستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاهِ بزرگانِ قوم خود قرار می‌دادند.[۵] معمولاً اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبور بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونه‌ای است که انتهای دست و پای شیر معمولاً بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.[نیازمند منبع]
نماد شیر
[ویرایش]
شیر سنگی های شهسوار در ایذه
شیر به جهتِ خصوصیاتِ بی‌مانندش در فرهنگِ اقوام مختلف جایگاهی ویژه دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیش‌تر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت و نیروی ماورای انسانی بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند.[نیازمند منبع]
در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته‌است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنتِ دیرین و باستانی جستجو کرد که در فرهنگ بختیاری نیز وجود داشته‌است.
شیر در میان مردم بختیاری نماد شجاعت است. نماد شیر علاوه بر این تندیس‌ها، در قالی و گلیم و گبه‌هایی که بختیاری‌ها می‌بافند نیز دیده می‌شود.[۵]
اصطلاح محلی
[ویرایش]در زبان لری با گویش بختیاری به این مجسمه‌ها، برد شیر می‌گویند. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آنها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.
هنری لایارد در کتاب ماجراهای اولیه، آورده‌است:
لرهای بختیاری، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خان‌ها و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آنها، برای همیشه زنده بماند.
گسترهٔ جای گیری در ایران
[ویرایش]
چهارمحال و بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیر، هنوز در گورستان های قدیمی دیده می‌شوند. در این میان، شهر ایذه، بزرگ‌ترین منبع دسترسی به شیرهای سنگی است. روستای کهباد یک در گورستان باستانی خود، بیش از پنجاه شیر سنگی را در دل خود جای داده‌است.[نیازمند منبع] در گورستان بزنوید، در بخش «زلقی» شهرستان الیگودرز، شیرهای سنگی با مجسمه شیر ایستاده و غران که به گویش محلی «بردشیر» گفته می‌شوند وجود دارد، که تحت حفاظت اداره میراث فرهنگی استان لرستان قرار دارد.[نیازمند منبع]
در شهر اصفهان نیز آرامگاه هایی با شیرهای سنگی هستند که از نظر سنگتراشی و ساختار مجسمه سازی، تفاوت هایی با دیگر شیر سنگی های ایران دارند، از جمله شیر سنگی هارونیه اصفهان (هارون ولایت) و شیر سنگی درب کوشک اصفهان (دروازه درب کوشک) که متعلق به [۶]دوره شاه عباس صفوی هستند. در استان اصفهان نیز این آرامگاه های شیر سنگی دیده می شود؛ به ویژه در منطقه فریدن (شهرستان چادگان، روستای تاریخی مشهد کاوه)، که آن جا آرامگاه کاوه آهنگر است، شیر سنگی های بسیاری وجود دارد.
هفشجان
[ویرایش]شهر هفشجان، یکی از مراکزِ مهمِ سنگتراشی می‌باشد و اکنون تعدادی از سنگ‌تراش‌های قدیمی در خیابان سنک تراشان هفشجان در قیدِ حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی‌مانده‌است از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند. قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها، این شیر سنگی یادگار دوران ماد هاست.
در ۳ دههٔ گذشته شیرهای سنگیِ بی نظیرِ این قبرستان به غارت رفته‌اند. به طوریکه از هزاران شیر سنگی این شهر، تنها تعداد، انگشت شماری باقی‌مانده‌است. پرویز تناولی از معروف‌ترین مجسمه سازانِ ایران کتابی در خصوصِ شیر سنگی به چاپ رسانده‌است که شیر سنگیِ هفشجان را از مهم‌ترین نمونه‌های ایران برشمرده است.[۷]
گورستان شهسوار
[ویرایش]گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد یک در ۸ کیلومتری ایذه یک منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی می‌باشد.[۸][۹]
قدمت
[ویرایش]
در تاریخ ساختِ تندیسِ شیر، اختلاف نظر است. در هنر ایران، شیر همواره با خورشید به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته‌است.
قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.[نیازمند منبع]
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ Windfuhr, Gernot. 1988. Baḵtīārī tribe: The Baḵtīārī dialect. Encyclopædia Iranica 3.5, 553–560. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online address: http://www.iranicaonline.org/articles/baktiari-tribe#pt2.
- ↑ Anonby, Erik. 2012. Sociolinguistic status of Lori. Encyclopædia Iranica. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online ad- dress: http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii.
- ↑ «Bakhtiâri#A language of Iran». Ethnologue. ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ Bard-e-Sheer
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «بزرگ‌ترین شیرسنگی‌های ایران…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
- ↑ همایی، جلال الدین (۱۳۸۴). تاریخ اصفهان. به کوشش ماهدخت بانو همایی. اصفهان: نشر هما. صص. ۳۶۹ تا ۳۷۳. شابک ۹۶۴۶۱۷۱۲۱۴.
- ↑ پرویز تناولی (1388 خورشیدی)، سنگ قبر، تهران: انتشارات بن گاه، ص. ص ۱۳۲، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۲۶۸-۰۷-۲ تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «من نیز در مصیبت تو گریه می‌کنم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ «انقراض شیر سنگی‌هایی که می‌توانستند ثبت جهانی شوند».
منابع
[ویرایش]- تاریخ اصفهان (مجلد ابنیه و عمارات و آثار باستانی)، جلال الدین همایی، نشر هما، تهران، 1384.
- برد شیر، محسن فارسانی، انجمن سینمای جوانان ایران، ۱۳۷۵.
- سرزمین شیرهای سنگی، محسن فارسانی.
- «بزرگ‌ترین شیرسنگی‌های ایران غرق نمی‌شوند». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک)