رگ خونی

«رگ» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، رگ (ابهام‌زدایی) را ببینید.

رگ خونی
رگ‌های بدن انسان
جزئیات
شناسه‌ها
لاتین	vas sanguineum
MeSH	D001808
TA98	A12.0.00.001
TA2	3895
FMA	63183

رگ‌های خونی لوله‌هایی باریک در بدن جانوران و بخشی از دستگاه گردش خون هستند که خون را در سرتاسر بدن حمل می‌کنند.

طول مجموع رگ‌های بدن انسان برابر با ۱۰۰٬۰۰۰ کیلومتر ‏(۶۰٬۰۰۰ مایل) می‌شود که دو و نیم برابر دور زمین است. دستگاه گردش خون و لنف شامل قلب، سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها، مویرگ‌ها و رگ‌های لنفی است.

خون پمپ‌شده از قلب که حاوی مواد غذایی و اکسیژن است توسط سرخرگ‌ها در بدن توزیع می‌شوند. سرخرگ‌ها پس از انشعاب به شاخه‌های باریک، سرخرگچه‌ها را به‌وجود می‌آورند و سرخرگچه‌ها نیز به انشعابات باریک تری به نام مویرگ ختم می‌شوند.

مقاومت در یک رگ با افزایش ویسکوزیته و طول رگ افزایش می‌یابد و با افزایش قطر رگ، مقاومت رگ کاهش می‌یابد.

مبادله مواد بین خون و سلول‌های ارگان‌های مختلف در سطح مویرگ‌ها انجام می‌گیرد. پس از مبادله مواد، خون مویرگی به سیاهرگچه‌های منتقل شده و نهایتاً توسط سیاهرگ‌های بزرگ مجدداً به قلب برمی‌گردد.

رگ‌های لنفی نیز به‌طور بن‌بست از ارگان‌های مختلف شروع و پس از جمع‌آوری لنف یا مایعات میان‌بافتی (که عمدتاً از خون منشأ گرفته‌است) آن را به سیستم گردش خونی بازمی‌گرداند.

ساختمان کلی رگ‌های خونی

لایهٔ داخلی (به انگلیسی: Tunica intima) این لایه از یک ردیف سلول سنگفرشی ساده مشتق از مزودرم به نام آندوتلیوم و بافت همبند شل زیرین آن به نام طبقه زیر آندوتلیال تشکیل شده‌است. آندوتلیوم بر روی تیغه پایه قرار گرفته و طبقه زیر آندوتلیال حاوی الیاف الاستیک و رتیکولر و به‌طور نادر در سرخرگ‌های الاستیک سلول‌های عضلانی است.

لایهٔ میانی (به انگلیسی: Tunica media) این لایه معمولاً از عضلات صاف تشکیل شده که در بین آن‌ها الیاف الاستیک، رتیکولر و پروتئوگلیکان‌ها قرار گرفته‌اند. مواد بین سلولی در دیواره رگ‌ها توسط سلول‌های عضله صاف سنتز می‌شود.

لایهٔ خارجی یا ادونتیس (به انگلیسی: Tunica adventita) خارجی‌ترین لایه عروق و مرکب از |کلاژنالیاف کلاژن نوع I و الیاف ارتجاعی است که به‌طور طولی قرار گرفته‌اند. این لایه معمولاً در امتداد با بافت همبند اطراف رگ‌ها قرار دارد و تشخیص آن‌ها از یکدیگر مشکل است. در عروق بزرگ این لایه حاوی رگ‌های تغذیه‌کننده خود عروق موسوم به رگ‌ها است. انواع رگ‌ها در بدن عبارتند از: سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها در رگ‌های لنفی

انواع رگ‌های خونی

• سرخرگ
  • مانند سرخرگ آئورت که بزرگ‌ترین سرخرگ بدن است. (البته لازم است ذکر شود که سطح مقطع آئورت به نسبت جمع سرخرگچه‌ها یا جمع سرخرگچه‌های کوچک یا جمع مویرگ‌ها از همه کمتر است)
  • مانند سرخرگ‌چه‌ها که کوچک‌ترین سرخرگ‌های بدن هستند.
• سیاهرگ
  • مانند بزرگ‌سیاهرگ که بزرگ‌ترین سیاهرگ بدن است.
  • مانند سیاهرگ‌چه‌ها که کوچک‌ترین سیاهرگ‌های بدن هستند.
• مویرگ که کوچک‌ترین رگ‌ها هستند و بین سرخرگ و سیاهرگ قرار داشته و محل مبادله مواد غذایی و مواد زائد یاخته‌ها هستند.

