حمام ارگ کریم‌خان

اطلاعات کلی
گونه	کاخ سلطنتی
آدرس	شیراز، ابتدای خیابان کریم خان، نبش میدان شهرداری
کشور	ایران
مختصات	۲۹°۳۷٫۰۴۴′ شمالی ۵۲°۳۲٫۷۰۳′ شرقی
بلندی	۱۵۵۷
مساحت زیربنا	۱۲۸۰۰ متر مربع با حدود ۴۰۰۰ متر مربع زیر بنا

پلان حمام کریم خان۲

در دوره زندیه میدان کریمخانی شیراز به عنوان تأسیسات و مجموعه شهری شامل ۳ بخش سیاسی در برگیرنده کلاه فرنگی و دیوانخانه، بخش اقتصادی شامل بازار وکیل و بخش نظامی شامل میدان مشق می‌شده. در این میدان، ارگ به عنوان خانه حاکم و هسته اصلی میدان عمل می‌کرده‌است.

پس از گذشتن از میدان کریم خانی سابق و میدان تازه احیا شده شهدای امروزی به سوی ارگ نظامی و مسکونی حاکم شیراز می‌رویم. اینجا قصر سلطنتی و اندرونی کریم خان زند حاکم شیراز است. ارگ کریم خانی قلعه‌ای مستطیل شکل است که در هر یک از اضلاع آن برجی از آجر به ارتفاع ۱۵ متر ساخته شده‌است.

دیوارهای بیرونی بنا که همانند دیوارهای یک قلعه نظامی است توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. دیوار بنا در پایین حدود ۳ متر ضخامت دارد و به صورت مخروط ناقص بالا رفته و ضخامت آن در بالا افزایش می‌یابد و به جان پناه ختم می‌شود که در گذشته محل استقرار سربازان بوده‌است. سادگی بیرون بنا جذاب است و تنها روی دیوارها و برج‌ها نقوش آجری هندسی دیده می‌شود.

پیشینه تاریخی محوطه

ساخت ارگ کریم خان در سال‌های ۱۷۶۶ تا ۱۷۶۷ انجام شد. کریم خان بهترین معماران را جهت ساخت آن به کار برد. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را به سرعت تمام کرد. این بنا در دوره زندیه محل استقرار حکومت بود و در دوران قاجار محل زندگی فرمانداران محلی بود.

توصیف محوطه

حمام ارگ جزء اولین حمام خصوصی در ایران می‌باشد؛ و جهت استحمام خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. راه دسترسی به آن از طرف حیاط خلوط جنوب شرقی بوده‌است. ساختمان این حمام برعکس اتاق‌ها که بالاتر از سطح محوطه است پایین‌تر از آن‌ها قرار گرفته و همین امر باعث محفوظ ماندن بیشتر گرما در آن می‌شود.

قسمت اول ورود به حمام سربینه آن می‌باشد. در این مکان چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن وجود دارد. در وسط این قسمت حوض هشت گوشی وجود دارد که با فواره‌ای در وسط آن فضای دلپذیری ایجاد کرده‌است. در گوشه‌ای از سربینه محلی برای گرم کردن غذای سربینه توسط آتش و نیز درست کردن چای و قلیان تعبیه شده‌است.

در زیر سکوهای سربینه قسمت‌هایی جهت گذاردن کفش و بسته لباس پیش‌بینی شده‌است. کارهایی که در سربینه انجام می‌گرفت شامل درآوردن، پوشیدن لباس، حجامت، خالکوبی، مشت و مال کردن، صحبت کردن و خوردن چای و قلیان بوده‌است.

سربینه توسط راهرویی به گرم خانه متصل می‌گردد. این راهرو شیب ملایمی به سمت گرم خانه دارد.

گرم خانهٔ حمام شامل سه قسمت است ۱-فضای گرم خانه ۲-خزینه ۳-نور خانه

فضای بزرگ گرم‌خانه دارای دو حوض مستطیل شکل می‌باشد؛ دارای فواره که با آب سرد پر می‌شده‌است. چهار ستون سنگی یکپارچه به رسم ستون دوره زندیه مارپیچ ساخته شده و سقف گرم‌خانه به صورت طاق و چشمه بر روی آن‌ها قرار دارد.

سقف گرم خانه گنبدی شکل و بدون تزینات برجسته می‌باشد و تنها نقوش اسلیمی به روش آهک بری آن را مزین ساخته‌است. کف حمام توسط سنگ گندمک پوشش شده و تنها اطراف حوض‌ها توسط مرمر سبز کفپوش شده. در زیر کف گرم خانه کانال‌هایی جهت جریان هوای گرم که به زیر دیگ خزینه متصل است وجود دارد. خزینه حمام سه قسمت دارد. قسمت وسط دیگ مسی نصب شده وزیر دیگ آتش روشن می‌شده‌است که دو حوض طرفین دارای آبی ولرم بوده‌است. قسمتی از گرم خانه جهت امور نظافت در نظر گرفته شده که به نور خانه موسوم است.

کاربری

حمام در گذشته کاربری فراوانی داشته و به عنوان محل اجتماعات اهالی به‌شمار می‌رفت. درگذشته مراسم‌های حنابندان در این مکان برگزار می‌شده‌است.

وضعیت کنونی

در حال حاضر حمام ارگ فقط محلی است برای بازدید کنندگان به خصوص توریست‌ها. اما در گذشته نمونه‌های صنایع دستی و نمایشگاه‌هایی در این منطقه برگزار می‌شده‌است.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 

منابع

• سازمان میراث فرهنگی شیراز
• اسفندیاری، هوشنگ. جلوه گاه هنر و معماری اندرونی ارگ کریم خان.