زبانهای ایرانی میانه
از زمان کشته شدن داریوش سوم واپسین پادشاه هخامنشی در سال ۳۳۱ پیش از میلاد تا سال ۸۶۷ میلادی برابر با ۲۵۴ هجری -سالی که یعقوب لیث به پادشاهی رسید و زبان فارسی دری رسمیت یافت- دورهٔ میانهٔ زبانهای ایرانی بهشمار میآید.[۱]
تا چند سال پس از ظهور اسلام آثاری به برخی از زبانهای این دوره نوشته شدهاند اما برای آسانی تقسیمبندی، آغاز دوره اسلامی را پایان دوره میانه و آغاز دورهٔ نو زبانهای ایرانی میدانند. زبانهای ایرانی دوره میانه را از نظر ویژگیهای زبانی به دو گروه غربی و شرقی بخش میکنند.
زبانهای ایرانی میانه به دو گروه تقسیم میشوند:
- گروه ایرانی میانه غربی، شامل پارتی (یا پهلوی اشکانی) و پارسی میانه (یا پهلوی)
- گروه ایرانی میانه شرقی، شامل سغدی، سکایی (یا ختنی)، خوارزمی و باختری (یا بلخی)
از دیگر زبانهای ایرانی میانه
زبانهای شرقی را از آن رو که خاستگاه آنها شرق ایران و زبانهای غربی را از آن رو خاستگاه آنها غرب ایران بوده است چنین نامیدهاند. برای هریک از این زبانها مشخصهها و حتی گویشهایی متفاوت میشناسیم.[۲] از زبانهای مادی و اوستایی که در دورهٔ باستان رایج بوده است، در دورهٔ میانه، زبانی منشعب نشده و چگونگی از میان رفتن آنها روشن نیست.[۳] بیشتر آن زبانهای ایرانی میانه شرقی و بخشی از آثار زبانهای ایرانی میانهٔ غربی را پژوهشگرانی از فرانسه و انگلستان و آلمان و روسیه و ژاپن در اواخر سدهٔ ۱۹ و اوایل سدهٔ ۲۰ میلادی از ترکستان چین یا ترکستان شرقی(اویغورستان)به دست آوردند. از فرارودان بخشی دیگر از آثار زبانهای ایرانی میانهٔ شرقی و غربی را پژوهشگران شوروی پیشین و فرانسوی در نیمهٔ اول سدهٔ ۲۰ میلادی به دست آوردند.[۴]
منابع
[ویرایش]- ↑ ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی، 123.
- ↑ اشمیت، رودیگر: راهنمای زبانهای ایرانی (جلد اول)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۱۶۷.
- ↑ ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی، 139.
- ↑ ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی، 139-140.
- زرشناس، زهره: نخستین نوشتههای ادبی ایرانی میانه شرقی. نامه پارسی. س۷، ش۲ تابستان ۱۳۸۱.
- ابوالقاسمی، محسن (۱۳۷۳). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.