جستارهای وابسته

• سیاهرگ (ورید)
• سرخرگ (شریان)
• مویرگ
• سیاهرگ‌چه
• سرخرگ‌چه
• آئورت
• بزرگ‌سیاهرگ
• اتساع عروق
• انقباض عروق

عملکرد

رگ‌های خونی وظیفه انتقال خون در سراسر بدن، حمل مواد مغذی ضروری مانند اکسیژن (که به هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون متصل است) به اندام‌ها و بافت‌ها و همچنین مواد زائد و هورمون‌ها را بر عهده دارند. سرخرگ ها و شریان ها خون اکسیژن دار را حمل می کنند، در حالی که وریدها و رگ ها خون بدون اکسیژن را منتقل می کنند. فشار خون که توسط ضربان قلب ایجاد می شود، خون را از طریق این رگ ها می راند. نفوذپذیری اندوتلیوم نقش مهمی در آزادسازی مواد مغذی به بافت ها دارد و به دلیل عواملی مانند هیستامین، پروستاگلاندین ها و اینترلوکین ها در التهاب افزایش می یابد و علائمی مانند تورم، قرمزی، گرمی و درد ایجاد می کند.

مقدار گلبول‌های قرمز موجود در رگ‌ها بر سلامتی تأثیر می‌گذارد، با نسبت‌های بالاتر به طور بالقوه نشان‌دهنده کم‌آبی یا بیماری قلبی و نسبت‌های کمتر منجر به کم‌خونی یا از دست دادن خون طولانی‌مدت می‌شود. آزمایش هماتوکریت می تواند نسبت گلبول های قرمز خون را تعیین کند.

انقباض

شریان ها و سیاهرگ ها می توانند قطر داخلی خود را از طریق انقباض عروق و اتساع عروق، که توسط سیستم عصبی خودمختار کنترل می شود، تنظیم کنند. این فرآیندها به تنظیم جریان خون به اندام های پایین دست و دمای بدن کمک می کند. اندازه رگ های خونی بسیار متفاوت است، از 25 میلی متر برای آئورت تا 8 میکرومتر برای مویرگ ها. انقباض عروق با انقباض عضله صاف عروق رگ های خونی را باریک می کند و توسط منقبض کننده های عروقی مانند پروستاگلاندین ها، وازوپرسین، آنژیوتانسین و اپی نفرین تحریک می شود. اتساع عروق، یک فرآیند مشابه، با واسطه اکسید نیتریک، که به عنوان عامل آرامش بخش مشتق از اندوتلیوم نیز شناخته می شود، انجام می شود .

گردش خون

سیستم گردش خون، خون را از طریق رگ‌های خونی در سراسر بدن توزیع می‌کند، و سمت چپ و راست قلب در پشت سر هم کار می‌کنند. خون فقیر از اکسیژن وارد سمت راست قلب می شود، در حالی که خون غنی از اکسیژن از ریه ها وارد سمت چپ می شود و به سمت آئورت و سپس به بقیه بدن حرکت می کند. مویرگ ها تبادل گاز را تسهیل می کنند. فشار خون به طور معمول در شریان ها 120/80 میلی متر جیوه و در سیاهرگ ها بسیار کمتر است. مقاومت عروقی تحت تأثیر ویسکوزیته خون (ضخامت و ترکیب)، طول عروق و شعاع قرار می گیرد .

این عوامل به مقاومت کلی در برابر جریان خون در عروق دور از قلب کمک می کنند. ویسکوزیته خون می تواند به دلیل شرایط سلامتی متفاوت باشد و بر مقاومت تأثیر بگذارد. با کاهش طول یا شعاع رگ، مقاومت به دلیل اصطکاک بیشتر یا افزایش تماس با دیواره رگ افزایش می یابد .

بیماری ها

رگ های خونی نقش مهمی در شرایط مختلف پزشکی مانند سرطان و آترواسکلروز دارند. افزایش نفوذپذیری عروق خونی در طول التهاب رخ می دهد، در حالی که آسیب ممکن است منجر به خونریزی یا انسداد شود و باعث ایسکمی و انفارکتوس شود. فشار خون، شایع ترین بیماری عروق خونی است که در اثر افزایش فشار خون ایجاد می شود و می تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود. درمان معمولاً شامل دارو است، در حالی که شرایطی مانند واسکولیت و شکستگی عروق خونی (وریدهای عنکبوتی) نیز ممکن است بر رگ‌های خونی تأثیر بگذارد. این اختلالات می توانند باعث نگرانی های زیبایی شناختی یا مشکلات سلامتی شدیدتر شوند. آترواسکلروز علت اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است که منجر به 8.9 میلیون مرگ یا 16 درصد از کل مرگ و میرها می شود .